Geografia turyzmu8

IK I. Definicji!, pimlmhii limtnii i zakres geografii luryztmi

Z przedstawionego przeglądu różnych opinii na temat pojęcia „geografia tury/,mu” i terminów pokrewnych wynika, że zarówno sam „turyzm” (o czym wspomniano wcześniej), jak i „geografia turyzmu”, są różnie rozumiane i mimo podjęcia w lalach siedemdziesiątych, w ramach Międzynarodowej Unii Geograficznej dyskusji naukowej na temat podstawowych pojęć w geografii turyzmu, z dzisiejszej perspektywy można ocenić, że usiłowania te spełzły na niczym. Spośród polskich autorów zajmujących się znaczeniem poszczególnych terminów używanych w badaniach turystyki i turyzmu należy wymienić przede wszystkim T. Bartkowskiego (1977, 1979]. Nie zagłębiając się w treść wszystkich stosowanych przez niego definicji, należy jedynie stwierdzić, że anachroniczna wydaje się propozycja definiowania turyzmu jako podróżowania [Bartkowski 1977, 43], gdyż oznacza to, że termin „turyzm” byłby równoznaczny określeniu „turystyka”. Tak jest np. w języku angielskim, ale w języku polskim można wychwycić subtelności między obu określeniami, Zdaniem autora poniższych słów znacznie lepiej poszczególne terminy /definiowano w wydanej prawie w tym samym czasie pracy J. Warszyóskiej i A. Jackowskiego [1978].

Przez wiele lat geografia turyzmu zajmowała się głównie inwentaryzacją i oceną walorów turystycznych, badaniem zróżnicowania w poziomie zagospodarowania i natężenia ruchu turystycznego oraz rolą turystyki w rozwoju społeczno-gospodarczym miejscowości i regionów turystycznych. Bardzo ważnym kierunkiem badań była m.in. analiza lokalizacji ruchu turystycznego lub klasyfikacja miejscowości turystycznych. Szeroki przegląd literatury na ten temat zawiera opracowanie A. Jackowskiego [1981], który opisuje cztery różne sposoby podejścia do typologii miejscowości turystycznych, uwzględniające kryteria: fizjograficzne, społeczno-ekonomiczne, formalno-fizjonomiczne i genetyczno-historyczne.

Dopiero w latach sześćdziesiątych zaczęto zajmować się potrzebami turystyczny mi, a w latach siedemdziesiątych - z powodu negatywnych skutków turystyki jej wpływem na środowisko przyrodnicze. Pod wpływem tych tendencji w połowic lat osiemdziesiątych zaczęto się interesować tzw. turystyką alternatywną i ekoturystyką lub turystyką określoną w języku niemieckim jako Intelligenten Tou-rismus |Haimayer 19931. Zainteresowanie geografów tymi typami turystyki rozpoczęło się dopiero wówczas, gdy badacze zajmujący się turystyką na obszarze Alp zwrócili uwagę na niszczący wpływ turystów oraz zagospodarowania turystycznego na miejscową przyrodę i krajobraz kulturowy.

Turystyka alternatywna to: „formy turystyki w minimalnym stopniu ingerujące w środowisko przyrodnicze, zapewniające odpowiedni kontakt z naturą i społecznością lokalną, a także przeciwstawiające się turystyce masowej i komercyjnej” IS/wichtenberg 1992, 2|.

Z kolei zdaniem H. Wysockiej [I992| poił terminom „turystyka alternatywna” można rozumieć organizowane samodzielnie wyjazdy md/iiuie, pr/ewn/nic do krewnych lub zaprzyjaźnionych osób nu wsi, pudc/JM gdy J Klippendorl fza A. Szwich-

|9

I I iHMinujii i ułów nr kierunki bmlitrt nrnninlll iniv'Hiu

lenbrigiem I992| definiuje ją jako nuli społeczny mający na celu popularyzowanie łonu turystyki, które przysporzy najwięcci korzyści wszystkim współuczestniczą-cym to jest turystom, ludności miejscowej i przedsiębiorstwom turystycznym przy jednoczesnej minimalizacji kosztów gospodarczych, a przede wszystkim ekologicznych i społecznych. W literaturze anglosaskiej turystyka alternatywna bywa nazywana: alternative tourism, appropriate tourism („turystyka odpowiednia”) oraz tr-sponsible tourism („turystyka odpowiedzialna”). Innym terminem określającym turystykę alternatywną jest pojęcie „zielona turystyka” (ang. green tourism). Termin len bywa utożsamiany z wypoczynkiem na obszarach wiejskich i zawiera w sobie nie tylko ekoturystykę i agroturystykę, ale również łowiectwo [Cavaco 1995), z czym trudno się zgodzić. Określenie „zielona turystyka” pojawiło się w 1975 r. we Francji (lianę, tourisme vert) jako przeciwieństwo turystyki masowej [Montanari 1995, .171 i posłużyło badaczom niemieckim do wprowadzenia w kilka lat później terminu „miękka turystyka” (niem. sanfter Tourismus lub ang. soft tourism), która jest traktowana jako synonim określeń „turystyka alternatywna” i „turystyka zrównoważona” (ang. sustainable tourism, niem. umweltvertragliche Tourismus).

Hkoturystyka jest pojmowana jako „wszelkie formy turystyki, które są adekwatne do właściwych walorów turystycznych, szczególnie walorów środowiska przyrodniczego, działają zgodnie z obowiązującymi regułami planowania i osiągnięciami techniki w warunkach pełnej etyki ekologicznej, zarówno na etapie przystosowania danego obszaru dla funkcji turystycznej, jak i podczas jego eksploatacji” | Szwichtenberg 1993, 7].

/daniem wielu badaczy pojęcia „turystyka alternatywna” i „ekoturystyka” są bliskoznaczne, aczkolwiek w ocenie A. Szwichtenberga [1993, 52] ekoturystyka powinna rozwijać się przy zastosowaniu metod marketingowych, natomiast w de-Imieji turystyki alternatywnej występuje element przeciwstawiający ją turystyce komercyjnej (zwanej również „twardą turystyką”, ang. kard tourism). Często eko-tiuystyka jest rozumiana jako odwiedzanie stosunkowo mało zniszczonych oni z i /udko odwiedzanych obszarów o walorach przyrodniczych, na których występują obiekty będące przedmiotem studiów, podziwu i zachwytu, w związku z ich wu lorami krajobrazowymi, naturalną roślinnością i światem zwierzęcym, jak również występującymi na nich walorami kulturowymi (historycznymi i aktualnymi). W tym sensie ekoturystyka jest ściśle związana z naukowym, estetycznym i filo /ulicznym stosunkiem do zwiedzania, chociaż uprawiające ją osoby nie muszą być / zawodu naukowcami, artystami lub filozofami. Niektórzy uważają, że jej główna «echa lo założenie, żc osoba uprawiająca ekoturystykę ma możliwość zbliżenia się do przyrody w sposób niemożliwy do osiągnięcia w środowisku zurbanizowanym |lloo 1990J. Typowymi formami zachowań liiiyslyeznych związanych z ekoturyslyką tiównież z turystyką alternatywną) są np. wyprawy typu pboto-safari (fotografowanie zwierząt) lub hird-wulching (podglądanie pUtkrtw w Uh naturalnym środowisku), natomiast w zakres turystyki alternatywnej mogą wrhnd/.ić liczne rodzaje turystyki