~LWF0139

280

Sif z Sybillą, co opierać się może jedynie na zewnętrznym podobieństwie ich imion.

Mit o złotych włosach Sif mówi przede wszystkim o pochodzeniu najważniejszych atrybutów bogów. Należy zatem do podstawowych mitów. Osoba jego głównej bohaterki, choć atrakcyjna, jest w nim jednak nieco papierowa. Próby interpretacji postaci Sif jako bogini wegetacji oparte są na nadinterpretacji anegdoty Snorriego. W jej złotych włosach niektórzy badacze w poetyckim uniesieniu próbowali dopatrzeć się obrazu łanów zboża (R. Simek 1995, 349-350). U Saamów (Lapończyków) żoną Horagalla, tamtejszego odpowiednika nordyckiego Thora (i fińskiego Ukko) jest Raudna, której imię pochodzi od norweskiego raun, „jarzębina”^{1 2}. Wskazywać to może, że drzewem rudej Sif była czerwona jarzębina. Poparcia dla takiej interpretacji szukać można w przysłowiu z mitu o Hrungnirze mówiącym, że Jarzębina jest brzegiem Thora”,

10.13. Thorgerdr Holgabrudr

Kult bóstw żeńskich, pozornie przyćmiony u schyłku pogaństwa przez potężne postacie bogów takich jak Odyn, Thor czy Frej, był dużo bardziej żywotny, niż by to wynikało z wizji Snorriego. Dowodzi tego pojawienie się w czasach chrystianizacji nowej postaci bogini. Była nią Thorgerdr Holgabrudr. Brak jej wśród bogiń przedstawionych w pieśniach Eddy poetyckiej, a w dziele Snorriego natrafiamy na jedną tylko tyczącą jej wzmiankę.

Tymczasem już w Hakonardrapie (1: Skj. BI, 136) skalda Tinda Halkelsso-na pojawia się ona jako bogini Gerdr, która podczas bitwy z Jomsvikingami ochraniała Hakona Jarla tak skutecznie, że ten w ogniu bitwy mógł się czuć bezpieczny jak w łożu kochanki. Strofa jest współczesnym świadectwem jej kultu, pochodzącym od osoby z najbliższego kręgu przyjaciół jarla (N.A. Chadwick 1950, 400). W późniejszej tradycji nadnaturalna opiekunka Hakona Jarla pojawia się jako Thorgerdr Holgabrudr. Motyw jej pomocy dla Hakona w postaci spowodowanego przez nią sztormu, który pomógł mu w walce z Jomsvikingami pojawia się już w Buadrapaie¹². Zdaniem legendy pomoc ta miała swoją cenę.

Według Jomsvikinga sagi bogini przez wyrocznię zażądała ofiary ludzkiej. Ha-kon polecił więc zabić dla niej w ofierze swego siedmioletniego syna Erlinga³. Jest to wyraźnie literacki motyw, należący do czarnej legendy tworzonej wokół postaci ostatniego obrońcy pogaństwa w Skandynawii. Według Fagrskinny (21: 1F 29, 1985, 129) złożony rzekomo w ofierze Erling walczył w bitwie z Jomsvi-kingami u boku swego ojca. Snorri w Heimskringli (Olafs saga Tryggyasonar 42) również dystansuje się od tej tradycji uznając ją za niegodną wiary ludową legendę, i stwierdzając sceptycznie, że wśród ludzi krąży taka opowieść, podał o niej krótką tylko wzmiankę.

Nas jednak interesuje właśnie legenda, a nie historyczne fakty. Thorgerdr, czy to w zamian za ofiarę, czy to z sympatii dla jarla, pomagała mu w bitwie nie tylko zsyłając sztorm, lecz także biorąc osobiście udział w walce wraz ze swą siostrą Irpą (lub nawet z kilkoma siostrami). W postaci Olbrzymki (Jlagd) ciskała głazami w okręty Jomsvkingów i strzelała z każdego swego palca strzałami we wrogów Hakona (Buadrapa 10, Jomsvikinga saga 45, 1879, 80). W tym malowniczym obrazie bitwy widzi się jeden z dowodów wpływu wierzeń ludów północy, Saamów i Finów, na kult Thorgerdy (N. Chadwick 1950, 401-403).

Faroeyinga saga (23) opisuje położoną w lesie jej świątynię⁴, być może tożsamą ze wspomnianą w Brennu-Njals sadze (79) świątynią Thorgerdy, jej siostry Irpy i Thora, którą w Gudbrandsdalen władali wspólnie Hakon Jarl i Gud-brand; również w tej opowieści świątynia Thorgerdy położona jest gdzieś na uboczu. Według Hardar sagi (19) świątynia Thorgerdy istnieć też miała w islandzkim 01fusvatn. Ponieważ i norweską, i islandzką świątynię w zdumiewająco podobnych okolicznościach rzekomo spalono, wydaje się, że w Hardar sadze mamy do czynienia jedynie z literackim echem przybytku z Gudbrandsdalen⁵.

Według Thorleifs thattr Jarlaskald (7: Fiat 1, 1860, 213) bogini Thorgerdr na prośbę Hakona Jarla ożywiła wyrzeźbioną z drewna dryftowego figurę, wkładając w nią serce złożonego jej w ofierze człowieka. Tak stworzonej istocie nadała imię Thorgarda. Dała mu też włócznię i posłała na poszukiwanie skalda Thorleifa, który swoją poezją obraził Hakona Jarla. I tak sporządzony magiczny manekin odnalazł go rzekomo na Islandii i zabił na posiedzeniu Althingu.

1

   Por islandzkie reynir, J. de Vries 1957, 115, 128.

2

   Olafur Haldorsson 2000, 81; R. Schomerus 1936, 113.

3

   Jomsvikinga saga 44: 1879, 78-80; Jomsvikinga drapa 30; Fiat 1, 1860, 191.

4

   Wspomniane tam oszklone okna wskazują na kościół jako jeden z jego wzorców, co nakazuje szczegóły tego opisu traktować ostrożnie.

5

⁷³ Nie wyklucza to przeniesienia się w czasach konfrontacji chrześcijaństwa z pogaństwem lansowanego przez Hakona Jarla kultu Thorgerdy także na Islandię, zagadnienie analizowała N. Chadwick (1950, 405-406) dając, niepotrzebnie, więcej wiary w przekaz Hardar sagi.