filozofia14

STAROŻYTNOŚĆ

A r y s t oteles

Przedstawienie trzech stanów: rycerstwa, duchowieństwa i chłopstwa, ilustracja z XIV-wiecznego francuskiego manuskryptu Polityki Arystotelesa.

jako zwolennik etyki umiaru. Wśród cnót zwracał szczególną uwagę na roztropność (phronesis), która współdziałając z innymi cnotami etycznymi, a także wskutek właściwego wychowania, polegającego na ćwiczeniu zalet duchowych, nabywaniu odpowiednich nawyków i przyzwyczajeń, kształtuje ostatecznie pożądaną postawę moralną (hexis). W relacjach międzyludzkich dużą rolę odgrywa natomiast przyjaźń, dzięki której możliwe staje się powstawanie różnego rodzaju więzi społecznych i wspólnot, jest ona źródłem miłości macierzyńskiej, małżeńskiej, miłości do bliźniego i postaw filantropijnych. Jednakże najważniejszą cnotą w życiu społecznym i politycznym była sprawiedliwość, która we wspólnocie pełniła dwie podstawowe funkcje: rozdzielającą według słusznych zasad dobra i zaszczyty oraz wyrównującą niesłusznie poniesione straty.

Zagadnienia polityczne - trzy właściwe i trzy zwyrodniałe formy ustrojowe

Sprawiedliwość była zatem prymamą cnotą regulującą żyde państwa (polis). Samo zaś państwo Arystotdes pojmował jako najwyższą formę żyda społecznego. W przeciwieństwie do Platona nie zajmował się jednak ustrojem idealnego, lecz możliwego państwa. Badał systemy polityczne - nie takie, jakie powinny istnieć, tylko takie, jakie rzeczywiśde istnieją czego dowodem przypisywany mu fragment dzida Ustrój polityczny Aten. Człowiek bowiem - według słynnej jego definicji - z natury jest istotą społeczną (polityczną), stworzoną do tego, by żyć we wspólnode i państwie (dnthropos physei politikón zóon). Także mowa świadczy o tym, że człowiek jest nastawiony na żyde we wspólnode, która ustala zasady swego funkcjonowania poprzez porozumienie osiągane w dialogu. Celem państwa jest najwyższe dobro społeczne, czyli zapewnienie szczęścia wszystkim obywatdom. Staje się to możliwe, gdy polis liczy się z naturalnymi potrzebami jednostek, czyli zachowana zostaje własność prywatna oraz żyde rodzinne. „Państwo - powiadał Arystotdes - jest wspólnotą ludzi wolnych". Należy jednak dodać, że prawo do wolnośri nie dotyczyło kobiet, dopuszczalne było też niewolnictwo. Inne ważne warunki poprawnego funkcjonowania państwa to: dobre prawa, troska o wychowanie i edukację. Powstawało ono, zdaniem filozofa, wskutek łączenia się mniejszych wspólnot w większe, najpierw w pary (kobieta i mężczyzna, rodzic i dziecko, pan i niewolnik), potem we wspólnoty domowe, które tworzą gminę i na samym końcu powstaje polis. Dopiero państwo jest w stanie zagwarantować zaspokojenie wszystkich podstawowych potrzeb ludzkich i zapewnić gospodarczą samowystarczalność, czyli tzw. autarkię.

Na podstawie obserwacji i badań Arystoteles doszedł do przekonania, że istnieją trzy podstawowe formy ustrojowe, w zależności od tego, czy władzę sprawuje jeden człowiek, kilku czy też wszyscy. Każdy taki ustrój występuje w wariancie właściwym i zwyrodniałym, i tak monarchia (królestwo rządzone przez światłego władcę) może zamienić się w tyranię (rządy złego, despotycznego władcy),