filozofia egzamin9

abstrakcyjna, na przykład idea ..trójkąta". który nic jest ani oairo*. ani prosto-. _{arłl ff} wattokątny. jest sprzeczna, wtęc ńinwć nie może. Niepodobna również pruduwit J -ruchu w ogóle", który nie byłby ani wolny, ani szybki. Każda w ogóle idea. jaką damy. jest zupełnie określona i konkretna- Poprzednicy Berkeleya twierdzili, 2* ogólne wprawdzie nic ogólnego nic oznaczają, ale coś ogólnego wyrażąją. nuane*J ogólne idee w naszym umyśle. Według zaś Berkeleya nie ma ani przedmiotów ogófa_>9 ani idei ogólnych: ogólne są jedynie wyrazy. W związku z tym poglądem nastąpiło keieya zwężenie terminu ..idea": u Locke*a znaczył on ..przedstawienie", a u 8crt*^₍ tylko .wyobrażenie", gdyż nie ma innych przedstawień niż przedstawienia konkret^, czyli wyobrażenia.

2. Skrainy unsualizm. Empirystyczny radykalizm Berkeleya objawił *1; równo w jego poglądzie na pochodzenie poznania. Twierdził, że rozum jest istotnie włafcfy człowiekowi, ale ma za przedmiot wyłącznie sprawy duchowe. Dla poznania ciał jed^yr, źródłem są zmysły. Jeśli chodzi o ciała, to wiedzieć i postrzegać jest jedno i to samo, Alt Berkeley poszedł jeszcze dalej: Locke twierdził, iż tyle tylko wiemy, ile doświadcza, on zaś ponadto glos*, iż to tylko istnieje, czego doświadczamy.

Uderzające były konsekwencje tego sensualizmu dla nauki, zwłaszcza maicaatyt. Teoria matematyki Berkeleya była najradykalniej sensualistyczną teorią wiedzy, jtf, kiedykolwiek była wygłoszona. Figury, które geometria rysuje na papierze czy na tablic/ I me były dla Berkeleya ilustracją, lecz właściwym przedmiotem wiedzy matematyczni, one bowiem jedne mogą być oglądane przez zmysły. Rozum nic ma z matematyką nic &, czynienia, bo przedmiotem jego są wyłącznic sprawy duchowe, a trójkąty nie są duchuti ani czynnościami duchów; matematyka może więc jedynie być rzeczą zmysłów. To zrty. słowe jej pojmowanie kazało Berkeleyowi wnosić, że linie składają się z punktów i kutii linia ma ich określoną ilość; te dzielenie w nieskończoność jest niemożliwe; te nic nu wielkości mniejszych niż te. które są postrzegalne, źe więc matematyka nic mole o takkl wielkościach traktować. Całe życie Berkeley walczył z koncepcją wielkości nieskońctnż małych, która wydawała mu się dziecinną pomyłką. Na ogół matematyką odbiegi k doświadczenia, nie ma więc wartości dla poznania rzeczywistości. Berkeley był tedy pot-ciwmkicm stosowania matematyki do nauk przyrodniczych. Ten zasłużony dla opoi badacz był przeciwnikiem jej matematycznego traktowania.

Potępiał też całe teoretyczne przyrodoznawstwo za jego abstrakcyjne pojęcia; przed: wszystkim odrzucał mechanikę Newtona z jej absolutnym ruchem, przestrzenią i czastn, które nie istnieją, skoro nic ma ich śladu w doświadczeniu zmysłowym. Co więcej, Bęrkety zaprzeczał istnieniu w święcie cielesnym sił i związków przyczynowych. I tych bowiem ot ma śladu w doświadczeniu. W szczególności uważał za fikcję siłę ..mającą obecnie wielki: wzięcie", jak pisa*: siłę ciążenia. Przedmiotem doświadczenia są tylko wyobrażenia, tvr)o-brażenia nie mogą działać i być przyczynami. Siła. działanie — to własności duchów, którt gnamy z wewnętrznego doświadczenia i przenosimy niesłusznie na przedmioty cielesna 3- Skraj.w subiektywizm. Locke stwierdził subiektywność niektórych jakości my jałowych; Berkeley uznał słuszność jego myśli, ale — podobnie jak i innym jego mjv tom — dal jej posiać bardziej skrajną. Mniemał mianowicie, że pierwotne własnoki. które Locke uważał za obiektywne, są również subiektywne; i one także istniej! tylko w umysłach. Podobnie jak barwa istnieje tylko, gdy jest widziana, tak też ruch «> kształt, czy wielkość istnieją tylko wtedy, gdy są postrzegane. Przemawiają za tym trą

tgumcnty: a) Jakoici pierwotne nie występuj nigdy w oderwaniu, lecz zawsze w łącz* ncdci z własnościami wtórnymi, np. kształt w łączności z barwą; jeśli więc te są subiek* (jwne, to i tamte nimi być muszą, b) Własności pierwotne są względne, np. wielkość rzeczy i szybkość ruchu zmieniają się w zależności od naszej wobec nich pozycji, są więc zwią* une i umysłem, a przeto nieobiektywne, c) Własności pierwotne me są zawarte w doświadczeniu zmysłowym. Stosując metodę analityczną I.ocke’a do zbadania procesu wi-(jienia, Berkeley w swej Nowe) teorii widunia doszedł do przekonania, te przestrzeni i kształtów właściwie wcale nie widzimy; widzimy tylko światło i barwy, dopiero zai przez połączenie wzroku z dotykiem postrzegamy głębię i ciała: pierwotne tedy własności, jak kształt i odległość, mniejsze mają oparcie w doświadczeniu niż wtórne; nie są rzeczą czystego doświadczenia, lecz wytworem przekształcenia doświadczeń przez umysł. Jeśli więc wtórne własności są subiektywne, to tym bardziej pierwotne

4. Immatcriauzm. Zauważywszy. iż substancji nie jest przedmiotem doświadczenia, Locke uznał ją za niepoznawalną; ale istnieniu substancyj nie zaprzeczał. Berkeley i tu poszedł dalej: substancyj nie doświadczamy, więc - substancyj nie ma. Są one tylko fikcjami umysłu. To, co nazwamy „ciałami”, są to tylko zespoły jakości zmysłowych i nic więcej; jeśli z ciał usunąć jakości, to nie zostaje nic. A więc: a) świat zewnętrzny składa się wyłącznic z jakości postrzeganych, b) wszystkie własności (zarówno pierwotne, jak i wtórne) są subiektywne. Świat składa się tylko z postrzrfcń: poza postrzeżeniami nic w nim nie ma. Dla przedmiotów świata zewnętrznego „istnieć” zniczy: być postrzeganym (tsse = per ci pi). Rzeczy, które by były różne od postruteń, są tylko fikcjami umysłu. Jeśli materia ma być substancją istniejącą niezależnie od postrzeże*, to - nie ma materii. Jeśli ciała mają być częściami tak pojętej materii, to - nie ma ciał. Oto immateria-lizm Berkeleya. Nazywany bywa również idealizmem, bo, wedle niego, istnieją tylko idee: ten nowożytny, subiektywistyczny idealizm był jednak bardzo różny od Platońskiego, tak samo jak idea w stosie Berkeleya od idei Platona.

Immaterializm był poglądem, do którego Berkeley przykładał największą wagę. Muł go za zrozumiały sam przez się, nicuznawany tylko przez zaślepienie umysłów. Wynikał on dlań bezpośrednio ze znaczenia terminu „istnieć": jeśli mówię, że stół istnieje, znaczy to, że widzę go i dotykam, lub że ktoś go widzi, lub przynajmniej, iż widziałby go, gdyby znajdował się w tym samym, co on. pokoju. Pogląd przeciwny („materialhtyczna hipoteza” - jak nazywał realizm) był dla Berkeleya niezgodny z doświadczeniem, w sobie sprzeczny, a zupełnie niepotrzebny do rozumienia faktów.

Jednakże zachował nazwę „ciał" i w ogóle całe potoczne, realistyczne słownictwo. Kładł ucisk na to, że teoria jego bynajmniej nie zaprzecza rzeczywistości świata; nie podwaja go tylko, jak to czyni pospolity pogląd, wprowadzający rzeczy obok idej.

Niemniej koncepcja Berkeleya nie była wolna od trudności. Przede wszystkim od tej; jeśli istnienie rzeczy polega na tym, że są postrzegane, to jakże można uważać za jedną rzecz to, co postrzegamy wieloma zmysłami. Ale Berkeley nie lękał się paradoksalnych konsekwencji. Przyznawał, źe nie możemy widzieć i dotykać jednej i lej samej rzeczy: dotykamy jednej, a widzimy drugą. Mimo to mówimy o jednej i tej samej rzeczy: pochodzi to z niedokładności naszej mowy. Nie inaczej zresztą sprawa ma się z postrzcżc-niaroi tego samego zmysłu; gdy np. oglądamy przedmiot z bliska i z daleka, to postrzelenia są różne, więc i przedmiot musi być różny. Co więcej, inną rzecz widzimy gołym ckiem, a inną, gdy spoglądamy przez mikroskop.

107