hildebrand

będąc zarazem jak gdyby rezonansem przeżyć o cha rak.-. r;e intencjonalnym. W tajemniczy, ukryty sposób włączają się one w rytm wszechświata, dzięki nim dusza ludzka dostraja się do owego rytmu.

Uczucia te są prawowitymi mieszkańcami ludzkiego serca. Są one pełne sensu i byłoby niesprawiedliwością traktować je jak coś niepoważnego, godnego pogardy lub śmiesznego. Bóg nadał im określoną funkcję, stanowią nieodzowną część życia ludzkiego in statu viae, odzwierciedlają falowanie bytu, są znamienne dla sytuacji metafizycznej człowieka na ziemi. W nich odzwierciedla się bogactwo ludzkiej egzystencji. Ich głęboki sens pozwala sercu na przyobiecaną pełnię. Uczucia te nie tylko odgrywają wielką rolę w poezji; one same są poezją, jeśli tylko są prawdziwe i głębokie. Ich pełen sensu związek ze światem wypełnionym wartościami i znaczeniem — mimo, że związku tego nie da się uchwycić racjonalnie — tworzy owo królestwo pokrewne poezji.

Jakkolwiek formalnie nieintencjonalne, uczucia te należą jak gdyby do świty królewskiej, tworzą dwór intencjonalnych odpowiedzi uczuciowych. Oczywiste jest jednak, że przynależy im miejsce skromniejsze niż to, które zajmują uczucia duchowe jednoznacznie intencjonalne. Już choćby ten pobieżny szkic ukazuje jasno ogromną rozpiętość zasadniczo różnych typów przeżyć, z którymi mamy do czynienia w sferze uczuć. Otwiera się przed nami cała pełnia uczuć, ich bogactwo wewnętrzne i ogromna rola, jaką odgrywają w życiu człowieka, a przede wszystkim jednoznacznie duchowy charakter wyższej uczuciowości.

Szeroko pojęte serce stanowi centrum tej sfery. Dostrzegamy teraz jaśniej jego bogate znaczenie dla osoby ludzkiej. Uczuciowość i jej centrum — serce — zajmują jedyną w swoim rodzaju pozycję w ukonstytuowaniu osoby jako tajemniczego własnego świata; są nierozerwalnie związane z „ja” i z najbardziej intymnym życiem osoby. Doniosłą, specyficzną funkcję uczuciowości i serca można zrozumieć, gdy uwzględni się nowy sens indywidualności w osobie — różny od indywidualności zwierzęcia, rośliny czy substancji nieożywionej.

Musimy jednak dokonać jeszcze jednego zasadniczego rozróżnienia. Niezależnie od występujących różnic poziomów, różnic strukturalnych poszczególnych stopni ontycznych, „uczuciowość” może mieć jeszcze dwa różne znaczenia.

I-io: wszo znaczenie, szersze, obejmuje całą sferę uczuć i tę staraliśmy się pokazać w powyższym szkicu. Drugie, węższe znaczenie uczuciowości odnosi się tylko do uczuć określonego typu, którym właściwy jest specyficzny etos. W tym właśnie sensie będziemy analizować uczuciowość w rozdziale następnym.

Wrażliwość uczuciowa

Po pierwszej wojnie światowej zrodził się ruch nastawiony wybitnie wrogo do uczuć, jako reakcja na etos dziewiętnastowieczny. Ruch ten zamanifestował się głównie w architekturze i w muzyce, przybierając nazwy „nowej rzeczowości”, „nowego obiektywizmu” lub „funkcjonaliz-mu”. Walka ze sztucznością w architekturze wiktoriańskiej i secesyjnej była zasadniczo słuszna, na nieszczęście łączyła się ona jednak z wiarą, że właściwą antytezę dla przeładowanego, „krzyczącego” stylu w architekturze odnaleźć można w bezdusznym, technicznym zaspokojeniu praktycznych potrzeb.

Funkcjonalizm ze swą opozycją wobec ducha dziewiętnastowiecznego pojawił się także w muzyce. Na tym polu wszelkie elementy uczuciowe traktowane były jako „romantyzm” lub wręcz sentymentalizm. Jak pamiętamy, pewien głośny germanista twierdził, że w literaturze miłość w porównaniu z polityką stanowi temat raczej uboczny.

Ten wrogi wobec uczuć trend nie ograniczył się do sztuki, lecz wycisnął także swoje piętno na formach pobożności. Jakkolwiek sama w sobie opozycja przeciwko religijności sentymentalnej, subiektywistycznej — przejawiającej się w zalewie kiczowatych „świętych obrazów” i ludowych pieśniach religijnych — była reakcją zdrową, to nieszczęściem jej było szukanie wyjścia nie w autentycznej uczuciowości, lecz w banicji wszelkiego uczucia ¹⁹. Podkreślanie miłości, wzruszenia, tęsknoty uważane było za dziecinny subiektywizm, któremu należało przeciwstawne ducha rozsądku i obiektywizmu.

Kierunek ten zachował do dziś żywotność i przejawia się

¹³ Uwypuklając tę tendencję w latach po zakończeniu I wojny światowej, nie twierdzimy bynajmniej, że dominowała ona w całym tym

okresie.

5* 67