filozofia egzamin9

^rodx*J^u: J«« powszechnością b*ł reguły. Reguł estetycznych nie me I. wobtc bu, P^fl*^eciowote' sądów estetyccnych. by«J nie może. Wytwarza to swoisty charakter estetycznychr o słuszności swego sądu nikt nikogo przekona*! nie mole, a Jednak »«<1 >c,_t występuje z pretensja- aby był przez innych uznawany, w przeciwieństwie «lo upodobana cz>'¹⁰ zinysloaagn. które każdy traktuje jako uczucie osobiste, nie obowiązujące innych Systematyczna a na lara. prze prowadzona przez Kanta, wykryła tedy szereg włautoic sądów o piękne wyróżni^/ących je od innych sądów a pozwoliła Kantowi uczynić to. co większość Jego poprzedników miała za niewykonalne: zdefiniować piękno- Jest ono tyei .co podoba się ani przez wrażenia, ani przez pojęcia, lecz podoba się z subiektywną ko. mccznością, w sposób powszechny, bezpośredni i zupełnie bezinteresowny”.

Estetyka Kanta zawiera poza tym wiele Jeszcze innych myśli, jak rozróżnienie PKfcra i wzniosłości, rozróżnienie piękna wolnego i związanego {freie uruJ anhdngende Srbdnhtu}, jak teoria geniuszu, ale są to przeważnie myśli, które Kant dzieli z innymi myśli cielnej swej epoka, a przy tjrm dotyczące spraw bardziej specjalnych. Dla ogólnych /apdatfi filozofii istotne w estetyce Kanta było wyodrębnienie i określenie Taktów estetycznych, było to jedno z wnżnych posunięć Kanta w jego przedsięwzięciu zmierzającym do tego, by rozgraniczyć dziedziny rzeczywistości, by znaleźć władze umysłu zdolne je poztuć, a przede wszystkim, by odszukać w ich poznaniu czynniki powszechne i konieczne.

ISTOTĘ KANTYZMU stanowił pogląd, nazywany także „krytycyzmem" lub „trat* cendentalizmem", wedle którego podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia są warunkiem doświadczenia. Konsekwencjami tego poglądu były:

a} subiektywizm (ale nadempirycznego podmiotu* bo warunkiem poznania przedmiotu jest natura podmiotu w ogóle, nie zaś taki czy inny ustrój poznającego umysłu), głoszący specjalnie subiektywność przestrzeni i czasu, substancji i przyczynowości; bj agnostycyzm wobec rzeczy samych w sobie; rj rn.prioryr.tn wobec zjawisk.

Wynikała tedy z kantyzmu niemożliwość metafizyki (o rzeczach w sobie) i możliwość nauki powszechnej r koniecznej Co zjawiskach).

Charakterystyczną cechą kantyzmu był również nacisk na czynniki formalne, formą-larm. objawiający się nic tylko w teorii poznania, ale także w etyce i es tyce.

Poza tym w kmntyzmic znajduje się szereg myśli luźniej związanych z jego myślą zt-tadniczą a mogących być uznanymi za słuszne niezależnie od słuszności całego systemu. Do nich należy sama metoda transcendentalna; następnie nauka o „dwóch pniach po-/aarua". stanowiąca syntezę racjonalizmu i cm pi ryz mu; dalej, cała Te no meno logia poznania. np. oddzielenie wyobrażeń i pojęć, sądów t adej; wreszcie podstawowe koncepcje etyki i estetyki, ustalające pojęcie moralności i pojęcie piękna.

ZWOLEŃ NICY. Filozofia Kanta nie oddziałała od razu; Krytyka czystego rozum u. zawierająca myśli nowe a trudne, na ogół nie została zrozumiana, nawet przez ówcics* nycłi zawodowych przedstawicieli filozofii; dopiero Prolegomena uprzystępniły nout stanowisko. Do rozpowszechnienia kantyzmu przyczyniły się popularnie napisane Liny o filozofii Kanto—rskieJ (Mriefe Liber die kaniische Phitosophte}, ogłoszone w latach 1736 * 1197 przez ksucystę K. L. Reinholda 0 755- 1823). Od 1797 r„ gdy Reinhold objął katedrę w Uniwersytecie Jenajskim. Jena stała się stolicą kantystów. Po ukazaniu tę

■ Rn

nastąpił już szybki rozrost kantyzmu. Powszechne siało tą A    **    ^{011 (}*^0fl'^0ł^^m ^ zwrotem i te kaldy musi tą

Ta/r ^ kantyzmu. A choć filozofia Kanta nie uzyskała nigdzie takiego znaczenia W*, wszelako jeszcze przed końcem stulecia ukazały są o niej dzieła w Anglii, i^od 1198 r< wychodziło nawet specjalne pismo dla propagandy kantyzmu),

fA rZ _c,y przeciw niemu, Zwolenników znalazł we wszystkich akademie-^rtem*¹ * ^'^cwcu‘^w ®^er''^,ut| **^a’*^e> Marburgu, Lipsku, Getyndze, fj$ ^_{nW 0}panowala nie tylko zawodową filozofię, ale również oddziałała jj, * matematykę, przyrodoznawstwo, a zwłaszcza na teologię. Pociągnęła /^"■uyttkim wielkich poetów niemieckich: częściowym jej zwolennikiem lkowily^m • zapalonym - Schiller,W 1793 1, mogła się już ukazać dwu-

n»|

ucziuowie Kanta nie zaznaczyli są wybitniej w dziejach filozofii: wierność rfE*_'_»...... ...

i Smecjt

Ktupywali niesamodzielnoicią. Nazwiska ich poszły w niepamięć. Względnie z nich był J. S. Beck (176M842), długoletni profesor w Rostocku. r^tiitjsi zwolennicy usiłowali jeszcze za życia Kama rozwinąć dalej lub skorygo-fluiutt A czynili to w dwóch biegunowo różnych kierunkach: jedna grupa wy-n Kantowi, że nie dość daleko poszedł w ostrożności krytycznej, druga, że zbyt Hpitfttsachciała z krytycznej filozofii usunąć resztę metafizyki,druga - wyciągnąć K metafizyczne konsekwencje.

[do grupy pierwszej skłaniał się Beck, ale przede wszystkim reprezentował ją Salo-^yliimon (17S4-1800), Żyd pochodzący z Polski, w Niemczech zamieszkały. (Jego Ul ikr die Tmcendentalphilosophle, 1790, zawierał krytykę doktryny Kanu, LokIi (liter men Logik, 1794 - systematyczny wykład własnych poglądów). Głów-Ludność kantyzmu widział - podobnie jak inni myśliciele tej grupy - w pojęciu Lyysimejw sobie, którą miał za fikcję. Rozwijał przeto krytycyzm w duchu idealizmu. Lpmdto rozwijał go w kierunku sceptycyzmu: nie uznawał wiedzy pewnej poza logiką iMnmyką i, wracając do stanowiska Hume'a, nawet prawa przyczynowości nie uważał •konieczne.

1 Do drugiej grupy zbliżał się Reinhold, który za brak filozofii Kanta poczytywał, jg nie stanowi dość zwartego systemu, i chciał ulepszyć ją, wyprowadzając jej twierdzę-ii r jedynej zasady. Kant nie uznał tego ulepszenia, nazywał je „hiperkrytycyzmem". Alewtym kierunku poszedł Fichte, za nim Schelling i Hegel, najwpływowsii najsamodziel-■ja filozofowie ówczesnych Niemiec. Jak tamta grupa kładła nacisk na sceptyczne pierniki u Kanta, tak ta znów na spekulatywne. Kant lubił konstrukcje pojęciowe (ich hłolem była np. tablica kategoryj); konstrukcje te suty się metodą Fichtego i Hegla. V poglądzie Kanta, że rozum dyktuje prawa światu, a takie w jego nauce o prymacie Innu praktycznego, następcy znaleźli podstawę nowej, idealistycznej metafizyki. Ta ■fflizyka wyparła niebawem filozofię krytyczną, z której wzięła była początek. I Filo-ifciie obu tych grup łączyli uznanie dla Kanta z krytyką i mogą być zaliczeni zarówno do jego zwolenników, jak i do przeciwników.

PRZECIWNICY. Filozofia Kanu zyskała rozgłos, ale z początku był to przeważnie rozgłos bez uznania. Kant wystąpił z nową myślą, do żadnego obozu filozoficznego się nic [przyłączył: toteż wszystkie obozy obruszy! przeciw sobie. Opisał to Reinhold: .W Kry-

IM