FunkcjonowanieRynku R022 073

Poszczególne fazy rozwojowe rynku są związane ze zmianami zarówno jego struktury przedmiotowej, jak i struktury podmiotowej. Odzwierciedlają one bowiem odmienny układ relacji między podażą produktu lub usługi a popytem i odmienny układ relacji ilościowych między podmiotami rynku.

Faza eksperymentalna (faza I na rys. 17) jest związana z procesem tworzenia nowego rynku za pomocą nowego rodzaju produktu, usługi lub pracy. Kreatywną sferą tworzenia rynku jest najczęściej sfera podaży oraz podmioty, które ją reprezentują¹. Jeżeli produkty lub usługi będące przedmiotem podaży nie wypełniają luk w postaci niezaspokojonego dotychczas popytu, to faza eksperymentalna jest połączona z koniecznością wywoływania nowego popytu. Im dłużej trwa ten proces, tym dłużej popyt może być odroczony w czasie w stosunku do podaży oraz tym dłużej może się utrzymywać duża przewaga podaży nowego produktu lub usługi nad popytem. Tworzeniu rynku, połączonemu z koniecznością wywoływania nowego popytu, towarzyszy wysoki stopień ryzyka, wynikający z ograniczonej wiedzy o nabywcach oraz możliwościach zmian ich preferencji.

W fazie eksperymentalnej występuje zazwyczaj jeden sprzedawca, który wytwarza oraz oferuje nowy produkt lub usługę. Jeżeli nie zajmuje on klasycznej pozycji monopolistycznej, to może uczestniczyć w konkurencji monopolistycznej, która jest oparta m.in. na wprowadzaniu na rynek produktów zróżnicowanych w stosunku do już istniejących. Jednakże podstawkowymi ograniczeniami, które napotyka sprzedawca w-' tej fazie, są ograniczenia ze strony popytu.

Skuteczne przezwyciężanie przez sprzedawcę ograniczeń ze strony popytu jest warunkiem przejścia danego rynku do fazy ekspansji (faza II na rys. 17). Fazę tę charakteryzuje dynamiczny wzrost wielkości popytu na oferowany produkt lub usługę. Progresywny wzrost wielkości popytu powoduje, że jego wielkość zbliża się do wielkości podaży, którą również charakteryzuje tendencja wzrostowa. Na tym tle relacje między podażą i popytem kształtują się W' tej fazie inaczej niż w fazie eksperymentalnej.

Progresywny wzrost wielkości popytu w fazie ekspansji jest czynnikiem motywacyjnym, który skłania nowych sprzedawców do wchodzenia na rynek oraz powiększania zdolności wytwórczych. W miarę opanowywania technologii wytwarzania nowego produktu lub usługi przez nowych sprzedawców struktura podmiotowa podaży ulega zmianom. Na rynku znajdującym się w fazie ekspansji powstają sytuacje konkurencyjne. Jednak ze względu na dużą dynamikę wzrostu popytu nie wywołują one procesów konkurencyjnych o dużym stopniu nasilenia¹⁷.

Progresywny wzrost popytu na produkt lub usługę nie może się utrzymywać w długich okresach. Wraz ze wzrostem stopnia zaspokajania potrzeb nabywców spada tempo przyrostu wielkości popytu. Rynek wkracza wówczas w kolejną fazę rozwojową, określaną mianem fazy dojrzałości (faza III na rys. 17). Degresywne tempo wzrostu wielkości popytu oraz rozwinięte przez sprzedawców zdolności wytwórcze, umożliwiające wzrost wielkości podaży, powodują zmiany w relacjach między podażą a popytem. Wielkość popytu zaczyna się w tej fazie oddalać od wielkości podaży i możliwości jej tworzenia oraz wzrostu.

Degresywne tempo wzrostu wielkości popytu w fazie dojrzałości powoduje, że sytuacje konkurencyjne przekształcają się w intensywne procesy konkurencyjne. Sprzedawcy konkurują między sobą o udział w rynku, będący warunkiem wzrostu wielkości sprzedaży oraz poziomu zysku¹⁸. Procesy te mogą być tym intensywniejsze, im:

—    wolniejsze jest tempo przyrostu popytu,

—    dłużej utrzymuje się proces wchodzenia nowych sprzedawców na rynek.

Rosnący stopień zaspokojenia potrzeb nabywców⁷ w danym segmencie rynku, który się nie rozszerza, oraz pojawianie się substytutów oferowanych produktów lub usług powodują, że rynek zaczyna wkraczać w fazę depresji (faza IV na rys. 17). Charakteryzuje ją spadek bezwzględnej wielkości popytu na produkt lub usługę. Spadek ten w⁷pływa na niekorzystną dla sprzedawców zmianę ^{2 3}

73

1

Nie dotyczy to rynku pracy', na którym kreatywną sferę tworzą zazwyczaj nabywcy. Na przykład rozpowszechnienie komputerów jest źródłem popytu nabywców (podmiotów gospodarczych) na nowy rodzaj pracy, o nowej strukturze kwalifikacji.

2

¹⁷ O zależnościach między stopniem nasilenia procesów konkurencyjnych oraz instrumentami konkurencji a specyfiką poszczególnych faz rozwojowych rynku jest mowa szerzej w rozdziale X.

3

M. E. Porter, Strategia..., jw., s. 234.