się zmieniać w różnych kierunkach, co oznacza, że spadek cen nje wywołuje spadku, lecz wzrost podaży i odwrotnie.
Podstawowymi źródłami pojawiania się nietypowych zależności między zmianami poziomu cen a zmianami wielkości podaży mogą być dwa efekty towarzyszące zmianom poziomu cen:
— efekt oczekiwania,
— efekt zadłużenia.
Te dwa efekty są odzwierciedleniem interwencji dodatkowych zjawisk w proces postępowania sprzedawców, oferujących produkty lub usługi.
Efekt oczekiwania może się pojawiać zarówno w warunkach wzrostu, jak i spadku poziomu cen. Występuje on wówczas, gdy sprzedawcy nie reagują na zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości (np. obniżka poziomu ceny), lecz oczekują na zdarzenia, które zgodnie z ich przewidywaniami mogą wystąpić w przyszłości.
Efekt oczekiwania, pojawiający się w warunkach wzrostu poziomu cen, oznacza, że sprzedawcy nie reagują wzrostem wielkości podaży na wzrost poziomu cen, jeżeli przewidują oraz oczekują, iż nastąpi kolejna podwyżka cen oferowanych produktów. Pod wpływem tego efektu mogą oni utrzymywać podaż na dotychczasowym poziomie lub nawet zmniejszać jej wielkość. Ilustruje to rys. 54.
Występowanie efektu oczekiwania prowadzi do zmiany klasycznej funkcji podaży (S„). Wzrost poziomu ceny z Pi do P2 nie powoduje wzrostu podaży z S\ do S2, lecz, jak wynika z rys. 54, powoduje spadek podaży z ó) do Ój. Spadek ten odzwierciedla zmienioną pod wpływem oddziaływania efektu oczekiwania funkcję podaży (S0). Efekt cenowy (Ep) jest w tym przypadku w pełni neutralizowany przez efekt oczekiwania (E0), który wyraża wielkość, o jaką zmniejsza się podaż w stosunku do takiej jej wielkości, jaka ukształtowałaby się przy klasycznej funkcji podaży, a więc na poziomie S2 przy cenie P2. Tego typu reakcje sprzedawców wynikają z ich dążenia do wzrostu efektów działania pod wpływem oczekiwania na kolejne podwyżki cen oferowanych produktów.
Efekt oczekiwania może się pojawiać również w warunkach spadku poziomu cen na oferowane przez sprzedawców produkty. Oznacza on wówczas, że sprzedawcy nie reagują spadkiem wielkości
pysunek 54
gjekt oczekiwania w warunkach wzrostu cen
Ep - efekt cenowy E„ - efekt oczekiwania
podaży na obniżkę cen, jeżeli przewidują i oczekują, że nastąpią kolejne obniżki cen oferowanych produktów. Pod wpływem oddziaływania efektu oczekiwania mogą oni utrzymywać podaż na dotychczasowym poziomie lub nawet zwiększać jej wielkość. Tego typu reakcje sprzedawców wynikają z ich dążenia do przeciwdziałania spadkowi efektów działania, który mógłby nastąpić pod wpływem kolejnych obniżek cen na oferowane produkty.
Zmiana klasycznej funkcji podaży w warunkach spadku poziomu cen na oferowane produkty może być nie tylko konsekwencją efektu oczekiwania, lecz także konsekwencją efektu zadłużenia. Konieczność spłaty zadłużenia z tytułu podatków lub kredytów bankowych powoduje, że sprzedawcy są zmuszeni do powiększania wielkości dochodów. Koniecznym warunkiem zwiększania tych dochodów jest wzrost wielkości podaży i sprzedaży produktów, niezależnie od kształtowania się poziomu cen. Im większy jest spadek poziomu cen,
165