35333

Otóż posługując się w tym przypadku dowolnym termometrem możemy jego skalę podzielić na część, jaką uznamy za chłodną (1), trochę ciepłą (2) itd. Na tej podstawie będzie można stwierdzić, że np. część 1 jest nie tylko różna, ale i mniejsza od 2, ze względu na wielkość temperatury, jaką wskazuje. Ad 3. Skala interwałowa posiada właściwości skali porządkującej, a ponadto pozwala stwierdzić, że przedziały wyróżnionych wartości są równe. Stwierdzając jednak, np. że woda w jednym naczyniu ma 30°C, w drugim: 20*C, a w trzecim: 10°C możemy powiedzieć, iż różnice między wodą poszczególnych naczyń wynoszą 10^#C. Błędna byłaby natychmiast wypowiedź, że woda w pierwszym naczyniu jest trzykrotnie cieplejsza od tej, jaka ma 10*C, ponieważ nie wynika to wcale z tego rodzaju skali.

Ad 4. W skali ilorazowej, oprócz właściwości charakterystycznych dla skali interwałowej, posługujemy się również wartością zerową, będącą punktem odniesienia dla badanej wartości. Stąd też, jeżeli mamy np. trzy pręty o różnej długości: A = 20 cm, B = 40 cm i C = 60 cm, to przyjmując, że 1 metr = 100 — 0 cm możemy stwierdzić, iż pręt C jest trzy razy dłuższy niż A.

Spośród wymienionych skal, jakie są stosowane w naukach społecznych, najsłabszą jest skała nominalna Stosując wspomnianą skalę przyporządkowujemy przedmiotom liczby w taki sposób, aby odzwierciedlały one jedynie izomorficznie zachodzące miedzy tymi przedmiotami stosunki równości i różności pod względem mierzalnym. Uzyskujemy wówczas praktycznie biorąc zwykłą klasyfikację danych przedmiotów czy faktów— z tą różnicą— że zamiast nazw przyporządkowane zostaną przedmiotom liczby. Jeżeli jednak w wyniku pomiaru jakichś dwóch przedmiotów za pomocą tej skali zostaną im przyporządkowane dwie dowolne liczby, np. 8 i 5, to wolno nam tylko wnioskować, że są one równe. Nie można natomiast wnioskować na tej podstawie o ich wielkości, chociaż 8 jest większe od 5.

Nieco większe możliwości stwarza nam „skala porządkująca". Posługując się tą skalą przyporządkowujemy przedmiotom liczby tak, aby to przyporządkowanie odzwierciedlało izomorficznie nie tylko stosunki równości i różności, ale ukazywało również stosunek większości, jaki między nimi występuje. Oznaczając na tej skali przedmioty liczbami np. 2, 4 i 6 możemy sądzić, że są to przedmioty nie tylko różne, ale że trzeci z nich jest pod względem mierzonym większy od drugiego, a drugi z kolei — od pierwszego. Nie można atoli wnioskować na tej podstawie, że trzeci jest tyle samo większy od drugiego, co drugi od pierwszego, chociaż tak to może się wydawać, biorąc pod uwagę wymienione liczby. Na wysunięcie takich wniosków pozwala dopiero „skala interwałowa". Zastosowane w niej liczby np.: 2, 3,4, 5, 6, 7, 8 pozwalają wnioskować, że uporządkowane przy jej pomocy przedmioty są: różne, kolejno większe jeden od drugiego i, że różnice wielkości są równe. Nie należy jednak na ich podstawie wnioskować, że przedmiot trzeci jest dwa razy większy od pierwszego lub, że piąty jest trzy razy większy od pierwszego.

Na wysnuwanie wniosków dotyczących stosunków wielokrotności miedzy mierzonymi przedmiotami pozwala dopiero najmocniejsza spośród wymienionych skal, czyli „skala ilorazów a". Mierząc za pomocą tej skali, przyporządkowuje się przedmiotom liczby w taki sposób, aby stosunki między liczbami odzwierciedlały izomorficznie wszystkie takie stosunki, jakie odzwierciedla skala interwałowa, ponadto jeszcze — zero zostaje przyporządkowane jedynemu przedmiotowi, mającemu własność mierzoną w stopniu zerowym6.

Wymienione skale nie wyczerpują wszystkich możliwych, jakie są stosowane w naukach społecznych. Widać to wyraźnie, gdy weźmiemy pod uwagę typologię skalowań zaprezentowaną przez Erwina K. Scheucha7, w której oprócz tzw. 1) skal arbitralnych (Willkurłichen Skaleń, arbitrary scales) wyróżnia się szereg skal opierających się na bardziej zobiektywizowanych przesłankach, tzn. na 2) podstawach matematycznych czy matematyczno-statystycznych.

Ad 1. Są one dziełem poszczególnych badaczy i opierają się na dowolnych kryteriach, nawet w odniesieniu do tego samego materiału badawczego. Do tego rodzaju skal zalicza się np. skalę Emory Bogardusa dla ustalenia dystansu społecznego i skalę Stuarta F. Chapina dla mierzenia warstwy społecznej, a ściślej biorąc społeczno-ekonomicznego statusu rodzin na podstawie wyposażenia i stanu (porządek, czystość) ich mieszkań.

163

+5 +4 +3 +2 +1 -1