~LWF0081

niewątpliwie młody, na cześć którego jego ojciec polecił wznieść pomnik i to tak okazały, i umieścić napis ^1S, mimo swej niewątpliwej przynależności do górnych warstw ówczesnego społeczeństwa, o czym świadczą rozmiary głazu, staranny charakter run, kunsztowna strofa, wreszcie użycie szyfru, nie był określany jako potomek Teodoryka.

Zainteresowanie tą postacią, podobnie jak i zainteresowanie osobą Atylli w środowisku dworu norweskiego, występujące bardzo wyraźnie we wspomnianej już Pieśni o Hunach, opracowanej przez G. Labudę^1!>, nie może żadną miarą być uważane za zjawisko przypadkowe. Królowie walczący o swój autorytet potrzebowali barwnej i żywej, przemawiającej do wyobraźni ówczesnego człowieka egzemplifikacji, która posługując się postaciami dawnych władców, uzmysławiałaby współczesnym charakter władzy królewskiej, jej wielkość, wspaniałość, odwagę, szczodrość, sprawiedliwość i szereg innych atrybutów.

O istnieniu takiej właśnie konieczności świadczy norweska saga o królu Sverre, źródło pochodzące z końca XII w.^{1 2 3} Zawiera ona bowiem bardzo znamienny epizod. Sagamadr opisuje w nim podróż tego króla przez szwedzką prowincję Dalarna. Mieszkańcy jej mieli jakoby nie tylko nigdy nie widzieć króla, ale nawet rzekomo nie wiedzieli oni, kto to taki może 2

e

L

być⁴. Abstrahując od wyraźnych tendencji autora sagi, który w ten sposób chciał przedstawić prymitywizm panujący w tej odległej prowincji szwedzkiej (w rzeczywistości kolonizowanej bardziej intensywnie dopiero w XIII w.) wskazuje ona dobrze na samą konieczność uzmysławiania ówczesnym ludziom, kto to jest król, leżącą m. in. u podstaw puli i skopy.

W społeczeństwach, w których istniała jeszcze, mimo wszelkich rozrywających czynników, żywa gospodarcza i ideologiczna więź większych i mniejszych kolektywów rodzinnych, zespalanych — może i sztucznie — świadomością pochodzenia od wspólnego przodka — a w każdym razie jej naruszanie spotykało się, jak to widzieliśmy na podstawie Yęluspd (patrz s. 135) z moralnym potępieniem — gdzie utrwalały się równocześnie tendencje do wprowadzenia zasady dziedziczności władzy królewskiej, heroicyzowanie zmarłych królów służyło ewidentnie wzmacnianiu w sposób bezpośredni politycznej pozycji ich następców.

Tego rodzaju dążności widoczne są w zwyczajach grzebalnych. Jeżeli wyposażenie grobów w broń, bydło, konie, psy, narzędzia rolnicze, wreszcie w niewolników i niewolnice, służyć miało — zgodnie z wyobrażeniami o indywidualnej eschatologii — samym zmarłym w ich życiu pozagrobowym, to wznoszenie pomników, kopców grzebalnych, umieszczenie inskrypcji na ich cześć — nawet gdy zginęli w odległych krajach, na co mamy sporo przykładów —- stanowi „indywidualizację*⁴ zmarłych ⁵. Zapobiegać miało ono zacieraniu się pamięci

0    nich — ku pożytkowi (czasem bardzo bezpośredniemu, np. gdy w grę wchodziły dodatkowo sprawy spadkowe)

1    chwale potomnych.

165

1

   Tekst runiczny jest tu całkiem pewny: „Aft. Vscmond Standa ruina u |)ar. iEn Yarinn fadi fa<lir aft faigian sunu“. (Na pamiątkę po Va:mondzie stoją te runy. Wypisał je Varin, ojciec po zmarłym synu), E. Wessćn, op. cit., s. 25.

2

   Gr. Labuda, Źródła skandynawskie, s. 177 i nast.

3

   O niej ostatnio B. Ku miner, Kin Lebensbeispiel zur Knuje nach Ursprung und Fortwirkung demokraUschen und sakralen Kdnigtums in Skandinauien — Sverre und Magnus, La regaliła sacra, Contributi al tema dell VIII Congresso Internazionalle di Storia delle Keligioni, Leiden 1959, s. 71(3—733.

4

   Patrz Sreńska Landskapdagar, TT B, s. XIX.

5

   3. Czarnowski, op. cit. s. 2G.