Historia Polski8

Polityka, parlamenty, partie

Druga połowa XIX wieku to ożywienie polskiego życia politycznego.

Jan Matejko, Stańczyk

Polacy nie tylko brali udział w polityce państw zaborczych (Koła Polskie w parlamentach), zdobywali najwyższe urzędy (Kazimierz Badeni był premierem rządu Austro-Węgier), ale także organizowali własne, nowoczesne partie polityczne (Proletariat 1882, Polska Partia Socjalistyczna 1892, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne 1897, Stronnictwo Ludowe 1895). Ugrupowania te (choć czasem pod inną nazwą) będą wywierać ogromny wpływ na życie Polski nie tylko pod zaborami, ale także w przyszłej Polsce niepodległej.

Literatura, nauka i sztuka

Dzięki walce o utrzymanie ducha narodowego oraz hasłom pracy organicznej polska kultura intensywnie się rozwijała. W tym czasie tworzyli: pisarze - Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Stefan Żeromski, Adam Asnyk oraz malarze - Jan Matejko, Józef Chełmoński, Henryk Siemiradzki, Stanisław Wyspiański (także wybitny dramaturg). W 1905 roku Henryk Sienkiewicz otrzymał literacką Nagrodę Nobla.

Także nauka polska przeżywała rozkwit: Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski jako pierwsi skroplili tlen i azot 1886. W 1853 roku Ignacy Łukasiewicz opracował technikę destylacji ropy i skonstruował lampę naftową, a Ludwik Zamenhoff wydał podręcznik języka esperanto. Ukoronowaniem naukowej działalności Polaków były dwie nagrody Nobla, przyznane Marii Skłodowskiej-Curie za dokonania w dziedzinie fizyki (1903) i chemii (1911).

Przeciw Rosji czy Niemcom?

Marzenia o niepodległości powróciły wraz z rewolucją rosyjską 1905 roku. Choć ani w Królestwie, ani w samej Rosji nie udało się przeprowadzić większych zmian politycznych - rozbudziły się nadzieje Polaków, powróciły wspomnienia o powstaniach narodowych. Część ugrupowań politycznych opowiadała się za walką zbrojną o niepodległość, inne preferowały politykę negocjacji z zaborcami. Wszyscy jednak wiedzieli, że bez konfliktu zbrojnego na skalę europejską bez wojny między zaborcami sprawa polska ma małe szanse na realizację. Podstawowym problemem był wybór sojusznika - jedni (Józef Piłsudski, niepodległościowcy) opowiadali się za współpracą z państwami centralnymi, inni (Roman Dmowski, ugrupowania nacjonalistyczne) widzieli szansę w sojuszu z Rosją i państwami Ententy (Francją Wielką Brytanią, a następnie Stanami Zjednoczonymi).

Wiek XX: od niewoli do niewoli

Droga ku niepodległości

I wojna światowa przyniosła rozwiązanie sprawy polskiej. Najbardziej efektywna okazała się koncepcja polityczna Komendanta Legionów Polskich (związanych z orientacją proaustriacką) - Józefa Piłsudskiego. Liczył on, że Niemcy i Austro-Węgry pokonają Rosję, a same zostaną zwyciężone przez Francję i Anglię. Wówczas na gruzach państw zaborczych powstałaby niepodległa Polska. Tak też się stało: Rosja, po rewolucjach roku 1917, wycofała się z wojny, a Niemcy i Austro-Węgry skapitulowały przed aliantami zachodnimi.

Kończący I wojnę światową traktat wersalski jedynie usankcjonował polską niepodległość. Już w październiku 1918 r. polskie oddziały zaczęły rozbrajanie żołnierzy niemieckich i austriackich. 7 XI powstał pierwszy polski rząd tymczasowy pod przewodnictwem socjalisty Ignacego Daszyńskiego. Po powrocie do Polski Józefa Piłsudskiego (aresztowanego w lipcu 1917 r. przez Niemców), komendantowi Legionów podporządkowały się armia i tymczasowa administracja. Piłsudski został Naczelnikiem Państw