~LWF0123

Eddzie, w rozdziale pt. „Jak należy określać Chrystusa⁴⁴., gdzie został on nazwany po raz pierwszy w literaturze nordyckiej stwórcą całego świata^{1 2 3 4 5}, to jednak jeszcze przez cale dziesięciolecia spotyka się w skaldyce typowe pogańskie zwroty i porównania. Natomiast zwroty lub poszczególne myśli chrześcijańskie pojawiają się w wierszach początkowo jakby „doczepione?: występują one w formie sentencjonalnej w zakończeniu utworu, nie będąc z nim związane w organiczną całość^8l.

O ile nie ma podstaw, by przypuszczać, że jeden z największych i najbogatszych kolonizatorów islandzkich, wspominany już Ilelgi Chudy, był rzeczywiście człowiekiem, jak podaje Landnamabók, „pomieszanej wiary^{44 62} i by miał on wierzyć w Chrystusa, ale wzywać Thora „w czasie niebezpieczeństwa na morzu i trudnych przedsięwzięć^{44 63}, ponieważ trudno przypuścić, by w ciągu kilku wieków zdołała zachować się tradycja, przekazująca istotną postawę jednostki, to nie ma podstaw wątpić w sam fakt istnienia dwu wiary. Przecież nawet Widukind pisał: „Duńczycy od dawna byli chrześcijanami, niemniej jednak oddawali cześć posągom zwyczajem pogan... Duńczycy twierdzili, że Chrystus jest bogiem, lecz inni bogowie są od niego o wiele więksi^{44 64}. Nawet dla misjonarzy wczesnego średniowiecza pogańscy bogowie nie byli wyłącznie produktami fantazji nawracanych przez nich pogan. Spadali oni wprawdzie do rzędu demonów, ale, jak przekonują nas o tym choćby zachowane wyznania wiary, w swym nowym charakterze istnieć bynajmniej nie przestali⁶⁵.

Również w dziedzinie sztuk plastycznych można z łatwością stwierdzić, że nowe wzorce estetyczne tylko z trudem przełamywały w Skandynawii dawne tradycje. Szczególnie interesujący przykład stanowi tu zespól monumentalny w Jellinge. Początkowo był on pomyślany 'jako układ kopców i kamieni runicznych, nawiązujący wyraźnie do podobnych zespołów znanych ze Skandynawii, o odległych niekiedy historycznych tradycjach. Jego centrum stanowić miał kamień runiczny. Całość pomyślana była przez Gornia Starego jako mo-numentalizacja nowej dynastii. Zespół ten został jednak w poważnym stopniu zmieniony przez następcę Gornia, Haralda Sinozębego, w związku z jego przejściem na chrześcijaństwo. ^Niemniej kamień runiczny, na którym król ten chwalił się, że „ochrzcił całą Danię“ (patrz ryc. 10, s. 190) jako całość ujęty jest zgodnie z kanonami stosowanymi przy inskrypcjach runicznych X w., mimo że w jego centrum znajduje się płaskorzeźba, przedstawiająca postać Chrystusa. Postać ta jest bowiem opleciona elementami dekoracyjnymi w kształcie smoka lub węża, podobnymi do tych, które występują bardzo często na innych głazach runicznych ⁶⁸.

*^;5 Das aUsdchsisclte Taulgelóbnis,    end eo for sad to alliiin

diabolcs miercum and uuordum, Thunar ende Pudden ende Saxnóte ende allum tliem unholdum the liira genótas sint“. Cyt. wg V. R. Schroder, Quellenbuch zur germanischen Beligiomge-schichte, Berlin- Leipzig 1933, s. 101.

Patrz ilustracje do Svensla runinsJcrifter.

1

   E. A. Kock,op.cit. t. I,s. 148: „Kristr skóp rikrokreisti j Róms holi veryld alla“. (Chrystus stworzył cały świat i wzniósł „rzymską halę" [kościół, można rozumieć w sensie konkretnym lub abstrakcyjnym]).

2

   Patrz W. Lange, op. cit. s. 33 i nast.

3

   landnamabók, cap. 265: „... blandinn mjęk i tni;

4

   Ibidem:    en het a |)ór til sjófara ok hardraeda".

5

   Vidukindi... Rerum gestarum libri..., III, cap. 05: „Dani antiąuitus erant Christiani, sed nihilominus idolis ritu gentili servientes... Danis affinnantibus Christum • ąuidem csse deum, sed alios eo fore maiores deos...".