ekonomika (150)

^{y K}°*^ł|y ^w trangponcig

5pod.ll. ze, określa się jako koszt społeczny transportu. Z kolei koszty, jakie musi ponieść użytkownik usługi transportowej, są kosztem zaspokojenia potrzeby transportowej. Znajomość kosztów na poziomic kraju lub miasta jest niezbędna do podejmowania decyzji, dotyczących działań w zakresie modelowania podziału gałęziowego zadań przewozowych, ustalania opłat za korzystanie z infrastruktury oraz zastosowania narzędzi służących pokryciu kosztów zewnętrznych. Podział pełnych kosztów transportu w zależności od tego, kto je ponosi -na koszty wewnętrzne i zewnętrzne, przedstawiono na rys. 9.2.

9.2. Koszty własne produkcji usług transportowych

Koszty własne przedsiębiorstwa transportowego można rozpatrywać jako koszty własne całkowite i koszty własne jednostkowe (rys. 9.3). Na wysokość kosztu własnego w danym przedsiębiorstwie wpływa wiele czynników, m.in.:

•    wykorzystywana gałąź transportu;

•    rodzaj przewożonego ładunku;

•    rodzaj i stan taboru;

•    stopień wykorzystania taboru;

•    kierunek i odległość przewozu;

•    stan infrastruktury;

•    szybkość przewozu;

•    wielkość i struktura organizacyjna przedsiębiorstwa;

•    wielkość zatrudnienia;

•    warunki atmosferyczne;

•    ukształtowanie terenu.

Koszt własny całkowity oznacza wszystkie nakłady przedsiębiorstwa poniesione w związku ze świadczeniem usług transportowych, poniesione w ściśle określonej jednostce czasu. Koszt ten odzwierciedla zużycie środków produkcji oraz nakłady pracy zatrudnionych pracowników, a także specyficzne warunki produkcji usług przez dane przedsiębiorstwo.

W przekroju gałęziowym najniższe koszty świadczenia usług ma transport morski. W dużej mierze korzysta on z naturalnych dróg, stąd ma stosunkowo niskie koszty związane z infrastrukturą. Znacznie wyższe są już one w żegludze śródlądowej, korzystającej częściowo z dróg wodnych sztucznych, czyli kanałów i uregulowanych rzek. Z drugiej strony, w transporcie wodnym jest niższe zużycie energii i eksploatuje się wysokotonażowe środki transportu. W transporcie lądowym najniższe koszty produkcji usług można zaobserwować w transporcie kolejowym, który charakteryzuje się małym zużyciem energii, a największą ładownością w transporcie lądowym. Niewiele wyższe koszty wy-

Całkowity			Jednostkowy
przedsiębiorstwa transportowego (pełny)				■ h(I pas) ---1 • 1 tkm (1 pkm)
wybrane) grupy usług transportowych (cząstkowy)			L	•    przeciętny •    krańcowy
				•    przedsiębiorstwa transportowego •    cząstkowy •    okreiloncj usługi transportowej
określonej usługi transportowej

Rys. 9.3. Podział kosztów własnych przedsiębiorstwa transportowego jłjódlo: Ekonomika transportu Red. A Piskozub. WKŁ, Warszawa 1979, s. 63.

stępuj*) w transporcie samochodowym, ale wynika to z tego, iż użytkownicy tej gałęzi transportu w cenie usługi nie muszą pokrywać pełnych kosztów użytkowania infrastruktury i kosztów zewnętrznych. Najdroższą gałęzią transportu jest transport lotniczy, głównie za sprawą wysokiej energochłonności i kosztów związanych z taborem.

Koszty całkowite można obliczać w odniesieniu do całej produkcji wykonanej przez przedsiębiorstwo transportowe, do jej części (np. koszty całkowite usług na danej trasie lub określonym środkiem transportu) lub też określonej usługi transportowej.

Koszt własny jednostkowy oznacza tę część nakładów całkowitych przedsiębiorstwa, która jest niezbędna do wykonania jednej jednostki produkcji. W transporcie najważniejsze są informacje na temat kosztu własnego przypadającego na³”:

•    1 tkm w przewozach ładunków;

•    przewiezioną tonę ładunku;

•    1 plan w przewozach pasażerskich;

•    przewiezionego pasażera;

•    godzinę pracy taboru;

■ wozokilometr;

•    posiadany pojazd samochodowy.

Koszty jednostkowe mogą być obliczane jako jednostkowe przeciętne lub krańcowe.

Ekonomika transportu. Red. A. Piskozub, op. cif., s. 62.