FunkcjonowanieRynku R1032 333

8. Rodzaje konkurencji a fazy rozwojowe rynku

Jak już wskazywano, struktura rodzajowa (instrumentalna) procesów konkurencji nie jest zjawiskiem trwałym, lecz zmienia się w kolejnych fazach rozwojowych rynku. Fazy te różnią się między sobą przede wszystkim dwoma zjawiskami¹⁷:

—    dynamiką rozwoju rynku, znajdującą wyraz w⁷ dynamice wtzrostu wielkości popytu,

—    strukturą podmiotowy rynku, znajdującą wyraz w liczbie sprzedawców⁷ oraz ich udziale w rynku.

W zależności od kształtowania się tych dwóch zjawisk poszczególnym fazom rozw'ojowym rynku towarzyszą:

—    zróżnicowane możliwości swobodnego operowania instrumentami konkurencji przez sprzedawców,

—    zróżnicowana elastyczność reakcji nabywców na wykorzystywane przez sprzed awców instrumenty konkurencji,

—    zróżnicowany poziom elastyczności reakcji konkurentów na różne instrumenty konkurencji.

Wszystkie te zjawiska wpływają na skuteczność i znaczenie poszczególnych rodzajów konkurencji oraz ich udział w strukturze procesów konkurencyjnych na rynku.

Podstawowym instrumentem działania sprzedawcy w fazie eksperymentalnej jest produkt. Faza ta jest związana z procesem kreowania przez sprzedawcę nowego segmentu rynku za pomocą nowego lub usprawnionego produktu pod względem jakościow⁷ym. Jeżeli różni się on zdecydowanie od produktów' oferowanych przez konkurentów', to staje się instrumentem eliminacji konkurencji oraz kreowania sytuacji monopolistycznej. Jeżeli natomiast różnice między produktem sprzedawcy a produktami jego konkurentów nie pozbawiają ich w pełni cech substytutów⁷, to usprawniony pod względem jakościowym produkt staje się źródłem konkurencji jakoś-

¹⁷ Pomijamy tu inne różnice występujące między różnymi fazami rozwojowymi rynku. Zostały' one przedstawione w rozdział II, pkt 7.

ciowej. Może ona urastać wówczas do rangi dominującego rodzaju konkurencji.

Konkurencja jakościowa może być skutecznym rodzajem konkurencji w tej fazie rozwoju rynku, jeżeli:

—    wiedza o istnieniu produktu usprawnionego pod względem jakościowym jest rozpowszechniona wśród nabywców,

—    dominują pozamaterialne kryteria nabywania produktów lub preferencje nabywców poddające się kształtowaniu.

Konkurencja jakościowa, oparta na zmianach jakościowych produktu oraz jego różnicowaniu, jest typowa dla monopolistycznej formy konkurencji. Tej formie konkurencji towarzyszy eliminacja lub zdecydowane osłabienie znaczenia konkurenci cenowej, Zmiany jakościowe produktu, prowadzące do wykreowania wyodrębnionego segmentu rynku, stwarzają sprzedawcy możliwość monopolistycznego postępowania, przejawiającego się m.in. w podwyższaniu poziomu cen. Tendencję tę wzmacnia wysoki poziom kosztów ponoszonych przez sprzedawców, który w eksperymentalnej fazie rozwoju rynku wynika przede wszystkim z:

—    konieczności ponoszenia przez sprzedawcę dużych nakładów' kapitałowych związanych ze zmianami jakościowymi produktu oraz tworzeniem nowego segmentu rynku,

—    stosunkowo małej skali działania sprzedawcy.

Dominujące znaczenie konkurencji jakościowej może się utrzymywać również w drugiej fazie rozwojowej rynku, tj. fazie ekspansji. Progresywne tempo wzrostu wielkości popytu jest zachętą dla konkurentów' do wchodzenia do segmentu rynku wykreowanego przez sprzedawcę. O strukturze rodzajowej procesów' konkurencji decydują wówczas zdolności adaptacyjne konkurentów oraz zakres zmian struktury podmiotowej rynku.

Jeżeli dokonywane przez sprzedawcę zmiany jakościowa produktu są głębokie, to wchodzenie konkurentów' na rynek z produktami substytucyjnymi wymaga od nich dużych nakładów kapitałowych. Im większe nakłady kapitałowe są potrzebne, aby wejść na rynek, tym mniejszym zmianom może ulegać struktura podmiotowa stworzonego segmentu rynku. Jeżeli konkurenci mogą wchodzić na rynek tylko z niedoskonałymi substytutami, to z punktu widzenia sprzeda-

333