FunkcjonowanieRynku R040 121

Rysunek 33 Efekty zmian cen

E_a - efekt dochodowy E. - efekt substytucyjny

na produkty X oraz produkty 7 na poziomie X, oraz Y,. Po zmianie ceny produktu X nabywcy zgłaszają popyt na poziomie X₃ oraz 7₃. Zmiana ceny produktu X wywołuje więc w tym przypadku efekt całkowity w postaci następującej zmiany wielkości popytu na produkty X i 7:

7i, X\ -► 7₃, Xj.

Zmiana ta jest związana ze zmianą poziomu użyteczności osiąganej przez nabywców z Pi do P₂ (zmiana krzywej użyteczności). Kształtowanie się całkowitego efektu zmian poziomu ceny produktu X jest konsekwencją oddziaływania efektu dochodowego i substytucyjnego.

Efekt dochodowy wyraża się, jak już wskazywano, w tym, że nabywcy osiągają pod wpływem zmiany poziomu ceny produktu X wzrost realnych dochodów, który umożliwia im zwiększenie poziomu osiąganej użyteczności w procesie nabywania produktów (zmianę krzywej użyteczności). Wzrost poziomu realnych dochodów stwarza nabywcom możliwości zwiększenia popytu zarówno na produkt X, jak i na produkt 7, a więc umożliwia zmiany wielkości popytu w kierunku:

X₂ -► 7₃

7, -► 7₃.

Zmiany te wyrażają ruch wielkości popytu od 5 do P₂ (rys. 33).

Efekt substytucyjny wyraża się z kolei w tym. że nabywcy reagują wyłącznie na zmiany relacji cen między produktami X i 7. Wymaga to wyeliminowania wpływu na popyt zmian realnych dochodów nabywców. Wyeliminowanie tego wpływu oznacza, że nabywcy nie zwiększają, lecz utrzymują istniejący poziom użyteczności osiąganej w procesie nabywania produktów (nie zmieniają krzywej użyteczności). Nabywcy, zmierzając do utrzymywania istniejącego poziomu użyteczności, zwiększają wielkość popytu na produkt X, którego cena uległa obniżeniu oraz zmniejszają wielkość popytu na produkt 7, a więc dokonują zmian popytu w' kierunkach (rys. 33):

7, -► X₂

7, -► Y₂.

Zmiany te wyrażają ruch wielkości popytu od Pi do S, a więc proces substytuowania produktu 7 przez produkt X.

Przedstawiony przykład wskazuje, że oddziaływanie efektu dochodowego w'yraża się we wzroście popytu na produkt X oraz na produkt 7. Z kolei oddziaływanie efektu substytucyjnego wyraża się we wzroście wielkości popytu na produkt X, przy równoczesnym spadku wielkości popytu na produkt 7.

Całkowite zmiany wielkości popytu na produkt, którego cena uległa obniżeniu, zależą od kształtowania się efektu dochodowego

120

121