~LWF0021 (2)

44

jednak na ustalenie, w jakiej mierze dane uzyskane na wyspach bałtyckich są reprezentatywne dla innych części Skandynawii. Znaczne różnice mogły występować zwłaszcza w okolicach położonych bardziej na południe. Warto zwrócić tu np. uwagę, że w jednym z osiedli z pierwszych wieków n.e. na duńskiej Lolland stwierdzono nieco już odmienny skład hodowanych stad; ilościowo przeważała, tam owca, lecz równoważny z bydłem udział nierogacizny zbliżał stado duńskie do środkowoeuropejskich¹.

Ogólną prawidłowością była natomiast przewaga w strukturze zasiewów odpornego na trudne warunki klimatyczne jęczmienia². Widać ją w V -VIw. w Jutlandii (Oxbol), na Bomholmie (Sorte Muld). Pouczająca jest statystyka częstotliwości występowania jęczmienia (łącznie z jego tzw. nagą odmianą) w serii przebadanych odcisków szczątków zbóż z obszaru Szwecji.

0    ile w pierwszych okresach epoki żelaza stanowił on 93-94% ogólnej ilości ziaren, o tyle w V-VT w. tworzył ok. 58%, w VII-VIII w. — 74%, w okresie wikińskim —63% zbioru. Na znaczeniu zyskiwały nieco we wczesnym średniowieczu żyto i owies, stanowiące jednak, wbrew głoszonym nieraz opiniom, domieszkę nie przekraczającą kilku do kilkunastu procent. Istotniejszy był wzrost uprawy pszenicy, której udział z 3,4% w okresie rzymskim wzrósł do 20-22% w V-VIII w. Może był to jednak przypadek wynikający z niewielkiej liczebności serii — w obfitszych znaleziskach z doby wikingów pszenica tworzyła jedynie 14 % zbioru. Interesujący jest tu zupełny brak mniej odpornego na zimno, a tak pospolitego w ówczesnej Europie Środkowej prosa.

Spośród roślin włóknisto-oleistych znany był pospolicie len oraz lnicz-nik. Niewiele wiemy o uprawie warzyw, lecz w Vendel trafił się odcisk grochu, a napisy runiczne z V-VI w. świadczą o magicznym znaczeniu pożywnego czosnku. Pokarm uzupełniano dziko rosnącym szczawiem, lebiodą, rdestem i in.

Upadek wielu osiedli w VI w. nie oznaczał regresu gospodarczego. W rolnictwie można wręcz zauważyć ogólny postęp, uzyskiwany przez powszechne zastosowanie żelaznych części pracujących³. Przy obróbce gleby stosowano radło rylcowe i płozowe, zaopatrzone w żelazną radlicę, niektórzy badacze domyślają się nawet wprowadzenia odkładającego skibę pługa. Korzystano jednak powszechnie, zwłaszcza w górskich okolicach, z motyki, kilofa, łopaty. W wieku VII- VIII w wyposażeniu grobów

1    tzw. skarbach często występują żelazne części narzędzi do uprawy roli, jak też sierpy (ryc. 9). Nowością, która została zastosowana w tym czasie

Ryc. 9. Narzędzia rolnicze i inny sprzęt żelazny z grobu w Bo w pobliżu Vang

(Oppland). Wg B. Hougena

przy zbiorze plonów i paszy, były kosy. Podczas przemiału ziarna zaczęto posługiwać się przyjętymi z Południa żarnami rotacyjnymi.

Dość słabo jest poświadczone uprawianie rybołówstwa (ryc. 10)⁴. Żelazne haczyki do wędek, ościenie znajdowane licznie w grobach i skarbach nie wyczerpują, z pewnością całego zestawu używanych narzędzi;

1

   Ujawniły to odkrycia w Veileby (Lolland) i in. Do gotlandzkich i olandzkich nawiązywały jednak stosunki bornkolmskie, Molil, [w:] Klindt-Jensen 1957, s. 279 n.

2

   Jessen 1954; Hjelmqvist 1955, s. 76 n. jak też szczegółowo analizy materiałów' duńskich Helbaek, [w:] Klindt-Jensen 1957, s. 259 n. i in.

3

   Petersen 1951, 2. 123 n.

4

Petersen 1951, s. 203 n.; G-ejvall, [w:] Yallhagar 1955, t. 2, s. 790 n.