ekonomika (17)

32 | Ekammlcm ■ pónetomwUtznt dtlcfoilnnnty

CtyruUkl produkcji

fVaca	środki pney	1 Pmdmiol pracy |
ctkmtekM	1 finfrutmkture i suprestruktun) 1	1 (ładunek łub aaoba) 1

I ŚradM produkcji J

Rys. 11. Ctynnild produkcji w transporcie

ŹfOdfe    | wierne na podM. E Anki. Buromtła i orgmincja transportu międzynarodowego.

PWE. Htroiw 1973,11»

działań jest uzyskanie dóbr lub usług. Na łrodkl pracy składają się narzędzia pracy (narzędzia proste, maszyny, urządzenia, aparatura), bezpośrednio od* dzjaiu/ące na przedmiot pracy, oraz materialne warunki wytwarzania (budynki, budowle, infrastruktura techniczna), które wprawdzie nie biorą bezpośredniego udziału w procesie produkcji ale są niezbędne do jego realizacji, środki pracy w transporcie mają inny charakter w porównaniu do środków pracy wykorzystywanych w pozostałych działach gospodarki Materialne warunki wytwarzania stanowi infrastruktura transportu (drogi i punkty transportowe), szerzej omówiona w następnych podrozdziałach. ftrdstawowymi narzędziami pracy w transporcie są: środki przewozowe, sprzęt przeładunkowy i jednostki ładunkowe (np. palety, kontenery)¹¹. Narzędzia pracy w transporcie utożsamiane są z suprasirukturą transportu.

Suprastniktura transportu obejmuje tabor oraz urządzenia i środki techniczne transportu, mające z reguły charakter ruchomy, niezbędne do realizacji przemieszczaniu przedmiotu przewozu. Do suprastruktury transportu zaliczamy przede wszystkim:

| tabor;

*    środki trakcyjne;

*    maszyny i urządzenia ładunkowe;

S jednostki ładunkowe.

Dodatkowo możemy tu wymienić zapiecze techniczne środków przewozu i trakcyjnych (np. zakłady naprawcze wagonów). Większy problem stwarza określenie, czy magazyny i place składowe zaliczyć do infrastruktury, czy do su-prastruktury transportu. Autorzy opracowań dotyczących tematyki infrastruktury sugerują, że ze względu na cechy specyficzne obiektów infrastrukturalnych (wysoka kapitałochionność, długi okres powstawania i użytkowania) nie

a W. Grzywacz.J. Bumtwicz. opal , a. 199.

11 Ciynmłu produkty w trtmporat powinno sif zaliczać do nich ani sprzętu ładunkowego, ani miejsc składowania ładunków²¹.

środki pracy są względem siebie komplementarne, tzn. wzajemnie uzupełniają się w procesie produkcji, np. droga, urządzenia przeładunkowe są komplementarne względem samochodu ciężarowego. Między czynnikiem łudź-kim a czynnikami materialnymi produkcji występują zależności zarówno komplementarne, jak i substytucyjne. Komplementamość oznacza, iż wszystkie czynniki produkcji stanowią nierozerwalną całość j nawzajem uzupełniają się. Wzrost rozmiarów produkcji pociąga za sobą określone zapotrzebowanie na poszczególne czynniki produkcji i odpowiednie proporcje między nimi. Substy-tucyjność czynników wytwórczych zaś polega na ich wzajemnym zastępowaniu w procesie produkcji, a to oznacza, że produkcja transportowa może być realizowana za pomocą różnego zestawu tych czynników, np. można zmniejszyć udział pracy ludzkiej w pracach przeładunkowych poprzez zastosowanie mechanicznych urządzeń przeładunkowych. W ramach czynników rzeczowych można zastępować przestarzałe urządzenia innymi znacznie bardziej nowoczesnymi. W transporcie kolejowym przykładem substytucyjności czynników produkcji było przechodzenie z trakcji parowej na spalinową, a następnie na elektryczną, czy też wprowadzanie pociągów dużej prędkości. W innych gałęziach transportu przykładami mogą być:

*    wprowadzanie środków transportu o większej ładowności, szybszych, lepiej przystosowanych do przewozu - pojazdów wyspecjalizowanych;

*    zastępowanie tradycyjnego przewozu ropy naftowej i paliw (kolejami i samochodami) transportem rurociągowym;

*    wprowadzanie systemu kontenerowego, wiążące się z kompleksową wymianą starych środków rzeczowych na nowe, zmianą technologii i organizacji przewozów.

Analizę czynników produkcji można przeprowadzać badając techniczny (TSK) i organiczny skład kapitału (OSK):

*    TSK - obrazuje stosunek ilościowy różnych elementów środków produkcji do wielkości siły roboczej, co odzwierciedla techniczny poziom uzbrojenia gałęzi transportu lub przedsiębiorstwa; np. liczba zatrudnionych przypadających na jeden samochód, pociąg, samolot, jeden dźwig, 1000 m² powierzchni magazynowej;

*    OSK - obrazuje stosunek wartościowy środków produkcji do wartości siły roboczej wyrażonej placami; ustalenie OSK w większości przedsiębiorstw transportowych i gałęzi transportu jest niemożliwe z powodu braku wyceny dróg^{1 2}.

1

⁸ Razmóf infrastruktury transportu. Red. K. Wojewódzka-Król Wyd UG; GdaMt 1999,116-17.

2

JMfcm, S.20L