~LWF0049 (2)

96

X    w. Birce. Olaf był też czynnym zwolennikiem chrystianizacji kraju; czerpał on może początkowo wzory z Polski lub Eusi, związał się jednak ostatecznie z Kościołem niemieckim. Metropolii hambursko-bremeńskiej zostało też podporządkowane biskupstwo w Skara, założone w pierwszych latach XI w. W świetle napisów runicznych chrześcijaństwo zapuściło wówczas w Szwecji trwalsze korzenie niż w dobie misji Ansgara, lecz opozycja pogańska znajdowała silne oparcie w starym ośrodku kultowym w Upsali.

Państwo Olafa Skótkonunga nie było jeszcze strukturą, w której władcy mogli skutecznie egzekwować swe prawa. Możni wikingowie, szero- _% ka rzesza wolnych chłopów nadal przedstawiali siłę, która z trudem mieściła się w twardych ramach wczesnofeudalnej monarchii. Buch wikingów dawał wciąż możliwości samodzielnych wypraw, wielu Szwedów towarzyszyło królom duńskim w Anglii, inni udawali się na wschód na dwory książąt ruskich i cesarzy bizantyńskich, sowicie wynagradzani za wierną służbę. Adam Bremeński pisał wręcz, że siła władcy szwedzkiego „zależy jednak od woli ludu; jeśli jego orzeczenie nie wydaje się lepsze, tak że inni choć niechętnie poszliby za nim, musi on zatwierdzić, co wszyscy uchwalą wspólnie” (IV, 22).

Synowie Olafa Anund Jakub i Edmund Stary, mimo przejściowych trudności politycznych, umacniali dzieło ojca. W latach sześćdziesiątych

XI    w., po śmierci Edmunda, ostatniego z Ynglingów upsalskich, nastąpił jednak kryzys. Odżyło pogaństwo, ożywiło swą działalność miejsce kultu Thora, Ody na i Freya w Starej Upsali. Przemiany poszły już jednak i tutaj zbyt daleko. U schyłku XI w. nastąpiło ponowne wzmocnienie władzy królewskiej, została przywrócona i rozbudowana administracja kościelna. Znaczny wpływ warstwy wolnych chłopów na bieg spraw publicznych pozostał jednak i później jedną ze specyficznych cech feudalizmu szwedzkiego.

CMLapesób bardziej powikłany przebiegał proces tworzenia się państwowości w Xorwegii¹⁶. Istniały tam dwa potencjalne ośrodki, z których mogła wyjść inicjatywa zjednoczenia — jeden nad Oslofjordem, gdzie już od VIII w. mieli władać w Yestfoldzie przedstawiciele upsalskiej dynastii Ynglingów, i drugi nad Trondheimfjordem w Trondelag, również utrzymujący w VII-VIII w. kontakty ze środowiskiem kultury Vendel. Wyprawy wikingów norweskich świadczyłyby o narastaniu od końca VIII w. kryzysu. Bogate pochówki kurhanowe w Oseberg, Borre i in. manifestowały w IX w. dostatek i dalekie powiązania miejscowych władców.

Istotne konflikty wybuchły jednak dopiero w 2 połowie IX w., kiedy władca Vestfoldu Harald Pięknowłosy podjął program zjednoczenia całej zachodniej części Półwyspu Skandynawskiego. Wsparty przez jarlów

¹⁶ Por. przyp. 11, jak też Kolit 1955; Gureyie 1967, s. 89 n.

Tabl. V: 1. Kamienie z Jelling (Jutlandia). Wg Nationalmuseet, Kopenhaga; 2. Pucharek srebrny z północnej mogiły w Jelling. Wg Kationalimiseet, Kopenhaga;

3. Gród w Fyrkat (Jutlandia).

Wg E. Roesdahl

3