~LWF0104

okresu, jak i trwałych kontaktów pomiędzy norweskimi wikingami i chrześcijańską Europą. Dowodzi ono raz jeszcze aktywności w sprawach religijnych przedstawicieli warstw wyższych, aktywności wywołanej przede wszystkim potrzebami społeczno-politycznymi.

Przedstawione wyżej formy ideologicznego uzasadniania prerogatyw królewskiej władzy przy pomocy czynników religijnych, nawet w swych najdalej posuniętych i powstałych pod oczywistymi wpływami poglądów chrześcijańskich koncepcjach idealizacji śmierci króla, w jednej szczególnie ważnej sprawie nie wykraczają swym poziomem poza to, co wiadomo już o stosunku bóstw do porządku społecznego. Bóstwa, które dopiero urastały do roli obrońców tak podstawowych instytucji nowego ustroju, jaką stanowiła własność prywatna, które charakteryzował notorycznie obojętny stosunek do prawa, nie mogły być uważane za źródło władzy panującego, chociaż uzurpował on sobie przywilej ich szczególnej opieki. Również i z tego punktu widzenia jest jasne, dlaczego ideologia władcy wychodziła od spełnianych przez króla czynności kultowych, związanych przede wszystkim z kultem urodzaju.

Niemniej na pytanie, czy w trakcie powstawania pierwszych organizacji państwowych w Skandynawii i w toku przekształcania się ich w monarchie wczesno-feudalne doszło do akceptacji przez szersze kręgi społeczne koncepcji o sakralnym charakterze władzy królewskiej, innymi słowy, czy poznane formy ideologii władcy oparte na czynniku religijnym były skuteczne, odpowiedź nasza będzie negatywna.

Wbrew pozorom skuteczność przedstawionych zabiegów ideologicznych w warunkach Skandynawii musiała być znikoma. Wpłynął na to i szereg okoliczności, związanych z kulturalnym poziomem panujących wyobrażeń religijnych, wielokrotnie podkreślanym w toku pracy. Przede wszystkim jednak o tym, że proces sakralizacji władzy królewskiej nie wyszedł poza sferę działalności ideologicznej środowisk dworskich, zadecydował panujący układ stosunków społeczno-politycznych. Król, którego władza polityczna była nikła, przeciwko któremu organizowane były i to z powodzeniem bunty, który zabiegać musiał o poparcie lokalnych przywódców politycznych, nie mógł być chyba uważany za bóstwo, potomka boskiego protoplasty lub za osobę mogącą dzięki swym koneksjom ze światem bogów wywierać skuteczny wpływ na urodzaje, cokolwiek byśmy powiedzieli na temat prymitywizmu myślenia '.Normanów czy też—-w gruncie rzeczy całkowicie nieznanego —• sposobu ich reakcji na treści ideologiczne przekazywane przez literaturę, rzeźbę (chodzi tu o kamienie runiczne, posągi bóstw), budownictwo o charakterze sakralnym i monumentalnym (kurhany, świątynie) i wreszcie magiczno-kultową działalność władców.

Jeżeli odrzucimy absurdalny i pozbawiony w rzeczywistości jakichkolwiek źródłowych podstaw pogląd o czasowym i przyczynowym priorytecie sakralności władzy królewskiej w stosunku do spełnianych przezeń funkcji politycznych, okaże się, że brak w istocie w posiadanych materiałach potwierdzenia, by tego rodzaju wiara mogła się rozwinąć w Skandynawii w czasach przedchrześcijańskich. O niej, jako o panujących jakoby wierzeniach, pisali tylko sagamadrzy. Ich relacji, czego staraliśmy się dowieść na podstawie kilku przykładów, nie można uważać za samodzielne źródło: zbyt widoczne są u nich uogólniające wnioski, które wyciągali na podstawie znajomości literatury skaldycznej, interpretowanej przez nich w pełni w duchu epoki, w której żyli. Co więcej, uważna analiza posiadanych wierszy skaldów ukazuje nam wyraźnie, że ich autorzy

] 4* 211