~LWF0027

Jakkolwiek w przytoczonych utworach mamy raczej do czynienia z wtórnym powiązaniem zarówno Odyna, jak i Dis, Walkyrii i Norn z wyobrażeniami, związanymi raczej z kultem płodności i urodzaju w wyniku spekulacji z okresu poprzedzającego akceptację chrześcijaństwa w krajach skandynawskich, warto już na tym miejscu zasygnalizować, co przeanalizujemy na dalszych miejscach pracy, że sfery produkcyjnej i militarnej „działalności" wymienionych bóstw pierwotnie nie musiały być sobie przeciwstawne.

Natomiast Thor, jako bóg rządzący zjawiskami atmosferycznymi, przede wszystkim błyskawicami i grzmotami, mógł być również traktowany jako opiekun urodzajów, zależnych przecież od sprzyjającej pogody. W tym też aspekcie został on scharakteryzowany przez Adama Bremeńskiego: „Thor — mówią — kieruje atmosferą; rządzi on gromami i rzekami, wiatrami i ulewami, pogodą i płodami" ⁴⁶. Zwraca uwagę użyty przez autora przekazu wyraz inąuiunt — mówią, który może wskazywać na opieranie się przezeń na relacjach, zaczerpniętych przypuszczalnie od kupców, udających się do Szwecji, której dotyczy cytowana relacja.

Należy też przypomnieć, że niektóre rysunki skalne, odkryte właśnie w Szwecji, a pochodzące z epoki brązu, przedstawiają postać phalliczną z młotem we wzniesionej ręce. Młot znany jest z czasów późniejszych jako niewątpliwy symbol Thora i dość często pojawia się on w wykopaliskach w postaci amuletów. Być więc może, że na rysunkach skalnych występował jakiś jego daleki protoplasta, choć brak materiałów do tak odległych czasów, w których powstały te rysunki, otwiera pole do zupełnie dowolnych interpretacji.

¹⁶ Adami, Gęsta, IV, 26: „Tbor, inąuiunt, praesidet in aere, qui tornitus et flumina, ventos ymbresąue, serena et fruges gu-bornat“.

«-W literaturze podkreśla się często powszechny charakter kultu Thora, poświadczony nazwami theopho-rycznymi i imionami osobowymi, w których występowało jego imię bądź w postaci czystej, bądź w różnych zestawieniach i połączeniach z innymi członami. Chyba nie tylko „wikingowskie^u aspekty bóstwa wpłynęły na jego popularność w czasach przedchrześcijańskich, lecz przypuszczalnie i związane z nim wyobrażenia, stosownie do których jego sfera działania obejmowała szereg spraw innych, o znacznie większej dla życia ludzkiego doniosłości; pomiędzy nimi znalazły się chyba i kwestie produkcyjne, 'poświadczone w relacji Adama Bremeń-skiego.

Niezależnie od wyników dyskusji na temat rodzimego charakteru politycznych aspektów Odyna i Thora w Skandynawii należy stwierdzić, że w interesującym nas okresie bogowie ci byli czczeni również jako opiekunowie urodzajów i płodności. Wspomniany zaś ich „polityczny⁴⁴ charakter stanowił przypuszczalnie dość powierzchowną warstwę wyobrażeń religijnych.

W toku niniejszej pracy kilkakrotnie będziemy jeszcze wracali do zagadnienia przemian religijnych — również wierzeń przedchrześcijańskich — które zachodziły szczególnie ostro w czasie walki o polityczną akceptację nowej religii. Już jednak na tym miejscu, uprzedzając dalsze wywody, warto zasygnalizować, że w tym tak ważnym okresie, mającym doniosłe znaczenie dla dalszego kulturalnego i nie tylko kulturalnego rozwoju Skandynawii, ze szczególną ostrością podkreślane były, nawet niekiedy wbrew wcześniejszym tendencjom w utworach skaldów, bardzo aktywnie występujących po stronie rzeczników dawnej religii, te cechy i funkcje dawnych bogów, które obce były bogowi chrześcijańskiemu. Taka bowiem akcja ułatwiała — rzecz jasna — konsolidację społeczeństwa prze-

57