FunkcjonowanieRynku R07"8 229

—    mniejszy jest stopień wykorzystania przez sprzedawców istniejących zdolności wytwórczych,

—    wyższe są bariery wejścia na rynek¹

Jeżeli tworzenie porozumień monopolistycznych typu kartelowego jest w ogóle lub w pewnych dziedzinach zabronione przez państwo, wówczas sprzedawcy mogą zmierzać do zawierania porozumień nieformalnych. Przybierają one postać zwyczajowych lub wzajemnie uzgodnionych między sprzedawcami sposobów postępowania rynku. Na tle nieformalnych porozumień kształtuje się równoległy mechanizm postępowania polegający na tym, że sprzedawcy zmieniają parametry działania o tę samą lub zbliżoną wielkość oraz w tym samym kierunku. Ten równoległy mechanizm postępowania, oparty na przekonaniu o wyższości koegzystencji nad rywalizacją, wynika z dążenia do minimalizacji ryzyka oraz zagrożeń działania na rynku, których mogą doświadczać poszczególni sprzedawcy. Tworzenie formalnych lub nieformalnych porozumień monopolistycznych jest jednym ze źródeł utrzymywania się na rynku sprzedawców o relatywnie niskiej efektywności działania.

Porozumienia obejmujące wydzielone sfery działania mogą być zawierane zarówno przez sprzedawców, jak i przez nabywców. Tymi wydzielonymi sferami mogą być działania w dziedzinie sprzedaży oraz działania w dziedzinie zakupu. W pierwszym przypadku porozumienie między podmiotami rynku nie obejmuje działań w dziedzinie zakupu, natomiast w drugim przypadku — działań w dziedzinie sprzedaży.

Porozumienia monopolistyczne w dziedzinie sprzedaży, a więc zawierane przez sprzedawców, mogą być połączone z procesem zrzeszania się oraz 'wyłaniania przez nich podmiotu (zrzeszenia), który reprezentuje wobec nabywców podaż wszystkich sprzedawców, oferujących produkty lub usługi w danym segmencie rynku. Skłonność sprzedawców do zrzeszania się jest tym większa, im niższy stopień zatomizowania charakteryzuje strukturę podmiotową popytu. Sprzedawcy zmierzają za pomocą porozumienia do zneutralizo-

¹⁵ Im wyższe są bariery wejścia na rynek, tym większe jest prawdopodobieństwo utrzymania trwałości kartelu, który kształtuje ceny w sposób utrudniający lub uniemożliwiający nowym sprzedawcom wchodzenie na rynek.

wania przewagi negocjacyjnej nabywców lub nawet do osiągnięcia nad nimi przewagi.

Porozumienia monopolistyczne w dziedzinie sprzedaży, pozostawiając ich uczestnikom samodzielność w dziedzinie zakupu, mogą być podstawą:

—    tworzenia sytuaqi monopolistycznych, jeżeli porozumienie obejmuje wszystkich sprzedawców działających w danym segmencie rynku,

—    neutralizowania przewagi konkurencyjnej lub osiągania przewagi konkurencyjnej nad sprzedawcami, którzy pozostają poza porozumieniem monopolistycznym.

Podobne porozumienia mogą być zawierane w dziedzinie zakupu, a więc między nabywcami (porozumienia monopsoniczne), którymi mogą być przedsiębiorstwa handlowe lub przedsiębiorstwa produkcyjne, zgłaszające popyt na czynniki wytwórcze. Porozumienia monopsoniczne mogą być rówmież połączone z procesami zrzeszania się nabywców' oraz wyłaniania przez nich podmiotu (zrzeszenia), który reprezentuje w^fobec sprzedawców cały popyt na produkty lub usługi w danym segmencie rynku. Tego typu porozumienia pozostawiają nabywcom swobodę działania w dziedzinie sprzedaży.

Porozumienia między nabywcami oraz wyłanianie zorganizowanych zrzeszeń wspólnego zakupu produktów lub usług umacniają ich pozycję negocjacyjną w stosunkach ze sprzedawcami. W zależności od stopnia zatomizowania struktury podmiotowej podaży konsekwencją porozumień monopsonicznych może być osiąganie przez nabywców przewagi negocjacyjnej nad sprzedawcami.

Porozumienia monopsoniczne w dziedzinie zakupów, eliminujące konkurencję między ich uczestnikami, mogą prowadzić bezpośrednio do:

—    tworzenia sytuacji monopsonicznych o cechach charakterystycznych dla klasycznego monopsonu,

—    neutralizowania przewagi konkurencyjnej lub osiągania przewagi konkurencyjnej nad nabywcami, którzy pozostają poza porozumieniem monopsonicznym.

Jeżeli porozumienia monopolistyczne i monopsoniczne występują równolegle, to kreują warunki do wykształcania się dwustronnego monopolu, powstającego wówczas na gruncie podmiotowej struktury rynku, którą charakteryzuje wysoki stopień zatomizowania.

229