ekonomika (172)

10.6. Kierunki ewolucji systemów cenowych w transporcie

Zasady ustalania cen w transporcie ulegają ciągłym zmianom, co jest spowodowane liberalizacją rynków transportowych i koniecznością dostosowania się do bieżącej sytuacji rynkowej w zakresie wymagań użytkowników transportu i warunków podaży, a zwłaszcza sytuacji konkurencyjnej.

Warunkiem liberalizacji dostępu do rynków transportowych było uelastycznienie stosowanych systemów cenowych. W transporcie ładunków następowało zawężanie stosowania sztywnych stawek taryfowych na rzecz taryf elastycznych i cen umownych. W Unii Europejskiej uelastycznienie taryf polegało na wprowadzeniu taryf widełkowych, a następnie referencyjnych (zalecanych) w transporcie samochodowym. Obecnie w transporcie samochodowym ładunków stosuje się ceny umowne, na które wpływ ma rzeczywisty koszt usługi, ceny najbliższej konkurencji, zmiany cen na rynku paliwowym, stopień indywidualizacji usługi standardowej, czas realizacji oraz konieczność zapłacenia dodatkowych podatków i opłat. W gałęziach transportu, w których nadal stosowane są taryfy, wprowadzono znacznie większe możliwości stosowania stawek niższych lub wyższych niż stawki podstawowe, a w Kolejowych przewozach międzynarodowych coraz szerzej stosowane są międzynarodowe taryfy bezpośrednie.

W celu zapewnienia jak najlepszej obsługi użytkowników transportu wprowadza się ceny kompleksowe dla całego zestawu usług, wchodzących w skład procesu transportowego w przewozach multunodalnych, lub tworzy się całe pakiety logistyczne pod konkretnego klienta.

W przewozach pasażerskich wprowadza się coraz więcej możliwości różnicowania stawek taryfowych. Bierze się pod uwagę formę rezerwacji i jej wyprzedzenie w czasie, formę zakupu — bezpośrednio w miejscu sprzedaży biletów czy przez internet, balet papierowy czy elektroniczny, liczbę osób podróżujących razem, różne warunki podróżowania pod względem komfortu i usługi dodatkowe. Stawki przewozowe mogą być też różnicowane w zależności od stanu rynku — wyższe w okresach szczytów przewozowych, a niższe w warunkach mniejszego popytu, w celu pobudzenia go .

Wysokość cen za usługi transportowe cały czas ulega zmianom, wykazując w niektórych rodzajach przewozów tendencję rosnącą, a w niektórych malejącą. Zmiany cen są szczególnie zróżnicowane galęziowo. Od roku 1980 zanotowano duże spadki cen w transporcie lotniczym i morskim, a nieco mniejsze w transporcie samochodowym. Z kolei w lądowym transporcie pasażerskim, zarówno miejskim, jak i międzymiastowym, ceny usług transportowych systematycznie wzrastały. Mniej niż ceny w transporcie publicznym wzrosły koszty

« Eto

Je

jrfu. Red. J Buraewicz. op ciL, s. 120.

łmawr*¹

lewełuct* i»rtitn&*t

samochodów osobowych, mimo wysokiego wzrostu cen p.^i po-. ^co by‘o .powodowane relatywnie niskimi kosztami ich zakupu Z tab ^{10 4} wynika, te od 1991 raku w Wielkiej Brytanii najbardziej wzrosły ceny biletów kolejowych - 51,5%, zmt naimniei koszty użytkowania samochodów osobowych - 383%.

Tkb. 10.4. ĘwoIikJ. c«n w tranaporci. pasażerskim w Wielkiej Brytanii w latach 1991-2001 <1991 . iooi

| Rok 1 Transport	------- n ^Mot°^rV^—Indywidualna
I razem	Zakup |	koszty \ *trayma-l nta			.... kc	>leiowe (to
	lamocho-U du		--- i paliwa a u 1	Aiawi w Ntłpki -zenie	•Mzty razem	1
1991 100,0	100.0	100.0 1	100.0 1	1003 1	100 o 1	inn n 1	inn n i
1992 1 103.7	105,1	107,9	102,9 1		106rft 1	i m *ł
1993 1 105,4	104,0	1143	L H13 \	132,4 l	111,4 1	1143	lU/AJ | 111,7 |
1994 1 108,0	1063	117,1	1 116,1	‘IÓO c 1
-- I	108,6	i 1193			1153 |	119,9	114,7 1
1995 111,6			sn	1353 1	1173	1253	118 9 1
1996 j 114.4	112.1	[ >24.7	ES	130,6		~—^ -i v>o o
1997 | 118,0	1143	1 131.4		i«.	l 137 3	l 1ł) Q	1 1233 1
1998 I 122,0	1133	1 1363		F 148,2	\ 1313	l 13R 4	l 127,7 1 1t1 Q 1
1999 1 123,9	108,7	J 1423	| 1603	1 159,9	\ 134,4	\ 1433	1 11&7 l
2000 I 127.5	| 1023	1 148,1	l 1813	176,9	TW	l 145.9	1 147. ** |
2001 | 1293	1 101,4	I 1553	1 1723	1862	ySr	T^J	1 148.2 \

Źródło: E Quinet. R. Wkerman Phwnplw of łronspci I

^camomia- O®* Chckenham 2004, s. li

W Polsce zmiany cen usług transportowych byty znacznie większe niż w krajach Europy zachodniej. Średni wzrost cen w transporcie w latach 1996-2004 wyniósł 93,8% (tab. 10.5).

Analizując zmiany cen w poszczególnych gałęziach transportu, z podziałem na przewozy pasażerskie i towarowe, można zauważyć, że ceny w transporcie lądowym wzrosły znacznie bardziej niż w transporcie wodnym (morskim i wodnym śródlądowym). W transporcie lotniczym wzrost cen w latach 1995-2004 był relatywnie największy — 178%. Ceny w tej gałęzi rosły do 2000 ^ro^^cu* P° czym nastąpiło ich stopniowe obniżanie i jest to jedyna gałąź transportu w Pbisce, w której w ostatnich latach nastąpił spadek cen. Niewielki wzrost

^ał(kbM, R_ Yickerman. op di., s. 12.