Illich8

ców i dzieci o (konieczności jego dalszego rozwoju, którego koszt wzrasta 'nieproporcjonalnie, w miarę jak rośnie zapotrzebowanie na osoby z coraz wyższym wykształceniem.

Zamiast więc uważać równouprawnienie w szkole za chwilowo nieosiągalne, musimy stwierdzić, że jest ono w zasadzie absurdalne z ekonomicznego punktu widzenia i że próby jego urzeczywistnienia wyjaławiają intelektualnie, polaryzują społecznie i podważają zaufanie do systemu politycznego, który je popiera. Ideologia obowiązkowego kształcenia nie uznaje żadnych logicznych granic. Dobrego przykładu dostarczył ostatnio Biały Dom. Dr Hutschnecker, „psychiatra”, który leczył Nixona, zanim tein zakwalifikował się na kandydata, doradził prezydentowi poddanie wszystkich dzieci w wieku od lat sześciu do ośmiu specjalistycznym badaniom w celu wykrycia osobników zdradzających izgubne skłonności i zapewnienia im przymusowego leczenia. W razie potrzeby powinno się żądać ich przeszkolenia w specjalnych zakładach. Prezydent przesłał to memorandum swego lekarza do oceny Departamentu Zdrowia, Oświaty i Opieki Społecznej. Rzeczywiście, zapobiegawcze obozy koncentracyjne dla przyszłych przestępców byłyby logicznym ulepszeniem w stosunku do systemu szkolnego!

Równe dla wszystkich możliwości kształcenia "X są istotnie celem i pożądanym, i osiągalnym, ale stawiać znak równości między tym a obowiązkową szkołą to tyle, co mylić zbawienie z Kościołem. Szkoła stała się światową religią nowoczesnego proletariatu i niesie próżne obietnice zbawienia biedocie wieku techniki. Przyjęło ją państwo i naród, wciągając wszystkich obywateli w stopniowany program, który wiedzie do kolejnych dyplomów, podobnie jak obrzędy wtajemniczenia i nadawanie wyższych godności

kapłańskich w dawnych czasach. Współczesne państwo uznało za swój obowiązek wzmocnienie powagi pedagogów poprzez opłacanie inspektorów do walki z wagarami i poprzez wymaganie dyplomów od osób podejmujących pracę. Podobnie królowie hiszpańscy narzucali sądy swych teologów 'za pośrednictwem konkwistadorów i inkwizycji.

200 lat temu Stany Zjednoczone przewodziły światowemu ruchowi zmierzającemu do obalenia monopolu jednego Kościoła. Teraz potrzeba nam (konstytucyjnego obalenia monopolu szkoły, a tym samym systemu, który stanowi prawną odnowę dla połączenia przesądu z dyskryminacją. Pierwszy paragraf karty praw nowoczesnego, humanistycznego społeczeństwa powinien odpowiadać Pierwszej Poprawce do Konstytucji Stanów Zjednoczonych:    ,,Państwo nie będzie wydawać

praw dotyczących ustanowienia systemu oświaty.” ¹ Nie będzie obowiązującego wszystkich rytuału.

Żeby skutecznie znieść ten monopol, potrzeba nam ustawy zakazującej dyskryminacji w angażowaniu do pracy, prawie głosu bądź dopuszczania do ośrodków nauczania, opartej na fakcie, że ktoś uprzednio nie przerabiał jakiegoś programu. Ta gwarancja nie wykluczałaby testów przydatności do pełnienia jakiejś funkcji czy roli, ale położyłaby kres dzisiejszemu niedorzecznemu preferowaniu osoby, która może się wylegitymować studiami za cenę największych wy-

43

1

Pierwsza Poprawka do Konstytucji głosi: ,,Żadna ustawa Kongresu nie może wprowadzić religii ani zabronić swobodnego praktykowania jej, ograniczyć wolności słowa lub prasy ani prawa ludu do spokojnych zgromadzeń lub do składania naczelnym władzom petycji o naprawienie krzywd.” Konstytucje Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Belgii, Szwajcarii, zbiór tekstów pod red. A. Burdy, M. Rybickiego, tł. S. Gebert, Wrocław 1970 (przyp. red.).