ekonomia (56)

128 V. Podstawowe kategorie gospodarki rynkowej

Pojawi się niedobór dobra, co oznacza, że popyt będzie większy od podaży. Konkurencja, tym razem między kupującymi, doprowadzi do wzrostu ceny, który spowoduje spadek popytu i wzrost podaży. Te procesy dostosowawcze trwają ustawicznie i w ich rezultacie ustala się cena usuwająca nadmiar bądź niedobór produktów, cena czyszcząca rynek z tych niedopasowali popytu i podaży - cena równowagi rynkowej. Możemy to przedstawić graficznie (rys. V,7).

Punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży wyznacza cenę równowagi rynkowej przy której wielkość popytu jest równa wielkości podaży. Cena wyższa od ceny równowagi (c,) oznacza przewagę podaży nad popytem, czyli nadwyżkę dobra. Natomiast cena niższa od ceny równowagi (<\) oznacza przewagę popytu nad podażą, czyli niedobór dobra. Jedynie przy cenie równowagi rynkowej (c,) te dwie wielkości są równe.

Osiągnięta równowaga rynkowa może zostać zakłócona przez zmiany poza-cenowych czynników determinujących popyt i podaż. Jak już wiemy, graficznie znajduje to wyraz w przesunięciu krzywej popytu bądź podaży w prawo lub w lewo. Zilustrujemy to przesuwając najpierw krzywą popytu wzdłuż danej krzywej podaży; następnie dokonamy przesunięć krzywej podaży wzdłuż danej krzywej popytu.

7.1. Przesunięcia krzywej popytu a cena równowagi

Przyjmijmy, że wskutek wzrostu dochodów nabywców krzywa popytu na dany produkt przesuwa się (rys. V,8) z położenia /’, do położenia /' ,. Utrzymywanie dotychczasowej ceny c,, spowoduje wystąpienie przewagi popytu nad podażą. Musi to doprowadzić do ukształtowania się nowej, wyższej ceny równowagi c_r2, która równoważy popyt z podażą przy ilości produktu Q_}. Spadek dochodów spowoduje przesunięcie krzywej popytu z położenia P_rl do położenia P _y Utrzymywanie się dotychczasowej ceny c_rl spowoduje teraz wystąpienie przewagi podaży nad popytem. W tej sytuacji musi dojść do ukształtowania się nowej, niższej ceny równowagi <•,, równoważącej popyt z podażą przy ilości Q_v

7.2. Przesunięcia krzywej podaży a cena równowagi

Przyjmijmy, że wskutek wzrostu kosztów wytwarzania krzywa podaży przesuwa się (rys. V.9) z położenia l\_n do położenia P_n. Utrzymywanie dotychczasowej ceny równowagi doprowadziłoby do pojawienia się przewagi popytu nad podażą. Efektem lego jest ukształtowanie się nowej, wyższej ceny równowagi rynkowej c_r2, zrównującej popyt z podażą przy ilości Q₂. Spadek kosztów wytwarzania, znajdujący graficzne odzwierciedlenie w przesunięciu się krzywej podaży z położenia P_llt do położenia P_d3, uruchomi procesy kształtujące nową cenę równowagi na poziomie c_r„ zrównującą popyt z podażą przy ilości Q_y

Jest jasne, że przesunięcia krzywych popytu i podaży mogą także przebiegać równocześnie.

Dotychczasowa analiza uprawnia do uogólnienia, iż cena jest instrumentem przywracania równowagi w gospodarce rynkowej. Kształtuje się w wyniku gry popytu i podaży oraz oddziałuje zwrotnic na kształtowanie się tych wielkości. Istota rynku polega na wahaniu cen i ilości; jest to mechanizm, poprzez który dokonują się procesy dostosowujące strukturę produkcji do struktury społecznego zapotrzebowania.