Foto0704

szego jej rozwoju. Ważną rolę odgrywa wtedy szacowanie ryzyka i zarządzanie I

nta?".    .    m    I

23. Znaczenie ryzyka d\a bezpieczeństwa podmiotów

Ryzyko zawsze odgrywało w życiu człowieka i grup społecznych trud- I ną do przecenienia rolę. Jednak w XXI wieku ma dla nich szczególne znaczę- i nie. Mówi się nawet o społeczeństwach ryzyka¹⁸⁹. Warto jednak zauważyć, że I w tzw. potocznym myśleniu ryzyko najczęściej kojarzone jest z zagrożeniem. Nierzadko nawet traktowane jest jako rodzaj zagrożenia. Dlatego działania ry- I zykowne mylone są często z negatywnie ocenianymi zachowaniami ryzykanckimi. Tymczasem dziś już wiadomo, że ryzyko i działania ryzykowne są ściśle j związane z rozwojem cywilizacyjnym człowieka i grup społecznych. Innymi \ słowy

- bez podejmowania przez człowieka niezbędnego ryzyka nastąpiłoby spowol-- nienie rozwoju cywilizacyjnego, a może nawet jego wstrzymanie. Biorąc bo- ! H wiem pod uwagę dość oczywisty fakt, że „czas płynie^{1 29}, można z tego wysnuć wniosek, że „kto stoi w miejscu, ten cofa się³. Argument ten wykorzystują nie-rzadko uczestnicy tzw. wyścigu szczurów. Być może w skrajnym wydaniu jest on równie niebezpieczny, jak tęsknota za życiem bez ryzyka czy nawet marze nia niektórych ludzi o zatrzymaniu zmian cywilizacyjnych.

Życie dostarcza wielu przykładów na to, że podmioty niedoceniające t pozytywnej roli ryzyka i unikające go w różnych sferach życia i działalności wolniej rozwijają się i żyją mniej bezpiecznie niż inne. W tej sytuacji umiejętność zarządzania ryzykiem staje się ważnym rodzajem kwalifikacji człowieka w XXI wieku¹⁹⁰. Przydają się one prawie codziennie w różnych sytuacjach życiowych. Jednak szczególnego znaczenia nabierają w trudnych, kryzysowych sytuacjach, co pozwala im (podmiotom) łatwiej radzić sobie z takimi sytuacjami i mniejszym kosztem wychodzić z nich (kiyzysów) wzmocnionymi na ścieżkę

■ ²    i 101

wzrostu i rozwoju ,

Wyjaśnia to częściowo, dlaczego warto zajmować się ryzykiem< Rozwijając ten wątek myślenia warto zauważyć, że przyśpieszone zmiany cywilizacyjne niosą z sobą nowy rodzaj zagrożeń. Wiążą się one, m.in., ze wzrastąjącq złożonością i wząjcmną zależnością między różnymi systemami i ich elemcn²

tami powodującymi trudne do przewidzenia, nieoczekiwane zdarzenia, będąc zarazem na nie podatnymi. Jest to potęgowane przez nowoczesne technologie (TV, Internet, telefony komórkowe, itd.), wpływając praktycznie na wszystkie sfery życia i działalności człowieka, grup społecznych, instytucji i organizacji. Coraz częściej mówi się o społeczeństwach tyzyka¹⁹², ale także o podmiotach (grupach) zwiększonego ryzyka¹⁹³. Sytuacja ta wymaga od wszystkich podmiotów większej refleksyjności , wyższego poziomu wiedzy, lepszego samopo-znania, wyższego poziomu świadomości i samoświadomości. Mieści się w tym również w miarę adekwatna ocena swoich możliwości i związanych z nimi szans, ale także w miarę adekwatna ocena przez każdy podmiot własnych słabości. Te i inne elementy myślenia strategicznego stają się ważnym wyzwaniem dla bezpieczeństwa człowieka w XXI wieku. Towarzyszyć temu powinno również poczucie odpowiedzialności podmiotu za teraźniejszość i przyszłość - nie tylko swoją, ale i otoczenia. Są to ważne wyznaczniki kultury bezpieczeństwa. Istotnym elementem kultury bezpieczeństwa jakiegoś podmiotu jest także sposób rozumienia przez niego ryzyka, stosunek do ryzyka oraz związane z tym zachowania i działania w sytuacjach ryzykownych. Jak już wspomniano, w tzw. potocznym myśleniu działania ryzykowne - niestety - zbyt często mylone są z zachowaniami ryzykanckimi, niebezpiecznymi i nagannymi. Kształtuje to negatywny stosunek do ryzyka oraz nie sprzyja poznawaniu istoty ryzyka i jego znaczenia w życiu człowieka i grup społecznych. Tym samym nie sprzyja to kształtowaniu postaw przedsiębiorczych i proinnowacyjnych, hamuje rozwój i postęp, a w dłuższej perspektywie czasowej zmniejsza poziom bezpieczeństwa tak funkcjonującego podmiotu i jego otoczenia.

Warto jednak również wiedzieć, że cechą społeczeństwa ryzyka jest „dystrybucja" niepewności, szkód i zagrożeń¹⁹³ oraz i być może również - trud" no uchwytna „kumulacja" szeroko rozumianego chaosu w sferze mentalnej, materialnej i organizacyjnej jako uboczne efekty tzw, wyścigu szczurów. Nie ulega wątpliwości, że mogą to być czynniki krystyso- i konfliktogenne. Jednocześnie praktycznie bardzo trudno jest określić podmioty odpowiedzialno za sytuacje kryzysowe w jakimś obszarze życia i dzialainośoi. Kryzysy mąją bowiem coraz częściej charakter transnarodowy i globalny, czego przykładem może być chociażby kryzys finansowy w 2008 roku.

^>V1 U, Hcek, Rlile wcięty. Towurds n New Modemilly, London 1908.

^<M* Współcześnie do zawodów zwiększonego ryzyka mośna zaliczyć nie tylko policjantów, sini' Zuków i wojskowych oraz Inne słulby reagowania kryzysowego, ale takie polityków, bankierów, nauczycieli. Choclal ewentualne błędy w pracy tych ostatnich grup nie przynoszą /agroteó do* sir/egnnych natychmiast. Jednak w dluZszyni wymiarze czasu popełniano przez przedstawicieli tych grup błędy niosą z sobą skumulowano zagrożenia.

paradoks przejawia się w tyra. tc aktualne I przyszłe sytuacje wyinagą|ą zwiększoną) reflek* syjności zarówno od pojedynczego człowieka, ale fakir od Innych podmiotów; I drugiej strony zol współczesny. ..zabiegany" I -zagoniony iwinf takiej refleksy Jnotal nie sprzyja.

'** C. Taylor, Etyka ouicntyc/nolci. Kraków IW6.

1

B D< Żyttnicc. P.W. Kisiel. Zar/ąU/nnlc ryzykiem kluczowym elementem systemu wczcsncp¹ ostrzegani². (w:| M. Lisiecki (red. nauk.),Zarządzanie bezpieczeństwem • wyzwania XXI wieku. Warszawa 2001, p 97-112.

^WU. Beck. op.cit

2

K. Opolski Słulby i organy reagowania kryzysowego a zarządzanie Jakością. |w:| M. JsNo² nowskL L. Smolak (red. nauk.). Zarządzanie kryzysowe w Polsce. Pułtusk 2007.

3

Ten sposób myślenia można zauważyć w wypowiedziach niektórych polityków w zwląd² Z kryzysem finansowym, m.in, pojawi) się on w publicznej wypowiedzi wspomnianej jul kant² kr² A. Motet w grudniu 2008.