~LWF0039

danych przez możnych, a wyrażający się początkowo — być może w obowiązku dostarczenia na ten cel odpowiedniej ilości piwa — a później w obowiązkowych opłatach. Adam Bremeński potwierdza ich istnienie w Uppsaii: „Od tych właśnie uroczystości [tj. uppsalskich] nikt nie dostaje zwolnienia^ ⁹⁰. Możemy mu w tym wypadku ufać, ponieważ z wielką zgrozą i oburzeniem pisze dalej: „i co jest najstraszniejsze, ci którzy przyjęli chrześcijaństwo, wykupują się od [udziału] w tych uroczystościach^{u 91}. Dodajmy też, że opis jego odnosi się do drugiej połowy XI w., a więc do czasów, gdy królowie szwedzcy już od kilkudziesięciu lat prowadzili walkę o chrystianizację kraju, gdy równocześnie — o czym będziemy pisać obszernie w rozdziale IV — pod hasłami dawnej religii skupiała się wszelka opozycja przeciwko królom, dążącym do umocnienia swej władzy. A w^rówczas właśnie nie należałoby spodziewać się w bardziej jaskrawy sposób występującego przymusu w sprawne udziału w dawnych obchodach.

Oczywiście przemiany kultów urodzaju i płodności w Skandynawii nie ograniczały się tylko do nadania im obowiązkowego, państwowego charakteru. Równocześnie daleko idącym zmianom i rozwojowi uległy spełniane przez nie funkcje społeczne i polityczne. Zmienił się też częściowo charakter bóstw. Zagadnieniami związanymi —• mówiąc ogólnie — z rolą religii przedchrześcijańskiej w różnych przejawach życia publicznego, a w szczególności z mechanizmem przekształcania jej politycznej treści zajmiemy się w następnym rozdziale.

⁹⁰ Adami, Gęsta, IV, 27: „Ad quam yidelicet solempnitas milli praestatur immunitas¹⁴.

⁰¹ „...ot quod omni poena crudelius est, illi qui iam induerunt ohristianitatem, ab illis se redimunt cerimoniis⁴⁴.

W rozdziale poprzednim zwróciliśmy uwagę na wy-stgpujące w przedchrześcijańskiej Skandynawii zjawisko nadawania przez kształtującą się władzę państwową sankcji obligatoryjnych niektórym obrzędom związanym z kultami urodzaju. Nasze dotychczasowe obserwacje miały jedynie na celu uzasadnienie przy pomocy dodatkowych argumentów tezy o powszechności i znaczeniu omawianych wyobrażeń religijnych. Zasygnalizowane zagadnienie powinno być jednak rozpatrywane jako część składowa problematyki znacznie szerszej: roli religii w życiu publicznym i jej wpływu na istniejący bądź kształtujący się porządek społeczny.

W toku obecnych rozważań chodzić nam będzie właśnie o oświetlenie niektórych stron tej arcyzłożonej problematyki, co pociągnie oczywiście konieczność wyjścia poza omawiane już kulty. Przede wszystkim przeanalizujemy kwestię, jakie instytucje życia publicznego z jakimi wierzeniami i obrzędami religijnymi były związane i w jaki sposób. Po tych ustaleniach spróbujemy uchwycić społeczny mechanizm powstawania tych związków. Ułatwi nam to wyjaśnienie w dalszym ciągu rozdziału społeczno-politycznej istoty ingerencji religii w przejawy życia występujące w interesującym nas okresie kształtowania się w Skandynawii społeczeństwa klasowego i powstawania organizacji o charakterze państwowym. Ingerencja ta znajdowała również swe odbicie w stosunku do prawa. Wypadnie

81

6 — St. Piekarczyk