~LWF0082 (4)

pozostaje nadal dyskusyjny⁸⁶, to jednak indywidualny charakter ich dzieł nie ulega wątpliwości.

Tak więc dla wczesnego okresu epoki wikingów znamiennym izjawlskiem jest pojawienie się wśród ludów skandynawskich indywidualności twórczych zarówno w poezji, jak -w sztukach plastycznych.⁸⁷ Subiekty wizm ich dzieł był ograniczony obowiązującą formą, toteż pomysłowość rzeźbiarzy ujawniała się w ornamentyce, towarzyszącej odtwarzaniu tradycyjnych sylwet zwierząt i potworów, a inwencja skaldów sprowadzała się do ciągłego urozmaicania stadartowych ker.ningów w oderwaniu od zawartości treściowej wiersza, mieszczących się w ścisłych i — w gruncie rzeczy — niezmiennych ramach uznanej rytmiki. A jednak ten właśnie przerost znaczenia formy umożliwił według M. I. Stieblm-Ka-mienskiego przezwyciężenie bezosobowego tradycjonalizmu przez rozbudzoną indywidualność twórczą artysty.⁸⁸

Przemiany w świadomości, które znalazły wyraz w wartościach artystycznych wypracowanych przez poetów, rzeźbiarzy i innych ludzi parających się sztuką, stanowiły odbicie przeobrażeń w życiu duchowym określonej warstwy społeczeństwa skandynawskiego epoki wikingów. Artyści powiązani byli przede wszystkim z konun-gami i innymi hawdingami; dla nich wykonywali swe dzieła — zdobili okręty, układali panegiryczne pieśni, wy-ciosywali wizerunki i napisy na głazach-pomnikach. Nie trzeba wszakże zapominać, że umiejętność układania wierszy i twórczość skaldów były bardzo rozpowszechnione. Tak samo autorzy rzeźb i płaskorzeźb, choć często pracowali na zamówienie możnych, bez wątpienia czerpali z motywów zakorzenionych w ludowym zdobnictwie i sztuce stosowanej, a ich dzieła stawały się wzorcami artystycznymi, które znajdowały wielu (naśladowców wśród bondów.

Zmiany w materialnych warunkach bytu społeczeństw skandynawskich, stwarzając pilną potrzebę zdobywania nowych ziem i konieczność stałej wymiany handlowej oraz rodząc żądzę łupów, przygotowały grunt dla ekspansji Skandynawów w IX—XI w., wytworzyły nowe poglądy na życie i pobudziły ludzką aktywność. Jak to zazwyczaj dzieje się wśród społeczeństw znajdujących się w stadium barbarzyństwa, pierwszym i niejako naturalnym przejawem tej aktywności była agresywność i wojowniczość. Aktywność ta jednak szybko zaczęła się wyładowywać w masowych przesiedleniach i ożywieniu handlu. To swoiste rozbudzenie sił witalnych społeczeństwa występowało w różnorodnych formach we wszystkich dziedzinach, szczególnie w sztuce. Stąd rozmaitość stylów, świeżość percepcji, wyrazistość i siła oddziaływania sztuki.

Rozwój świadomości indywidualnej Skandynawów znalazł wyraz również w inskrypcjach runicznych. Oświetlają one z różnych stron życie w owym okresie. Runy pojawiły się na północy wiele wieków przed epoką wikingów, lecz z jej początkiem nastąpiły w tym piśmie istotne zmiany: dawne pismo, czyli „starsze runy”, zostało zastąpione przez now^re, czyli „młodsze runy”. Dokonało się uproszczenie pisma. O ile poprzednio istniały 24 znaki, o tyle obecnie pozostało ich tylko 16; jak się przypuszcza, zmiana ta wiązała się z przeobrażeniami w fonetyce języka staroskandynawskiego. Czy i te zmiany nie są jeszcze jednym przejawem znamiennych przeistoczeń w^T życiu duchowym społeczeństw skandynawskich, które .zaszły w początkowym okresie ich ekspansji? Właśnie na epokę wikingów przypada większość inskrypcji runicznych; najbogatsza w nie jest Szwecja. Ale inskrypcje runiczne Normanów spotyka się również daleko poza Skandynawią: w Anglii, na wyspie Man, na terytoriach Związku Radzieckiego; na łapie rzeźby lwa w⁷ Pireusie Waregowie pozostawili do dziś nie odczytany napis. Inskrypcje runiczne są krótkie i lakoniczne, lecz właśnie dzięki nim możemy nawiązać bezpośredni kontakt ze Skandynawiami.

• Najczęściej inskrypcje podają imiona możnych i wojów, dla których uwiecznienia zostały wyciosane. Autorzy inskrypcji — zazwyczaj krewni owych możnych i wojów — akcentują szlachetne pochodzenie oraz chwalebne czyny tych ludzi, a czasem również takie ich przymioty, jak szczodrość czy gościnność. Głazy-pomniki bywały wznoszone przez dzieci dla upamiętnienia swych rodziców