HPIM4383

Aleksander Mnnterys

Idea definicji sytuacji

Uwagi wstępne

Refleksja nad użytecznością pojęcia sytuacji, połączonal z próbą odpowiedzi na pytanie, w jakich okolicznościach móJ wić można o .problematyczności" sytuacji społecznej, nie jest kwestią teoretycznie obojętną. Prostota i łatwość rozwiązań nie stanowią tych atrybutów, które określać mogą istotę sporów wokół pojęcia sytuacji. Mówić wręcz można o ostre/ teoretycznej anomii, rozumianej tu jako chroniczny stan występowania zasadniczych rozbieżności teoretycznych, niespro-wadzafnycJi. jak można utrzymywać, do wspólnej i nomen omen nieproblematycznej płaszczyzny dyskursu. Brak tu jakiegoś wzoru, który — tak jak podparyski wzorzec metra —s służyć może jako probierz poprawności ustaleń i rozumowań. Różnice, o których mowa, nicpizezwyciężalne na dro-1 die prostej komparatystyczncj analizy rozmaitych orientacji 1 teoretyczno-badawczych, stanowią — w moim mniemaniu — rezultat głębokich kontrowersji w obrębie teorii socjolo- H gicznej, u których źródła tkwią odmienne założenia fi łozo- II liczne, dotyczące natury relacji jcdnostka-społcczcństwo. II Rozpoznanie i charakterystyka owych kontrowersji oraz u ja w- II nienie szeregu założeń filozoficznych i metodologicznie ugrun- I towanych praktyk znamionujących partykularne podejścia I teoretyczne to podstawowe zadania stojące przed badaczem I

Idea definicji sytuacji

sytuacji społecznych. Bez tak pojmowanej diagnozy dalsza eksploracja zagadnienia sytuacji społecznych przypominałaby raczej wyczyny linoskoczka, który nic sprawdził, czy przed występem faktycznie rozpięto linę, na której przyjdzie mu wykonywać ewolucje.

Przywołanie i rekonstrukcja idei definicji sytuacji, obecnej w pracach Williama l. Thomasa i Floriana Znanieckiego, posłuży jako podsuwa, dogodny punkt wyjścia dla prezentacji i oszacowania eksplanacyjnegp potencjału wybranych „klasycznych" rozwiązań teoretycznych. Rekonstrukcja i adaptacja interesujących mnie poglądów obejmie także próbę odpowiedzi na pyranie o sens i okoliczności, w których ta czy inna sytuacja okazać się może problematyczna, wykraczająca poza obszar tego, co uchodzi za normalne i typowe.

W obrębie socjologii trudno byłoby znaleźć stanowisko deprecjonujące in toto doniosłość czynnika sytuacyjnego, który — obok struktury i zastanych warunków — pojmowany jest zazwyczaj jako jeden z kluczowych aspektów opisu rzeczywistości społeczno-kulturowej. Tym wszakże, co zdecydowanie różnicuje badaczy społecznych nawiązujących do pojęcia sytuacji, jest — w moim przekonaniu — ich stosunek do kwestii definiowania sytuacji przez podmioty działające. Zasadnicza oś sporów i kontrowersji dotyczy miejsca i roli społecznych i indywidualnych procesów definiowania otoczenia przez jednostki. Istotne jest, jak duży jest zakres wirtualnej kreatywności aktora w interpretacyjnej „obróbce" poszczególnych składników otoczenia, stopień przetworzenia zastanych społecznie i kulturowo systemów orientacji. Zagadnienie to związane jest ściśle z pojmowaniem natury sytuacji, jej podatnością na ewentualne zmiany czy też stopniem impregnacji i sztywności wobec przetwórczych zabiegów działających i rozumujących jednostek. Paleta możliwych stanowisk jest tu dość