Geografia turyzmu
1

M 1. lldinkjii, pi/nlmim lun lim i /.akrcs geografii turyzmu

dojściu behawioiulnego i humanistycznego. Rozpowszechnienie się w badaniach pr/.cslrzennych tmyslyki łych dwóch podejść sprawiło, że powiązania geografii turyzmu z etnologią, psychologią, historią sztuki i filozofią stały się jeszcze silniejsze.

1,4. ROZWÓJ BADAŃ GEOGRAFICZNYCH NAD TURYSTYKĄ I IIJRYZMEM

Początki badań geograficznych nad turystyką i wypoczynkiem sięgają połowy XIX w. (J.G. Kohl). Pierwotnie przedmiotem zainteresowania były głównie miej-m o w ości turystyczne (które zdaniem A. Hettnera rozwijały się wskutek pojawienia mc potrzeb wypoczynkowych u mieszkańców dużych miast), zasoby wód mine-inlnych, walory klimatyczne i krajoznawcze.

Terminu „geografia turyzmu” (niem. Fremdenverkehrsgeographie) po raz piet wszy użył J. Stradner w 1905 r. Uważał on, iż geografia turyzmu powinna się /upnować badaniem ruchu turystycznego i jego gospodarczynń następstwami, a lak że walorami turystycznymi decydującymi o atrakcyjności danego obszaru (nazywanego „obszarem lub regionem turystycznym”). W następnych latach geografią uiryzmu zajmował się K. Sputz, który w 1919 r. badał przemiany osiedli pod wpływem rozwoju bazy hotelowej i gastronomicznej oraz zwrócił uwagę na konieczność badania przemian w krajobrazie przyrodniczym i kulturowym pod wpływem tmyslyki ]Warszyńska, Jackowski 1978].

We Francji pierwsze badania z dziedziny geografii turyzmu prowadził w lalach dwudziestych R. Blanchard (zajmował się rozwojem ruchu i zagospodarowania nirystycznego w Alpach). W tym samym czasie A. Mariotti prowadził podobne si ud i a we Włoszech.

W latach trzydziestych geografia turyzmu rozwinęła się przede wszystkim w Niemczech (R. GUicksmann, A. Bormann, H. Poser), Francji (J. Miege), Szwajcarii (W. Hunziker), Japonii (M. Satoh, K. Misawa, Y. Takaike, K. Tanaka, T. Osaki) oraz w Stanach Zjednoczonych (R. Brown, K.C. McMurry). Głównym przedmiotem badań były następstwa społeczno-gospodarcze turystyki na obszarach wiejskich, jak również zasoby i walory turystyczne (głównie przyrodnicze). W związku /. tymi badaniami w Berlinie powstał Instytut Badawczy Turystyki (1929-1934 r.) oraz podobne placówki w Bernie i Grenoble. Po II wojnie światowej głównymi ośrodkami rozwoju geografii turyzmu (również geografii rekreacji) na świecie stały się Francja (P. Defert, G. Veyret-Vemer, G. Chabot, P. George, B. Barbier, F. Cribier, R. Baretje) i Stany Zjednoczone (poza K.C. McMurrym, również Ch.M. l)avis, M. Clawson, L.S. Mitchell, J. Stansfield), a poczynając od lat siedemdziesiątych również Związek Radziecki (W.S. Prieobrażenski, J.A. Wiedienin), Kanada (R. Wolle, R.W, Butler), Republika Federalna Niemiec (K. Ruppert, J. Maier, 25

1-1 Uo/wiij hiuhiń ^i'u^ialiiv.tiyrh mul tiiiy*lvki| I luty/iiu n

I Matznellcr), Austria (K. Sinnhlibri >, Wielka lliytauia {J.A. Pat moro, M. Padom.*. I.(i. Simmons, S. Smith, J.T. Coppock). Ansti;ilia (I). Mcrccr, I). Pearcc), Japonia (S. Sliirasaka, T. Ichikawa, S. Yaiuamolo), Czechosłowacja (S. Śprincova, M. Ilavrlant, V. Gardavsky, P. Mariol, li. ()lruhova), Jugosławii (Z. Pepeonik, /.. Joyićic, M. Jerśic, A. Gosar), Bułgarii {L. Dinew, M. Baczwarow) i NRI) (li. Benthien, G. Jacob).

Za prekursorów badań geograficznych nad turystyką w Polsce uważa się V Staszica (który w jednej z prac o Karpatach podał wiele informacji dotyczących możliwości odbywania wycieczek górskich) oraz W. Pola, L. Zejsznera, T. Żebraw-skiego, J. Dietla i A. Janotę [Warszyóska, Jackowski 1978], którzy zajmowali się głownie warunkami przyrodniczymi rozwoju turystyki w Karpatach.

Przez następnych kilkadziesiąt lat w Polsce nie zajmowano się geografią tu-tv/mu, Dopiero w 1933 r. w Krakowie zaczęła działać pierwsza szkoła hotelarska (/organizowana przez B. Macudzińskiego). Wkrótce podobne szkoły otwarto w Warszawie i Zakopanem. Wśród geografów wzrost zainteresowań turystyką nastąpił również w latach trzydziestych. Zaowocowało to utworzeniem w 1936 r. przez S I .eszczyckiego w Krakowie Studium Turyzmu przy Instytucie Geografii llni-wrisylelu Jagiellońskiego (które istniało do 1939 r.). Jak podaje J. Warszyńska ) |99.>a, 46), nazwę studium zapożyczono od terminu „turyzm” używanego na łamach niemieckiego czasopisma Archiv fur Fremdenverkehr, wydawanego w lalach l‘HO 1931 w Berlinie. W roku akademickim 1936/1937 do Studium Turyzmu przyjęło 15 studentów i 5 magistrów geografii, a w następnych latach przyjmowano po 22 słuchaczy [Leszczycki 1992]. Obok prowadzenia zajęć dydaktycznych, Studium Turyzmu wydawało Prace Studium Turyzmu UJ (6 tomów), Komunikaty Studium Turyzmu UJ (23 zeszyty) oraz miesięcznik Turyzm Polski (w latach 1938-19 19 ukazało się 16 numerów). Poza S. Leszczyckim, ze Studium Turyzmu byli /wiązani m.in. M. Orłowicz, A. Wrzosek, T. Wilgat, W. Milata, Z. 'Tokarski i P Nnwralilówna (później E. Trybowska). W ramach prac badawczych Studium luiy/mu zajmowano się m.in. zmianami w strukturze budownictwa pod wpływom luiyslyki oraz ruchu uzdrowiskowego w Karpatach, oceną atrakcyjności przy rod uli /oj, regionalizacją turystyczną i sporządzaniem planów zagospodarowania tury ftlyi /nogo |Jaekowski 1992a|. Szerokie omówienie działalności wydawniczej Stu dl..... Turyzmu zawarto w artykule Z. Tokarskiego [19921.

Przez kilka lat po II wojnie światowej badania geograficzne nad zjawiskiem liuY/mu w Polsce były bardzo ograniczono. Dopiero w 1951 r. w Instytucie Geo j/iidii Uniwersytetu Warszawskiego powstała Pracownia Geografii Turyzmu (pod Hot linkiem M.l. Milcskicj), u w 1956 r. w Szkole Głównej Planowania i Siaty „tyki utworzono Zakład Prawnych i Ekonomicznych Zagadnień 'Turystyki (kierował nim K. Libera). W lalach pięćdziesiątych spośród geografów tematyką tury-„lyczną zajmowali się ponadto m.in. A, ('hahiblńskn, 'I'. Wilgat i A. Wrzosek. W I 962 r. Katedrę Turystyki otwarto na Akademii Wychowania Fizycznego w