FunkcjonowanieRynku R040 131

W tym drugim przypadku efekt cenowy jest w pełni neutralizowany przez efekt oczekiwania,, wyrażający wielkość, o jaką zmniejsza się popyt w stosunku do tej wielkości, która ukształtowałaby się przy klasycznej funkcji popytu, a więc na poziomie D₂ przy cenie P₂, Pojawianie się efektu oczekiwania sprawia, że dążenia sprzedawców do kształtowania oraz wzrostu wielkości popytu za pomocą obniżania poziomu cen na produkty mogą się okazać mało skuteczne lub nieskuteczne.

Reakcje nabywców mogą odbiegać od klasycznej funkcji popytu również, w przypadku wzrostu poziomu cen na produkty. Wzrost ten może wywoływać zwiększenie wielkości popytu, jeżeli nabywcy przewidują, że nie jest to wzrost o charakterze jednorazowym, lecz jest początkiem trwałej wzrostowej tendencji zmian poziomu cen. Zjawisko to ilustruje rys. 38.

Reakcje przedstawione na rys. 38 są zbliżone do efektu Veblena, chociaż nie są one w tej sytuacji uwarunkowane dążeniem nabywców do wzrostu prestiżu, lecz dążeniem do przeciwdziałania spadkowi poziomu realnych dochodów w przypadku wystąpienia kolejnych podwyżek cen na oferowane przez sprzedawców produkty.

5. Doskonała mobilność popytu

Zjawisko cenowej elastyczności popytu, wyrażające zależności między zmianami poziomu cen a zmianami wielkości popytu, nie uwzględnia struktury podmiotowej rynku, zwłaszcza struktury podmiotowej sprzedawców. Tymczasem w zależności od tej struktury popyt może być nie tylko elastyczny, lecz może być także mobilny, a więc może przepływać między sprzedawcami, jeżeli przynajmniej jeden z nich zmienia poziom ceny na oferowane nabywcom produkty.

Zjawisko mobilności popytu jest związane z procesem przemieszczania się popytu z produktów oferowanych przez jednego sprzedawcę na produkty oferowane przez innego lub innych sprzedawców¹.

Mobilność popytu między sprzedawcami X i Y wyraża stosunek względnej zmiany popytu na produkt oferowany przez sprzedawcę Y do względnej zmiany ceny dokonanej przez sprzedawcę X, powodującej przemieszczenie się popytu na produkt oferowany przez sprzedawcę Y lub w odwrotnym kierunku. Odzwierciedla więc ona wielkość popytu, który przepływa między sprzedawcami X i Y pod wpływem zmiany ceny. dokonanej przez jednego z nich².

Zjawisko mobilności popytu nie ma jednorodnego charakteru, ■wyrażającego przepływ popytu tylko w jednym kierunku. Wyraża ono wielokierunkowy przepływ popytu na produkty i usługi, który może być kreowany przemiennie przez różnych sprzedawców działających na rynku.

Zmiana popytu na produkt pod wpływem zmiany poziomu ceny nie musi oznaczać wyłącznie jego przepływu między sprzedawcami. Może ona oznaczać również przejściowy lub trwały zanik istniejącego popytu lub wykreowanie nowego popytu. Wzrost lub spadek wielkości popytu zgłaszanego do sprzedawcy X, który zmienił poziom ceny na produkt, może więc być konsekwencją:

—    bezwzględnego wzrostu lub spadku wielkości popytu, które nie są następstwem jego przepływu między sprzedawcami,

—    przejmowania popytu od sprzedawcy Y oraz innych sprzedawców lub przepływu popytu w odwrotnym kierunku.

Bezwzględny wzrost popytu zgłaszanego do sprzedawcy X, który obniżył poziom ceny, oznacza, że wzrost ten nie następuje kosztem zmniejszenia popytu kierowanego przez nabywców' do konkurentów, lecz jest następstwem pojawienia się nowego popytu. Z kolei bezwzględny spadek popytu zgłaszanego do sprzedawcy X, który podwyższył poziom ceny, oznacza, że nie przemieszcza się on do sprzedawcy Y oraz innych sprzedawców, lecz zmniejsza się lub w ogóle zanika.

Jeżeli nie występuje bezwzględny wzrost lub spadek wielkości popytu zgłaszanego do sprzedawcy X, który zmienił poziom ceny

1

W. Krelle, Production. Demande. Prix, Paris 1990, s. 8.

2

Zjawisko mobilności popytu może dotyczyć przede wszystkim produktów będących bliższymi lub dalszymi substytutami. Uwzględniając wszakże konsekwencje dochodowego efektu zmian poziomu cen, może ono dotyczyć również przemieszczania się popytu na zróżnicowane produkty oferowane przez różnych sprzedawców.