filozofia egzamin4

przeważnie uważany za ..ojcu antyscholastyki”. mianowicie pan teizm u a panteatycui_CE, mistycyzmu w wiekach średnich. (Odrębne miejsce wśród pasm Eriugeny zajmowały _jeJ późne glosy do Boecjusza » wpływ ach był inny: one dla następnych stuleci stały się wzorem metody scholasłycznęj). Panteistyczne nauka Eriugeny zostały na większą sfcd. odnowione w XII i w początku XIII wieku; a wtedy oddziałały tak silnie, aż wywołały -w przeszło 3 stulecia od śmierci Eriugeny — interdykt jego pism z 1225 roku. Wj»ł_>v Eriugeny objął zarówno szczyt ówczesnej uczoności europejskiej, jakim była szkol* w Chartres, jak też ludowe ruchy religijne, np. herezję amalrycjan,

Amalryk z Bene pochodził z okolic Chartres i zależny był od tej szkoły; wykład* pod koniec XII wieku w Parylu dialcktykę. a potem teologię. Był bliska Eriugcnie, alejaucn radykalniej i jaskrawiej ujął jego stanowisko. Zdecydowany panteasta. przekonany o inms nencji Boga w stworzeniu, głosił, że „wszystko jest jednem", bo cokolwiek jest, jest Bogiem, że każdy jest. tak samo jak Chrystus, objawieniem się Boga i że do każdego z nas stosuje Się u>. co Pismo św. mówi o Bogu. Co więcej. ..nie może być zbawiony, kto mc wierzy, że jest organem Chrystusa”. Etyczną konsekwencją jego nauki było. że skoro Bóg w nas wytwarza' wolę i uczucie, to mc może być dobra i zła moralnego, zasługa i winy. - Idee Amalryka stały się podłożem sekty „amalrycjan”. która, zgodnie z jego nauką, odrzucała niektóre dogmaty, np. sądu ostatecznego i odkupienia. Amalryk pod naciskiem cofn*ł przed śmiercią swe nauk. w 1204 r. Ale idee. choć cofnięte, nie przestały działać. Tworzyły się sekty, które wedle tych idei żyły i nauczały, że człowiek jest organem Bożym, Duchem św., wyższym ponad grzech. Synody z 1210 i 1215 r. potępiły amalrycjan. Ale tworzyły si( znów inne. pokrewne sekty. Pokrewna była sekta „wiecznej ewangelii”, zainicjowana «e Włoszech przez Joachima de Fioris. która utożsamiała okresy dziejów Judzkich z powstaniem osób boskich.

Amalrycjanic, prześladowani, uchodzili na południe Francji w okolice Lugdunu, które stanowiły ośrodek herezji waldensów. Waldensi, zetknąwszy się z nimi, ulegli ich wpływom doktrynalnym, przejęli ich nauki, jak ta, że każdy człowiek jest tak samo synem Bożym jak Chrystus, że wcielenie, zmartwychwstanie, ukrzyżowanie dotyczy nie wyłącznie Chrystusa, lecz każdego człowieka. Wpływy amalrycjan szły także na wschód i dosięgły ziem nadrcńikich. które okazały się szczególnie podatnym terenem dla doktryn pantcistycz-nych. Doktryny te szerzyły się zwłaszcza w sektach begardów i beginck, braci i sióstr „wolnego ducha”, były w pełnym rozkwicie w XIII w., miały ośrodki w Kolonii. Moguncja, Strasburgu; dotrwały czasów Eckharta i wielkiego rozwoju m istyczno-panteistycz-nych spekulacja w XIV wieku. Poprzez sekty a prądy religijne, szerzące się wśród ludu. daje się wykazać ciągły łańcuch tradycji od Eriugeny aż po schyłek średniowiecza.

ŚW. ANZELM I POCZĄTKI SCHOLASTYKI

Prąd oajpotężniejszy średniowiecznej filozofii, ten. który stanowi scholastykę w ściślejszym znaczemu, nie od razu znalazł dojrzały wyraz, nie miał bowiem, jak pan te izm, gotowych wzorów, lecz musiał sana wytwarzać stopniowo metodę i teorię. Wielkiego filozofia wydał dopiero Aa przelotnie XI * XII wieku. Był mm św. Anzelm, „ojciec scholastyki¹".

no

_nICY. Anzelm był następcą Augustyna. „Alter Auguslinus" nazywano go ieczu Wziął od niego bardzo wiele, przede wtzywkim zasadaicią koncepcję ⁴ ^"'Ciary do rozumu i zasadniczą koncepcję Boga. Ale był po Augustynie pierwszym ,i^JV jjjóiy potężnie pchnął naprzód myśl chrześcijańską w kierunku zapoczątko-_m niego. Podczas gdy wcześniejsi pisarze średniowieczni powtarzali mechamtz-^fmuly Augustyna, Anzelm, umysł Augustyńskiemu kongenialny, wniknął w * i zdołał samodzielnie posługiwać się jego zasadami.

bezpośredni. Wystąpienie Anzelma było poprzedzone przez spór ęirtość dialektyki, czyli czysto rozumowego dochodzenia prawdy, się wówczas krańcowe poglądy. Gdy jedni byli za wyłącznym posługiwaniem się lektyką, inni odmawiali jej wszelkiej wartości. Dialektyka, stosowana do kwestii teolo* j_CU1ych i wówczas z natury rzeczy pozbawiona możności sprawdzenia wyników, łatwo gftłs się rozumowaniem dowolnym i solistycznym. Rozmnożył się w XI wieku typ jiakktyków* (zwanych także „filozofami" lubsofistami"), którzy wędrując z miejsca

* wejscc popisywali się swą sztuką. Popisy ich nie przynosiły nauce korzyści, ale też nie jianofliły dla niej niebezpieczeństwa; natomiast dialektyka, gdy zaczęli posługiwać się nią Kofogowie, podważała nieraz prawdy wiary. Oto np. Berengar z Tours (zm. 1088), friektyk przejęty wyższością rozumu i chcący wszystko racjonalnie wytłumaczyć, w równemu Eucharystii zerwał z prawowierną nauką: dialektyka bowiem nie pozwalała mu snuć zmiany substancji bez zmiany akcydensów.

Takie poczynania wywołały reakcję. Już Fulbcrt, nauczyciel Bercngara, przestrzegał pad przecenianiem dialektyki i w ogóle wiedzy świeckiej. Niebawem reakcja stała się pakowna: hiperdialektyzm wywołał antydialektyzm. Ruch ten. zwalczając wiedzę ■ racz wiary, był ruchem konserwatywnym, mającym najwięcej zwolenników wśród dawniejszych zakonów, benedyktynów i cystersów. W Niemczech szerzył go Otloh z Regensburga (1010-1070) i Manegold z Lauteobachu, wędrowny nauczyciel (zm. 1103); ujtardziej wszakże znanym przedstawicielem ruchu był św. Piotr Damiani we Włoszech (1007* 1072). Był on zdania, że zasady dialektyki. nie wyłączając zasady sprzeczności, dotyczą wyłącznie rzeczy ludzkich, a nie boskich: Bóg bowiem ma władzę aieograniczoną i mógłby, gdyby chciał, uczynić, aby nawet to. co już się stało, nie było; wprawdzie jest to niezgodne z zasadą sprzeczności, ale właśnie jest to zasada tylko ludzka. Piotr Damiani nie zajmował jeszcze wobec dialektyki zupełnie skrajnego stanowiska, odbierającego jej wszelkie prawa na rzecz wiary, do którego posunęli się niektórzy mistycy XII w.: jednakże twierdził, że dialektyka musi całkowicie podporządkować się dogmatom. Był tym, który filozofię nazwał „służebnicą teologii".

Żadne z krańcowych stanowisk me utrzymało się w scholastyce na stałe. Już w okresie ^żywszych sporów XI wieku próbowano znaleźć równowagę między Pismem św. a dulek* tyką. Ku temu dążył przede wszystkim Lanfranc (ok. 1010-1089), Włoch, na północ; osiadły, pierwotnie wędrowny sofista, po nawróceniu zaś kierownik szkoły klasztorne v Bec w Normandii, a od 1070 arcybiskup kantuareński w Anglii. Był podziwianyi powszechnie dialcktykiem, a zarazem zdecydowanym przeciwnikiem destrukcyjnej diałe* tyki Berengara.

Lanfranc był nauczycielem i bezpośrednim poprzednikiem Anzelma; poprzedniki* (resztą tylko w dinleklyce, bo dla metafizyki ani u niego, ani u nikogo ze współczesn; Anzelm nie mógł znaleźć wzoru i musiał poń sięgać aż do Augustyna.