FunkcjonowanieRynku R08&2 263

sów gospodarowania przy danych zasobach, są na ogół ograniczone w krótkich okresach. Dopóki konkurenci napotykają mniejszą lub większą barierę kosztów, której nie mogą przezwyciężyć, dopóty ich reakcje sprowadzają się do niepełnej adaptaq'i. Konsekwencje dla konkurentów, wynikające z tego rodzaju adaptacji, zależą od poziomu cenowej elastyczności popytu.

Zdolności adaptacyjne konkurentów mogą być zwiększane w długich okresach pod wpływem przedsięwzięć, które umożliwiają redukcję lub zmniejszanie bariery kosztów. Przedsięwzięcia te mogą polegać na wymianie przez konkurentów istniejących zasobów (np. istniejącego aparatu wytwórczego) na takie zasoby, które zapewniają im pożądaną obniżkę poziomu kosztów oraz wzrost wielkości podaży produktów. Jeżeli nawet konkurenci dysponują koniecznym kapitałem, aby dokonać 'wymiany istniejących zasobów, to przedsięwzięcia te wymagają czasu. Konkurenci mogą osiągać wówczas stan pełnej adaptacji, umożliwiającej niwelowanie cenowej przewagi konkurencyjnej sprzedawcy, lecz jest to adaptacja odroczona w czasie.

Jakościowa przewaga konkurencyjna sprzedawcy stwarza konkurentom odmienne wymagania adaptacyjne niż przewaga cenowa. Przejawia się ona w istnieniu jakościowej luki substytucyjnej między produktami. Reakcje adaptacyjne konkurentów mogą się opierać wówczas na takich działaniach, które umożliwiają im minimalizowanie tej luki. Możliwości podejmowania tego typu działań przez konkurentów decydują o ich zdolnościach adaptacyjnych.

Możliwości minimalizowania lub niwelowania przez konkurentów jakościowej przewagi konkurencyjnej sprzedawcy zależą przede wszystkim od:

—    wielkości, struktury i jakości zasobów (rzeczowych, ludzkich, informacji itp.), którymi dysponują,

—    poziomu i struktury umiejętności konkurentów,

—    dostępu do kapitału pieniężnego (stopa procentowa), jeżeli posiadane przez konkurentów zasoby uniemożliwiają podejmowanie pożądanych reakcji.

Wszystkie te czynniki decydują zarówno o możliwych rodzajach adaptacji (pełna, niepełna), jak i o czasie, jaki upływa między akcją sprzedawcy a reakcjami podejmowanymi przez konkurentów. Adap-

262

J

tacja może być pełna, jeżeli wszystkie wymienione czynniki sprzyjają zmianie poziomu jakości oferowanych produktów. Zmiana jakości produktu jest przedsięwzięciem bardziej złożonym niż zmiana poziomu ceny. Osiąganiu przez konkurentów pełnej adaptacji, niwelującej jakościową przewagę konkurencyjną sprzedawcy, towarzyszy więc z reguły mniejsze lub większe odroczenie w czasie¹³.

Jeżeli posiadane przez konkurentów wielkość, struktura i jakość zasobów (np. jakość i struktura aparatu wytwórczego) uniemożliwiają pożądaną zmianę jakości produktu, to mogą oni zmierzać do tego celu, kierując uwagę na wzrost poziomu oraz zmianę struktury umiejętności. Zmiana ta może być przedsięwzięciem skutecznym, jeżeli jakościowa luka substytucyjna między produktami nie jest duża. Jeżeli luka ta jest duża oraz nie może być przezwyciężana za pomocą zmian poziomu i struktury umiejętności, to zmniejszanie lub niwelowanie jakościowej przewagi konkurencyjnej sprzedawcy wymaga od konkurentów wymiany posiadanych zasobów (np. na zasoby o doskonalszej technice i technologii wytwarzania).

Wymiana istniejących zasobów jest związana z dostępem konkurentów do kapitału pieniężnego (stopa procentowa i jej poziom) oraz z procesami inwestowania. O zdolnościach adaptacyjnych konkurentów decydują wówczas wielkość i koszt kapitału, jaki musi być zgromadzony w celu stworzenia zasobów o nowej strukturze oraz wyższym poziomie jakości, zapewniających konkurentom zmniejszanie lub niwelowanie jakościowej przewagi konkurencyjnej sprzedawcy.

O zdolnościach adaptacyjnych konkurentów' decyduje nie tylko konfrontacja wymagań adaptacyjnych z możliwościami zgromadzenia przez nich odpowiedniego kapitału. Zgromadzony przez konkurentów kapitał może być bowiem mniej lub bardziej racjonalnie wykorzystywany. O tych zdolnościach decydują również umiejętności wykorzystywania zgromadzonego kapitału. Dotyczy to przede wszystkim umiejętności:

¹³ Odroczenie to jest czynnikiem, który skłania sprzedawców do preferowania akcji opartych na zmianach jakości produktów w^r stosunku do akcji opartych na zmianach poziomu ceny (por. D. Laidler. S. Estrin, Wstęp do mikroekonomii, Warszawa 1991, s. 235).

263