~LWF0008 (4)

go dziecka, to o jego losie decydowała matka. W owych czasach rozpowszechnione było pojęcie „gravgangsmenn”, oznaczające: ludzie skazani na śmierć; wyzwoleniec, który nie był w stanie utrzymać swego potomstwa, pozostawiał je w otwartym grobie; dawny właściciel wyzwoleńca obowiązany był wziąć najsilniejszego z tych nieszczęśliwców, resztę zaś czekała śmierć głodowa. Jest rzeczą znamienną, że gdy w 1000 r. Islandczycy zgodzili się przyjąć chrzest, to zgodę nań uwarunkowali utrzymaniem dotychczasowego eliminowania noworodków.

Nietrudno potępić te barbarzyńskie zwyczaje, lecz w istocie nie można ich traktować jako przejawów braku uczuć rodzicielskich. Okrucieństwo to miało swe źródła w nędzy. Surowe warunki klimatyczne Islandii stale groziły głodem jej mieszkańcom. W okresie wielkiego głodu, jaki nawiedził wyspę zimą 976 r., zabijano starców. Nie przypadkiem Duńczycy zasłynęli w Europie zachodniej jako żarłocy: bardzo skąpo jadający w swe; ojczyźnie, rzucali się z pożądliwością na pożywienie, którego mieli w bród mieszkańcy krajów hojniej obdarzonych przez przyrodę.

Warunki naturalne, w jakich żyli Skandynawowie, decydowały nie tylko o formach ich aktywności gospodarczej, lecz również o charakterze ich osiedli. W górzystych, silnie poprzerzynanych częściach Norwegii i Szwecji przeważały osiedla jedno- lub kilkudworcze. Dworzyszcza często znajdowały się w znacznej odległości od siebie. Stopniowo, wraz ze wzrostem liczby mieszkańców, pojedyncze gospodarstwa przekształcały się w miewielkie osdedla rolnicze. Synowie /właścicieli /dworów nieraz musieli wtedy przesiedlać się do innych miejsc, jeśli istniała tam szansa założenia nowego gospodarstwa. Rozległe rejony górzystej części Skandynawii pozostawały niezamiesz-kane; wykorzystywano je jako tereny myśliwskie. Także obecna Norwegia wyróżnia się najmniejszą — poza Islandią — gęstością zaludnienia w Europie. Na równinnych obszarach środkowej Szwecji i Danii wspólnota wiejska powstała już we wczesnym średniowieczu. Gęstość zaludnienia była tu większa. Na tych ziemiach, jak również w niektórych nadmorskich rejonach Norwegii,

*

szybciej dokonywał się -postęp materialny, rozwijała się kultura, kształtowały się przesłanki powstania państwa.

Mieszkańcy odosobnionych dworzyszcz, zwłaszcza tych, które znajdowały się na terenach górzystych, nie mogli utrzymywać stałej łączności nawet ze swymi najbliższymi sąsiadami. Ośnieżone góry oraz lodowce, fiordy i wartkie rzeki szatkowały kraj na liczne, niewielkie rejony, których ludność żyła własnym życiem i tylko luźno związana była ze światem zewnętrznym. O ile góry dzieliły mieszkańców Skandynawii, o tyle morze często ich łączyło. Na przykład pewne obszary Islandii do niedawna z większym trudem utrzymywały łączność między sobą aniżeli z Danią, do której jeszcze przed pięćdziesięciu laty należała ta wyspa.

Odosobnienie osiedli jest charakterystyczne również dla innych krajów skandynawskich. Na przykład liczni Norwegowie zamieszkiwali tereny nadmorskie, wybrzeże oraz fiordy. Gdzieniegdzie istniały przejścia, wiodące górskimi przełęczami, lecz podróż drogą morską z północnej Norwegii do jej części południowej lub zachodniej była łatwiejsza i trwała krócej aniżeli podróż lądem. Sama nazwa kraju: Norwegia („Nordrvegr”) — oznaczała „północny szlak”. Szlak ten przebiegał wzdłuż wybrzeży. Średniowieczny Skandynaw częściej czuł się nieswojo na lądzie niż na morzu. Prawie wszystkie wielkie bitwy, jakie rozegrały się w Skandynawii między IX a XIII w., były bitwami morskimi. Nad Norwegią panował ten, kto posiadał flotę.

Górzysty charakter Półwyspu Skandynawskiego, podzielonego na poszczególne, odrębne części, w znacznej mierze wpłynął także na przebieg granic między Norwegią i Szwecją. Duża ich część ciągnie się wzdłuż łańcucha górskiego, w rejonach po dziś dzień bezludnych. A przecież przez stulecia Szwecja, Norwegia i Dania byfy ściśle ze sobą związane zarówno szlakami morskimi (Szw^Tecję dzielą od Danii tylko wąskie przesmyki, odległość zaś Norwegii od Danii morzem w linii prostej wynosi niewiele ponad 100 kilometrów), jak i bezpośrednim sąsiedztwem na lądzie: w wiekach średnich Dania posia-

2* 19