Uniwersytet Szczeciński
Pedagogika społeczna - ćwiczenia
Bezrobocie, jako zagrożenie wykluczeniem społecznym
Katarzyna Molenda
Kamila Bieniecka
Praca socjalna I
1. Rodzaje, fazy bezrobocia, czynniki wpływające na zjawisko bezrobocia.
BEZROBOCIE (brak pracy / utrata pracy) - wymuszony brak aktywności zawodowej
człowieka, stan zawodowej bezczynności jednostek zdolnych do pracy, zgłaszających
gotowość jej podjęcia, dla których podstawą egzystencji są dochody uzyskane z pracy.
Wyróżniamy dwa następujące ujęcia bezrobocia:
a) przedmiotowo-ekonomiczne:
-traktowane jako kategoria analityczna rynku pracy i oznacza niezrealizowaną podaż siły
roboczej(zasoby ludzkie) a popytem na pracę(chłonność zatrudnieniowa gospodarki)
b) podmiotowo-społeczne:
- traktowane jako kategoria analizy w kontekście społecznym
- jako ogólna liczba osób zarejestrowanych w odpowiednich agencjach zatrudnienia (biura
pracy), tzw.  bezrobocie rejestrowane (stosowane w polskim ustawodawstwie)
-jako oszacowana na podstawie badań sondażowych liczba osób spełniających jednocześnie
trzy warunki( osoby te nie pracują, aktywnie poszukują pracy i są gotowe do jej podjęcia),
RODZAJE BEZROBOCIA:
a) przejściowe:
- cykliczne
- sezonowe
- krótkookresowe
- średniookresowe
Bezrobocie cykliczne ( koniunkturalne, keynesowskie) - bezrobocie związane z cyklicznymi
zmianami produktywności gospodarki.
1. W okresie recesji - spada pokup na towary plus usługi oferowane za pomocą
przedsiębiorstwa, co wywołuje pochyłość produkcji. Spadek produkcji wywołuje pochyłość
zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do pojawienia się bezrobocia cyklicznego
2. W okresie koniunktury - pokup na towary plus usługi oferowane za pomocą
przedsiębiorstwa wzrasta, co wywołuje ewolucja produkcji. Wzrost produkcji powoduje
ewolucja zapotrzebowania na pracę, co prowadzi aż do stopniowego zaniknięcia bezrobocia
cyklicznego
Bezrobocie sezonowe - forma bezrobocia, która jest uwarunkowana porą roku plus
związanymi ze zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. Występuje wewnątrz zakładów
pracy sezonowej np. wewnątrz budownictwa, rolnictwa i innych. Sezonowe oblicze ma także
bezrobocie absolwentów, których wstąpienie na giełdę pracy dokonuje się przezornie i jest
związane z terminem zakończenia nauki wewnątrz szkół. Wynika także z sezonowości
produkcji wewnątrz niektórych dziedzin gospodarki, uzależnionych od warunków
klimatycznych.
Bezrobocie krótkookresowe - trwające przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy
Bezrobocie średniookresowe - trwające przez okres od 3-6 miesięcy
b) długookresowe :
Bezrobocie długookresowe - trwające od 6 do 12 miesięcy:
Bezrobocie długotrwałe (chroniczne) - trwające ponad 12 miesięcy, najbardziej
niebezpieczne dla gospodarki, negatywnie wpływa na niemal wszystkie sfery życia
c) frykcyjne
- z wyboru
- jawne i ukryte
Bezrobocie frykcyjne - powstaje w związku z powolnością przystosowań struktury podaży
siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na rynku pracy. Jest to zjawisko normalne
w gospodarce, w której struktura siły roboczej oraz liczba oferowanych miejsc pracy
zmieniają się nieustannie. Obejmuje ono niemożliwy do obniżenia poziom bezrobocia,
występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie. Tworzą je osoby o ułomnościach
fizycznych lub psychicznych, które utrudniają im podjecie pracy oraz osoby chwilowo
pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu. W dynamicznej gospodarce ustawicznie
pojawiają się niedopasowania (frykcje) między wolnymi miejscami pracy a wolna siła
roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące tworzenia i likwidacji miejsc pracy,
napływu siły roboczej na rynek pracy i odpływu oraz zmiany miejsc pracy przez
pracowników. W rezultacie tych procesów zawsze występuje pewna liczba wolnych miejsc
pracy i osób bezrobotnych. Ze względu na to, że informacje posiadane przez pracodawców
i pracowników są niedoskonałe, musi upłynąć jakiś czas, zanim bezrobotni znajdą czekające
na nich miejsca pracy
Bezrobocie z wyboru - zjawisko, w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje
z szansy podjęcia pracy. Powodem dla którego osoba jest bezrobotna z wyboru jest system
socjalny, który pozwala na otrzymywanie zasiłków na tyle wysokich, aby zrekompensować
utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania zawodowo
bezczynnym
Bezrobocie jawne - niezgodne ze stanem faktycznym, odnosząca się do niepracujących,
a ujawniających swoją sytuację poprzez rejestrację w urzędach pracy
Bezrobocie ukryte - nieokreślona liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować
się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia
zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost
administracji).
d) bezrobocie strukturalne
-klasyczne
-technologiczne
Bezrobocie strukturalne - to taki rodzaj bezrobocia, które powstaje w rezultacie
niedopasowań struktury siły roboczej i popytu na siłę roboczą przede wszystkim ze względu
na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego
się popytu i produkcji. U podstaw tych niedopasowań leżą procesy upadku lub rozwoju
pewnych branż i gałęzi, związane z tendencjami postępu technicznego i kierunkami
międzynarodowego podziału pracy. Bezrobocie to może mieć charakter dosyć trwały, gdyż
jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu w związku z koniecznością zmiany
zawodu, kwalifikacji, czy nawet miejsca zamieszkania. Bezrobocie tego typu stanowi
szczególny problem w regionach, gdzie dominuje jedna gałąz
przemysłu, np. górnictwo,
hutnictwo, czy przemysł stoczniowy.
Bezrobocie klasyczne - oznacza rodzaj bezrobocia pojawiającego się wtedy, kiedy płaca jest
rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na
nią się przecinają. Może to być spowodowane albo działalnością związków zawodowych,
albo ustawodawstwem określającym wysokość płac minimalnych, które powoduje, że płace
utrzymywane są na poziomie wyższym od poziomu równowagi.
Bezrobocie technologiczne  bezrobocie wynikające z postępu technicznego, który
powoduje zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń. Ma ono charakter tymczasowy,
do chwili przesunięcia zasobów zwolnionej siły roboczej do nowych zastosowań.
FAZY BEZROBOCIA
Faza 1 Antycypacja bezrobocia  pobudzenie, zmiany nastroju, niestabilność emocjonalna
Faza 2 Szok po utracie pracy  poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed
przyszłością, przygnębienie
Faza 3 Wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm  efekt urlopu, traktowanie sytuacji
jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces
Faza 4 Pesymizm i rezygnacja  negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i
finansowe
Faza 5 Fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji  poczucie beznadziejności, dążenie do
izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych, zainteresowań
CZYNNIKI WPA
YWAJ
CE NA ZJAWISKO BEZROBOCIA
- nieodpowiednie, niskie lub za wysokie kwalifikacje pracownika do danej pracy
- zbyt wysokie wymagania pracodawcy
- praca na czarno
- osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są
poszukiwaną grupą zawodową
- miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy
- niechęć zatrudnienia osób niepełnosprawnych i po odbytych karach więziennych
- brak obywatelstwa
- niedorozwój gospodarczy niektórych regionów (np. tzw. Ściany Wschodniej) w połączeniu z
likwidacją państwowych gospodarstw rolnych, co spowodowało ujawnienie wysokiego
bezrobocia agrarnego
- przerwa między zakończeniem pracy, a rozpoczęciem nowej może trwać dłuższy czas
(bezrobocie frykcyjne)
 - likwidacja niektórych gałęzi przemysłu
- zmiany technologiczne
- brak mobilności potencjalnych pracowników
- przenoszenie i zamykanie dużych zakładów pracy
- brak informacji o miejscach pracy
- ograniczenie produkcji
2. Bezrobocie zagrożeniem rozwoju społeczno-kulturowego.
*Bezrobocie prowadzi do zmiany statusu materialnego rodziny.
*Brak pieniędzy w rodzinie wpływa negatywnie na relację dziecko-rówieśnik. Dzieci biedne
napotykają trudności szkolne, brakuje im niezbędnych przyborów szkolnych, książek, nie
wspominając, o tym, że nie wyjeżdżają na wycieczki szkolne. Czują się gorsze, naznaczone
stygmatem ( "biedne"; "brudne" ), w konsekwencji może dojść do izolacji od rówieśników.
*Problemy finansowe doprowadzają do pojawienia się negatywnych emocji, które udzielają
się reszcie rodziny. Lęk, niepewność, poczucie zagrożenia nie sprzyjają rozwojowi społeczno-
emocjonalnemu dziecka i niszczą równowagę rodziny. Brak pieniędzy wymusza ograniczenie
wydatków, gdy brakuje środków finansowych na żywność, ciężko zapewnić dzieciom
edukację kulturalną. Oglądanie telewizji jest tańsze niż wyjście do muzeum lub teatru.
*Brak środków do życia może doprowadzić do problemów małżeńskich spowodowanych
ciągłym napięciem. Dane statystyczne są alarmujące, w rodzinach dotkniętych problemem
bezrobocia częściej dochodzi do kłótni i stosowania kar cielesnych.
*Człowiek, który potrafi zapewnić rodzinie wysoki poziom życia uchodzi w naszej kulturze
za autorytet. Konsumpcyjny tryb życia sprawia, że dzieci oczekują od rodziców nie tylko tego
co niezbędne. Dziecko, którego rodzic nie jest w stanie zarobić na to co mają jego rówieśnicy
może przestać traktować rodzica jak autorytet.
*Rodzina ma za zadanie spełniać wiele funkcji, jedną z nich jest przygotowywanie dziecka do
roli przyszłego pracownika. Jak można to zrobić, gdy samemu jest się pozbawionym pracy?
Bezrobocie jest realnym zagrożeniem dla społeczno-kulturowego rozwoju rodziny.
3. Zjawisko wykluczenia społecznego.
Pojęcie społecznego wykluczenia pojawiło się w  zastępstwie pojęcia ubóstwa z początkiem
lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Wykluczenie społeczne to brak uczestnictwa jednostek
i grup społecznych w tych sferach życia, w których uzasadnione jest i oczekiwane,
by jednostki te i grupy w nich uczestniczyły. Wykluczenie społeczne wyraża się w niskim
poziomie dobrobytu, użyteczności i szczęścia, w niezdolności do robienia pewnych rzeczy,
a szczególnie do znalezienia pracy i zarabiania na życie, a także niezdolności
do osiągania minimalnego standardu warunków pracy.
4. Podstawowe wymiary marginalizacji ( wykluczenia społecznego)
Istnieją cztery podstawowe wymiary marginalizacji:
1. Wyłączenie z aktywności zawodowej  bezrobocie.
2. Wyłączenie z konsumpcji  niedostatek, ubóstwo.
3. Wyłączenie ze społeczności  normalnych - samotność.
4. Wyłączenie z mechanizmów wpływu i władzy- marginalizacja kulturowa i polityczna
5. Praktyki społeczne w zwalczaniu bezrobocia
Działania wspierające jednostki i grupy w sytuacji braku pracy.
1) Ustawa o Zatrudnieniu Socjalnym
Przyjęta w 2003 roku, zatrudnienie socjalne ma zmniejszać negatywne skutki bezrobocia
przez stwarzanie szans dostępu do rynku pracy, prowadzenie profilaktyki społecznej,
usamodzielnianie osób dotkniętych różnego rodzaju dysfunkcjami.
2) Wspólnotowy Program Przeciwdziałaniu Wykluczeniu Społecznemu (2002-2006)
- Spółdzielnie Socjalne
- Warsztaty zawodowe; hodowla roślin, zwierząt.
- Centra oraz Kluby Integracji Społecznej.
- Doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, grupa wsparcia.
- Ruch Obrony Bezrobotnych
- Stowarzyszenie działające na skalę całego kraju, zrzesza bezrobotnych i osób zagrożonych
utratą pracy.
- Zachęcanie bezrobotnych do braniu udziału w życiu społecznym, politycznym,
artystycznym
- Działania prowadzone przez szkołę: pomoc materialna i finansowa niesiona dzięki
współpracy z organizacjami rządowymi i pozarządowymi, organizowanie dzieciom czasu
wolnego, prowadzenie zajęć z zakresu preorientacji zawodowej;
* Dane statystyczne o bezrobociu w Polsce
Stopa bezrobocia w I kwartale 2010 roku w zależności od poziomu wykształcenia:
Stopa bezrobocia rejestrowanego w latach 1990-2010 (%)
Bibliografia :
Ewa Marynowicz-Hetka  Pedagogika społeczna , wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007 r.
Danuta Lalak, Tadeusz Pilch  Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej ,
wyd. Akademickie  Żak , Warszawa 1999 r.
Katarzyna Białobrzeska, Stanisław Kawula,  Wykluczenie i marginalizacja społeczna ,
wyd. Akapit, Toruń 2006 r.
Pacewicz A., Merta T., Piasecki M., Zachorowska - Mazurkiewicz A., Kopański S.
 Z ekonomią na ty , wyd. Civitas, Warszawa 2000 r.