264 T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz
Wskaz
nik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej
w wieku szkolnym
TADEUSZ NAWARYCZ, LIDIA OSTROWSKA-NAWARYCZ
Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofizyki, kierownik: prof. dr hab. med. J. Błaszczyk
Wskaz
nik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku Body mass index in the school age children and youth from
szkolnym the city of Lodz
Nawarycz T., Ostrowska-Nawarycz L. Nawarycz T., Ostrowska-Nawarycz L.
Uniwersytet Medyczny w A
odzi, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofi- Medical University of Lodz, Poland; Department of Human Physio-
zyki, e-mail: [e-mail] logy and Biophysics, e-mail: [e-mail]
Nadmierna masa ciała u dzieci i młodzieży, stanowi narastający z Excessive body mass in children and youth constitutes each year a
roku na rok problem również w naszym kraju. Podstawowego zna- more increasing problem in our country. Early diagnosis based on
czenia nabiera wczesna diagnostyka oparta na aktualnych układach current appropriate norms and recommendations of main pediatric
odniesienia opracowanych zgodnie z zaleceniami czołowych towa- and scientific societies appears to be of great importance.
rzystw naukowych. The aim of the study. Percentile distribution of body mass index
Cel badań. Opracowanie rozkładów centylowych wskaz
nika masy (BMI) for children and adolescents (aged 7-19 years) dwelling in
ciała (BMI) dla dzieci łódzkich w wieku 7-19 lat a także analiza dy- Lodz were constructed and compared with the norms included in
morfizmu płciowego wskaz
nika BMI jak również różnic pomiędzy the International Obesity Task Force (IOTF) project.
granicznymi poziomami centylowymi (c85 oraz c95) dzieci łódzkich Material and methods. A total of 26,542 children and adolescents
i normą międzynarodową International Obesity Task Force (IOTF). (13,358 girls and 13,184 boys) participated in the study. Measure-
Materiał i metody. Badaniami objęto 26 542 dzieci, w tym 13 358 ments of basic anthropometric parameters were performed and BMI
dziewcząt oraz 13 184 chłopców. U wszystkich badanych przy uży- determined in all the subjects. The LMS method was used to con-
ciu typowej aparatury wykonano pomiary podstawowych parame- struct the BMI percentile distributions. Sex dimorphism of the BMI
trów antropometrycznych (wysokość i masa ciała), na podstawie któ- as well as the differences between the border values of BMI distri-
rych określano BMI. Konstrukcję rozkładów centylowych BMI dla obu bution for children from Lodz and the IOTF norms were analysed.
płci wykonano z użyciem metody LMS. Do analiz statystycznych sto- Results. The children from Lodz, particularly girls, reveal significan-
sowano pakiety Statistica oraz Excell. tly lower BMI values defining obesity (c95) as compared to the IOTF
Wyniki. W porównaniu z normami IOTF, dzieci łódzkie, w tym szcze- norms. The maximal difference concerned 18-year-old girls and was
gólnie dziewczęta, wykazują istotnie niższe wartości BMI definiują- 2.62 kg/m2 (9.1%). BMI values indicating overweight in the Lodz
ce otyłość (c95). Maksymalna różnica dotyczyła 18-letnich dziew- children (c85) were more similar to the international norms of IOTF
cząt i wynosiła 2,62 kg/m2 (9,1%). Wartości BMI definiujące nadwa- (maximal difference around 5%).
gę dla dzieci łódzkich (c85) były zbliżone do normy międzynarodo- Conclusions. The results confirm justifiability of using a local norm
wej IOTF. as a criterion for evaluation of obesity at the developmental age.
Wnioski. Wyniki uzasadniają posługiwanie się lokalną normą BMI. Application of the IOTF norms in the assessment of obesity preva-
Wykorzystanie norm IOTF w ocenie występowania otyłości u dzieci lence in children and youth in Poland may be associated with a con-
i młodzieży może prowadzić do znaczącego niedoszacowania tego siderable underestimation of this problem.
problemu.
Słowa kluczowe: wskaz
nik masy ciała (BMI), dzieci i młodzież, nad- Key words: Body mass index (BMI), children and youth, overwe-
waga, otyłość, siatki centylowe ight, obesity, percentile charts
Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 264 Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 264
Obserwowana w wielu krajach narastająca częstość wystę- oceny ogólnego stanu otłuszczenia w wieku rozwojowym
powania nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży sta- uznano  podobnie jak u dorosłych  wskaz
nik BMI (ang.
nowi przedmiot szczególnego zaniepokojenia nie tylko pe- body mass index), który wykazuje silną korelację z całkowitą
diatrów [1, 13]. Liczne badania wykazały ścisły związek po- zawartością tłuszczu w organizmie [16, 17, 26].
między otyłością w wieku rozwojowym, a podwyższonym stę- W przypadku prawidłowo rozwijającego się dziecka ob-
żeniem lipidów i lipoprotein w surowicy, jak również podwyż- serwuje się charakterystyczne, wraz z wiekiem, zmiany
szonym ciśnieniem tętniczym oraz występowaniem innych wskaz
nika BMI. Po szybkiej, noworodkowej fazie jego po-
zaburzeń metabolicznych [ 2, 5, 9]. Występowanie otyłości w większania, następuje wyraz
ne obniżanie aż do około 5 roku
wieku rozwojowym jest niepokojące głównie ze względu na życia, w którym to roku życia wskaz
nik ten osiąga wartość
jej przenoszenie się (ang. tracking) na wiek dorosły z wszel- minimalną. Od tego czasu następuje systematyczne jego
kimi negatywnymi konsekwencjami odnoszącymi się głów- zwiększanie [11, 23]. Wartości graniczne (ang. cut-off points)
nie do układu krążenia [4, 10, 26, 27]. Do przyczyn narasta- definiujące nadwagę i otyłość u dzieci i młodzieży oparte na
nia otyłości zalicza się przede wszystkim nieprawidłowe zwy- analizie wskaz
nika BMI są przedmiotem licznych kontrower-
czaje żywieniowe oraz malejącą aktywność fizyczną [3, 19]. sji [18].
Podstawowego znaczenia nabiera wczesna profilaktyka W Polsce nadwagę oraz otyłość u dzieci najczęściej defi-
oraz precyzyjna diagnostyka nadwagi i otyłości jak również niuje się według kryteriów bazujących na 90. oraz 97. centy-
śledzenie trendów oparte na obiektywnych kryteriach i naj- lu rozkładu BMI [22]. Aktualnie w wielu krajach, zaleca się
nowszych zaleceniach czołowych organizacji medycznych. stosowanie niższych progów określających nadwagę (85.
Za najbardziej przydatny w praktyce do epidemiologicznej centyl) i otyłość (95. centyl) [18, 20, 25]. W celu ujednolice-
Wskaz
nik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym 265
nia kryteriów, grupa robocza ds. otyłości  IOTF (Internatio- Dokonano obliczeń zarówno wartości średnich BMI, jak i
nal Obesity Task Force) zaproponowała normy międzynaro- rozkładów centylowych z uwzględnieniem wieku kalendarzo-
dowe oparte na uśrednionych wynikach badań BMI z sze- wego oraz płci. Dla każdej grupy wiekowej określano zróżni-
ściu dużych krajów (powyżej 10 000 badanych każde) obej- cowanie międzypłciowe BMI. W tym celu obliczano wskaz
nik
mujących dzieci i młodzież (w wieku 2 - 18 lat) z Brazylii, dymorfizmu (WD) płciowego zgodnie ze wzorem:
Hong-Kongu, Wielkiej Brytanii, Holandii, Singapuru i Stanów
(BMIdz  BMIch)
Zjednoczonych [7]. WD =
SDch
Problem jednoznacznych definicji nadwagi oraz otyłości
u dzieci i młodzieży, wobec dostrzeganej ogólnoświatowej gdzie: BMIdz, BMIch  oznaczają średnie wartości BMI odpo-
epidemii otyłości jest przedmiotem szczególnego zaintere- wiednio dziewcząt i chłopców,
sowania ze względu na potrzebę rzetelnej obserwacji epide- SDch  odchylenie standardowe BMI w grupie chłop-
miologicznej opartej na ujednoliconych kryteriach. Przedsta- ców.
wione wyniki stanowią fragment zrealizowanego w latach
2005 - 2006 programu  Wczesna profilaktyka nadciśnienia Rozkłady centylowe BMI dla poziomów: c5, c10, c25, c50,
tętniczego oraz nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w A
o- c75, c85 oraz c95 określano metodą LMS (  wykładnik
dzi [20]. transformacji Boxa-Coxa, M  wartość mediany, S  współ-
czynnik zmienności) [6].
Celem pracy jest analiza wskaz
nika BMI dla dzieci i mło- Metoda LMS konstrukcji rozkładów centylowych opiera się
dzieży łódzkiej w wieku 7 - 19 lat. W związku z tym dla obu płci na transformacji Boxa-Coxa normalizującej rozkłady cechu-
opracowano rozkłady centylowe BMI oraz porównano je z jące się skośnością [23]. Tabela 2 zawiera wartości parame-
normą międzynarodową IOTF. Ponadto, dla dzieci i młodzieży trów L, M, S, które umożliwiają obliczenie wartości cechy X
łódzkiej, analizowano dymorfizm płciowy wskaz
nika BMI. (w naszym przypadku wartości bezwzględnej BMI) dla do-
wolnie przyjętego poziomu centylowego przy użyciu wzorów:
1
L
MATERIAA
I METODY X = M(1 + L � S � Z) dla L 0 oraz
X = M exp (S � Z) dla L = 0
Badaniami objęto 26 544 dzieci i młodzieży w wieku 7 - 19
lat, w tym 13 186 chłopców oraz 13 358 dziewcząt (tab. 1), gdzie: Z  oznacza wartość standaryzowaną dla rozkładu
uczniów 115 szkół łódzkich (45 szkół podstawowych, 36 szkół normalnego.
gimnazjalnych oraz 34 szkół ponadgimnazjalnych) zlokalizo- Wartości standaryzowane Z dla rozkładu normalnego ko-
wanych we wszystkich dzielnicach A
odzi (Widzew, Polesie, respondują z poziomami centylowymi zgodnie z zestawie-
Górna, Śródmieście i Bałuty). Badana grupa, zgodnie z da- niem:
nymi uzyskanymi z Kuratorium Oświaty w A
odzi stanowi około
30% ogólnej populacji uczniów szkół łódzkich i była wysoce Z  2,326  1,881  1,645  1,282  0,647 0 0,647 1,0364 1,282 1,645 1,881 2,3263
reprezentatywna dla całej populacji w rozważanym przedziale Centyl c1 c3 c5 c10 c25 c50 c75 c85 c90 c95 c97 c99
wiekowym.
U wszystkich badanych dzieci wykonano pomiary wysoko- Przykład
ści i masy ciała przy użyciu wagi lekarskiej ze wzrostomierzem. Wyznaczamy wartość wskaz
nika BMI w kg/m2 dla 10-let-
Pomiarów dokonywano z dokładnością  0,5 cm dla wysokości niego chłopca, która odpowiada 97. i 3. centylowi (c97 i c3).
ciała i 0,1 kg dla masy ciała. Badania wykonywano w godzi- 1/ Z zestawienia określamy parametr Z korespondujący z
nach przedpołudniowych w szkolnych gabinetach lekarskich. c97, który wynosi: 1,881 (dla c3 odpowiednio  1,881).
Na podstawie uzyskanych wyników określano wskaz
nik 2/ Korzystamy z tabeli 2 i określamy dla 10-latka parametry:
masy ciała (BMI) zgodnie ze wzorem: L= 1,542; M=17,544; S=0,153. Obliczamy poszukiwaną
wartość BMI dla tego chłopca z ogólnego wzoru:
masa ciała (kg)
1
BMI = (kg/m2)
wysokość ciała (m)2
X = M (1 + L � S � Z)L
Tabela 1. Liczebność badanych grup, wartości średnie wysokości i masy ciała oraz BMI chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat
Table 1. The size of the examined goups and mean values of the height and body mass as well as BMI for boys and girls from Lodz aged 7-19 years
Chłopcy Wiek Dziewczęta
n wysokość ciała (cm) masa ciała (kg) BMI (kg/m2) (lata) n wysokość ciała (cm) masa ciała (kg) BMI (kg/m2)
x SD x SD x SD x SD x SD x SD
451 126,3 5,5 26,4 5,7 16,5 2,6 7 433 124,53 5,6 25,42 5,0 16,3 2,4
803 130,5 6,0 29,1 6,1 17,0 2,6 8 767 129,52 5,9 28,12 6,0 16,61 2,6
1071 136,6 6,3 33,3 7,4 17,7 2,9 9 1001 135,12 6,5 31,33 6,7 17,03 2,7
1036 141,5 6,7 36,6 8,7 18,1 3,2 10 957 141,1 7,1 35,33 7,8 17,61 2,9
1082 147,3 7,1 41,1 9,9 18,8 3,5 11 1075 147,4 7,5 39,63 9,4 18,12 3,2
1205 152,4 7,9 45,3 11,4 19,3 3,6 12 1171 153,72 7,3 45,1 9,6 19,0 3,2
1485 159,9 8,9 50,9 12,1 19,7 3,5 13 1425 158,92 7,0 49,92 10,7 19,7 3,4
1223 167,1 9,0 56,4 12,5 20,0 3,3 14 1179 162,03 6,2 53,63 9,8 20,41 3,3
1341 172,7 8,1 61,4 12,1 20,5 3,2 15 1154 163,93 6,0 55,83 9,7 20,7 3,2
1220 175,3 7,4 66,2 12,8 21,5 3,5 16 1402 165,13 6,2 57,23 9,4 21,02 3,1
864 177,5 7,2 68,7 11,9 21,7 3,1 17 986 165,63 6,0 58,53 10,1 21,31 3,3
899 178,4 6,8 71,0 11,5 22,3 3,1 18 1118 165,73 6,1 59,13 10,5 21,53 3,5
506 179,0 6,9 73,4 13,0 22,8 3,5 19 690 165,93 6,1 59,23 10,3 21,53 3,3
1
p<0,05.
2
p<0,01.
3
p<0,001.
266 T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz
ostatecznie otrzymujemy: dla c97  BMI = 25,66 kg/m2; dla
Tabela 2. Wartości parametrów L, M, S charakterystyczne dla rozkładu
c3  BMI = 13,83 kg/m2.
wskaz
nika BMI w badanej grupie łódzkich dzieci
Analizowano relacje pomiędzy wartościami średnimi BMI Table 2. LMS values for body mass index in children from the city of Lodz,
by age and sex
w grupie chłopców i dziewcząt oraz wskaz
nik dymorfizmu
płciowego.
Dziewczęta Wiek (lata) Chłopcy
Charakterystyczne dla dzieci i młodzieży łódzkiej granicz-
L M S L M S
ne wartości BMI dla poziomów centylowych definiujących nad-
 1,244 15,954 0,145 7  1,820 16,030 0,130
wagę (c85) oraz otyłość (c95) porównywano z normą IOTF.
 1,170 16,270 0,147 8  1,721 16,550 0,139
 1,113 16,639 0,149 9  1,627 17,060 0,147
WYNIKI
 1,087 17,092 0,151 10  1,542 17,544 0,153
 1,096 17,648 0,151 11  1,463 18,066 0,158
Liczebność badanych grup oraz wartości średnie wysokości i
 1,116 18,356 0,150 12  1,386 18,580 0,159
masy ciała oraz wskaz
nika BMI chłopców i dziewcząt łódzkich
w wieku 7 - 19 lat prezentuje tabela 1. We wszystkich grupach  1,158 19,092 0,148 13  1,315 19,042 0,157
wiekowych chłopców cechowała wyższa niż u dziewcząt, śred-
 1,248 19,773 0,145 14  1,260 19,513 0,152
nia masa ciała. Tylko w grupach 11- i 12-latków, wartości śred-
 1,382 20,260 0,142 15  1,228 20,115 0,147
nie wysokości ciała dziewcząt były wyższe w porównaniu ze
 1,537 20,562 0,138 16  1,200 20,796 0,142
średnimi wartościami wysokości ciała chłopców.
Dominacja chłopców ujawniała się również w odniesieniu  1,690 20,739 0,134 17  1,154 21,371 0,137
do średnich wartości wskaz
nika BMI (ryc. 1A). Tylko w gru-
 1,835 20,826 0,131 18  1,097 21,870 0,135
pie 14- i 15-letnich dziewcząt średnie wartości BMI były wy-
 1,976 20,877 0,127 19  1,033 22,325 0,133
ższe niż ich kolegów w tym samym wieku. Znajdowało to
L  wykładnik transformacji Boxa-Coxa, M  wartość mediany, S  współ-
odzwierciedlenie w przebiegu wskaz
nika dymorfizmu płcio-
czynnik zmienności [23].
wego (WD), który jedynie w grupie 14- i 15-latków przyjmo-
L  the Box-Cox power transform, M is the median, S the coefficient of
wał wartości dodatnie (ryc. 1B).
variation [23].
A
28
26
24
22
20
1
p <0,05
2
p <0,01
18
3
p <0,001
16
14
1 3 1 2 1 2 3 3 3
p p p p p p p p p
12
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Wiek (lata)
chłopcy dziewczęta
B
0,15
0,1
0,05
0
78 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
 0,05
 0,1
 0,15
 0,2
 0,25
 0,3
Wiek (lata)
WD
Ryc. 1. Wartości średnie BMI (A) dla chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat oraz krzywa współczynnika dymorfizmu płciowego (B)
Fig. 1. Mean values of the BMI (A) for boys and girls aged 7-19 years from Lodz and the curve of the sex dimorphism index (B)
2
BMI (kg/m )
Z ( )
Wskaz
nik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym 267
Rozkłady centylowe wskaz
ników BMI dla chłopców i międzynarodowej (IOTF) zaprezentowano w tabeli 4 oraz na
dziewcząt łódzkich przedstawiono w tabeli 3, a ich graficz- rycinie 3.
ną postać, tj. siatki centylowe dla poziomów: c5, c10, c25, W przypadku łódzkich chłopców (ryc. 3A) wartości BMI
c50, c75, c85 oraz c95  na rycinie 2. Wartości wskaz
ników odpowiadające c95 były w porównaniu z normą IOTF
BMI odpowiadające pięćdziesiątemu centylowi (c50) dla obu (IOTF:30) niższe szczególnie w odniesieniu do starszych
płci przyjmują wartości niższe w stosunku do adekwatnych roczników (powyżej 12 roku życia). Maksymalna różnica do-
wartości średnich (tab. 1), co potwierdza fakt prawostron- tyczyła 18-latków i wynosiła 1,81 kg/m2 (około 6,5%). Warto-
nej skośności tego wskaz
nika. Charakterystyczne wzrasta- ści BMI definiujące nadwagę, tj. c85 były u chłopców łódz-
nie wraz z wiekiem wskaz
nika BMI u dziewcząt (ryc. 2) ule- kich we wszystkich grupach wiekowych (szczególnie młod-
ga wyraz
nemu spowolnieniu, począwszy od 15 roku życia. szych, poniżej 13 roku życia) wyższe w stosunku do normy
U chłopców dynamika powiększania wskaz
nika BMI wraz z międzynarodowej (IOTF:25). Maksymalna różnica dotyczyła
wiekiem jest bardziej regularna, wykazując utrzymywanie 11-latków i wynosiła 1,22 kg/m2 (około 5%).
się tej tendencji również u młodzieży starszej. Poziom c85 W przypadku łódzkich dziewcząt (ryc. 3B) granica defi-
wskaz
nika BMI przyjmuje graniczną wartość 25 kg/m2 już u niująca otyłość (c95) była zdecydowanie niższa w porówna-
17-letnich chłopców (ryc. 2 A), zaś w odniesieniu do dziew- niu z normą IOTF i w przypadku dziewcząt 18-letnich różnica
cząt poziom c85 nie osiąga w żadnej grupie wiekowej war- była maksymalna i wyniosła 2,62 kg/m2, (9,1%). Znacznie
tości 25 kg/m2 (ryc. 2B). mniejsze różnice dotyczyły granicznych wartości definiują-
Różnice dotyczące charakterystycznych wartości wskaz
- cych nadwagę. W przypadku 18-letnich dziewcząt różnica
nika BMI (punktów odcięcia) definiujących nadwagę (c85) i pomiędzy c85 a IOTF:25 wynosiła 0,66 kg/m2, zaś dla 13- i
otyłość (c95) dla chłopców i dziewcząt łódzkich oraz normy 14-letnich dziewcząt kryteria nadwagi były takie same.
A
30
29
c95
28
27
26 c85
25 kg/m2
25
c75
24
23
c50
22
21
c25
20
19
c5
18
17
16
15
14
13
12
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Wiek (lata)
B
28
c95
27
26
25 kg/m2
25
c85
24
c75
23
22
21 c50
20
c25
19
18
c5
17
16
15
14
13
12
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Wiek (lata)
Ryc. 2. Siatki centylowe BMI dla: (A) chłopców i (B) dla dziewcząt łódzkich  w wieku 7-19 lat
Fig. 2. BMI percentiles curves (A) for boys  A and (B) girls aged 7-19 years from Lodz
2
BMI (kg/m )
2
BMI (kg/m )
268 T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz
Tabela 3. Rozkład centylowy BMI chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat
Table 3. Percentiles distribution of the BMI by age and sex for children from Lodz aged 7-19 years
Chłopcy Wiek Dziewczęta
c5 c10 c25 c50 c75 c85 c95 (lata) c5 c10 c25 c50 c75 c85 c95
13,4 13,9 14,8 16,0 17,6 18,7 21,0 7 12,9 13,5 14,5 16,0 17,7 18,8 21,2
13,7 14,2 15,2 16,6 18,3 19,5 22,1 8 13,1 13,7 14,8 16,3 18,1 19,2 21,6
13,9 14,5 15,6 17,1 19,0 20,3 23,2 9 13,4 14,0 15,1 16,6 18,5 19,7 22,2
14,2 14,8 15,9 17,5 19,6 21,1 24,1 10 13,7 14,3 15,5 17,1 19,0 20,3 22,8
14,5 15,1 16,4 18,1 20,3 21,8 25,0 11 14,2 14,8 16,0 17,6 19,7 21,0 23,6
14,9 15,5 16,8 18,6 20,9 22,4 25,7 12 14,8 15,4 16,7 18,4 20,4 21,8 24,5
15,2 15,9 17,2 19,0 21,3 22,9 26,1 13 15,4 16,1 17,4 19,1 21,2 22,6 25,4
15,7 16,4 17,7 19,5 21,8 23,3 26,4 14 16,0 16,7 18,0 19,8 22,0 23,4 26,3
16,3 17,0 18,3 20,1 22,4 23,8 26,8 15 16,6 17,2 18,5 20,3 22,4 23,9 26,8
16,9 17,7 19,0 20,8 23,0 24,4 27,3 16 16,9 17,6 18,9 20,6 22,7 24,2 27,2
17,5 18,2 19,6 21,4 23,6 25,0 27,8 17 17,2 17,8 19,1 20,7 22,9 24,3 27,3
17,9 18,7 20,1 21,9 24,1 25,4 28,2 18 17,4 18,0 19,2 20,8 22,9 24,3 27,4
18,3 19,1 20,5 22,3 24,5 25,9 28,6 19 17,5 18,1 19,3 20,9 22,9 24,3 27,4
A
32
IOTF: 30
30 LD: c95
c95
28
26
c85
24
22
20
IOTF: 25
LD: c85
18
16
14
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Wiek (lata)
B
32
31
30
IOTF: 30
29
LD: c95
28
c95
27
26
25
24
c85
23
22
21
20
19
IOTF: 25
18
IOTF: 25
17
LD: c85
16
15
14
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Wiek (lata)
Ryc. 3. Porównanie granicznych wartości BMI dla dzieci łódzkich (LD) z normą międzynarodową IOTF [6] (A) dla chłopców; (B) dla dziewcząt
Fig. 3. Comparison of the border values of BMI for children and youth from Lodz (LD) with international norms IOTF [6], (A) for boys; (B) for girls
2
BMI (kg/m )
2
BMI (kg/m )
Wskaz
nik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym 269
Tabela 4. Porównanie charakterystycznych wartości granicznych BMI dla chłopców i dziewcząt łódzkich (LD) z normą międzynarodową IOTF
Table 4. A comparison of the BMI cut off points for boys and girls from Lodz (LD) with the international norms IOTF
Wartości graniczne BMI  chłopcy Wartości graniczne BMI  dziewczęta
Wiek nadwaga otyłość nadwaga otyłość
(lata)
IOTF:25 LD :c85 IOTF:30 LD:c95 IOTF:25 LD :c85 IOTF:30 LD:c95
7 17,9 18,7 20,6 21,0 17,8 18,8* 20,5 21,2
8 18,4 19,5* 21,6 22,1 18,4 19,3* 21,6 21,6
9 19,1 20,3* 22,8 23,2 19,1 19,7 22,8 22,2
10 19,8 21,1* 24 24,2 19,8 20,3 24,1 22,8*
11 20,6 21,8* 25,1 25,0 20,7 20,9 25,4 23,6*
12 21,2 22,4* 26,0 25,7 21,7 21,8 26,7 24,5*
13 21,9 22,9 26,8 26,1 22,6 22,6 27,7 25,4*
14 22,6 23,3 27,6 26,4* 23,3 23,4 28,56 26,3*
15 23,3 23,8 28,3 26,8* 23,9 23,9 29,1 26,8*
16 23,9 24,4 28,8 27,3* 24,4 24,2 29,4 27,2*
17 24,5 24,9 29,4 27,8* 24,7 24,3 29,7 27,3*
18 25,0 25,5 30* 28,2* 25,0 24,3 30,0 27,4*
*Różnica (LD  IOTF) >5%.
OMÓWIENIE wiadające poziomowi c95, są niższe w porównaniu z normą
IOTF. Dotyczy to szczególnie dziewcząt. Graniczne wartości
Procesy prowadzące do rozwoju chorób układu sercowo- definiujące nadwagę (c85) dla dzieci łódzkich są bardziej
naczyniowego rozpoczynają się na wiele lat przed wystąpie- zbliżone do międzynarodowej normy IOTF. Stosowanie za-
niem jawnych objawów klinicznych w postaci choroby wień- tem norm IOTF do oceny częstości występowania otyłości w
cowej czy też udaru mózgu. Istnieje wiele  klasycznych czyn- przypadku dzieci i młodzieży łódzkiej (szczególnie dziewcząt)
ników ryzyka związanych z rozwojem chorób, takich jak: oty- może się wiązać z pewnym niedoszacowaniem. Poziom cen-
łość, nadciśnienie tętnicze czy dyslipidemie. Otyłość zaliczana tylowy c95 BMI dla norm lokalnych jest łagodniejszy, dlatego
jest do jednego z ważniejszych czynników ryzyka miażdżycy też liczba dzieci otyłych bazująca właśnie na kryteriach lo-
[1, 5, 21, 27]. Czynniki te są zwykle obecne na wiele lat przed kalnych może być większa. W przypadku oceny częstości
wystąpieniem objawów choroby [2, 10, 23]. występowania nadwagi według normy lokalnej (c85) i mię-
Wskaz
nik masy ciała ze względu na istotną korelację ze dzynarodowej należy spodziewać się znacznie lepszej zgod-
stopniem otłuszczenia organizmu jak również prosty sposób ności.
jego wyznaczania znalazł najszersze zastosowanie jako po- Opracowane po raz pierwszy na tak licznej populacji dzieci
średnia miara stanu odżywienia. Należy jednak zdawać so- i młodzieży łódzkiej rozkłady centylowe BMI, stanowią rze-
bie sprawę z pewnych ograniczeń stosowania BMI, jako miary telną podstawę do prawidłowej diagnostyki nadwagi i otyło-
otłuszczenia. Podkreśla się głównie fakt nierozróżniania za- ści oraz monitorowania trendów i przeprowadzania analiz
wartości w organizmie tkanki tłuszczowej od tkanek aktyw- porównawczych. Rozkłady centylowe BMI sporządzone zo-
nych (mięśniowych) oraz brak informacji dotyczących dys- stały przy użyciu metody LMS aktualnie preferowanej do kon-
trybucji tkanki tłuszczowej [25, 26]. strukcji rozkładów cech charakteryzujących się asymetrycz-
Bardzo często otyłość występująca u dorosłych ma swo- nością [6].
je początki w dzieciństwie i najczęściej jest to otyłość pro- Badania profilaktyczne dzieci powinny być ukierunkowa-
sta. Badania potwierdzają, że dzieci otyłe stanowią grupę ne na wczesne wykrywanie nadwagi lub otyłości, zaś lecze-
szczególnie predysponowaną do wczesnego rozwoju nie dzieci z nadwagą lub otyłością prostą powinno pozosta-
miażdżycy. W swojej pracy Chrząstek-Spruch i wsp. przed- wać w gestii lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, czyli
stawiła pogląd, że dzieci z wartościami BMI powyżej 95 lekarzy rodzinnych [26]. W zależności od stopnia nasilenia
centyla stanowią grupę szczególnie predysponowaną do otyłości dzieci powinny trafić do leczenia specjalistycznego
wczesnego rozwoju miażdżycy. Występujące u nich zmia- obejmującego przede wszystkim modyfikację trybu życia,
ny w przemianie lipidowej to wyższe stężenia aterogen- leczenie dietetyczne oraz kinezyterapię.
nych frakcji lipidowych. Dlatego też należy u nich badać
profil lipidowy w celu wczesnego wykrycia zaburzeń w skła-
dzie lipidów i lipoprotein oraz dążyć do obniżenia masy WNIOSKI
ciała poprzez zwiększoną aktywność fizyczną i wprowa-
dzenie zasad racjonalnego żywienia [5]. Kozieł i wsp. ba- 1. Zmiany wskaz
nika BMI wraz z wiekiem u chłopców łódz-
dając związki pomiędzy nadmiernym otłuszczeniem a po- kich wykazują w porównaniu z dziewczętami bardziej re-
tencjalnym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych u 14- gularny wzrost z utrzymywaniem się tej tendencji również
letnich otyłych chłopców wykazali 2,5-krotnie częstsze u młodych mężczyzn.
występowanie podwyższonego ciśnienia tętniczego oraz 2. Zarówno dla chłopców, jak i dziewcząt łódzkich wartości
dyslipidemii w stosunku do rówieśników z prawidłową masą graniczne definiujące otyłość (c95) są wyraz
nie niższe
ciała [10]. (szczególnie u dziewcząt) w porównaniu z normą między-
Analiza BMI u dzieci i młodzieży łódzkiej wykazuje, że w narodową IOTF. Posługiwanie się normą IOTF w ocenie
obserwowanym odcinku ontogenezy w większości klas wie- częstości występowania otyłości u dzieci i młodzieży w
ku dominują chłopcy. Odwrotną sytuację, manifestującą się warunkach krajowych może wiązać się ze znacznym nie-
dodatnimi wartościami WD obserwowano tylko w 14. i 15. doszacowaniem.
roku życia, co należy wiązać z pokwitaniem dziewcząt. 3. Metoda LMS konstrukcji rozkładów centylowych umożli-
Analiza porównawcza opracowanych rozkładów centylo- wia szybkie przeliczanie bezwzględnych wartości BMI na
wych z normą międzynarodową wykazała, że zarówno w gru- adekwatne poziomy centylowe stanowiące podstawę kla-
pie chłopców, jak i dziewcząt łódzkich wartości BMI odpo- syfikacji.
270 T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz
15. Małecka-Tendera E., Klimek K., Matusik P. i wsp.: Obesity prevalence in
PIŚMIENNICTWO
Polish 7 - to 9 - year old children. Obes. Res., 2005, 13, 964-968.
16. Mei Z., Grummer-Strawn L.M., Pietrobelli A. i wsp.: Validity of body mass
1. Berenson G.S., Srinivasan S.R., Bao W. i wsp.: Association between mul-
index compared with other body-composition screening indexes for the
tiple cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children and young
assessment of body fatness in children and adolescents. Am. J. Clin.
adults. The Bogalusa heart study. N. Engl. J. Med.,1998, 338, 1650-1656.
Nutr., 2002, 7597 - 985.
2. Bryl W., Miczke A., Pupek-Musialik D.: Nadciśnienie tętnicze i otyłość 
17. Nawarycz T., Jankowski J., Baszczyński J. i wsp.: Analiza porównawcza
narastający problem wieku rozwojowego. Endokrynologia, Otyłość i Za-
niektórych metod oznaczania zawartości tkanki tłuszczowej. Przegl. An-
burzenia Przemiany Materii. 2005, 1: 26-29.
tropol., 1996, 59, 101-106.
3. Charzewska J., Chabros E., Rogalska-Niedz
wiedz
M. i wsp. Trendy w
18. Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a
żywieniu i w stanie odżywienia młodzieży z Warszawy w ostatnich trzech
WHO consultation. World Health Organ. Tech. Rep. Ser., 2000, 894,1-
dekadach. Żyw. Czł. i Metab. 2004, 31, supl. 2. cz. I.
253.
4. Chrzanowska M.: Wpływ otłuszczenia ciała w dzieciństwie na występo-
19. Oblacińska A.,Wrocławska M., Woynarowska B.: Częstość występowa-
wanie otyłości we wczesnym wieku dorosłym (12 letnie badania longitu-
nia nadwagi i otyłości w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opie-
dinalne). Ped. Pol., 1999, 3, 239-245.
ka zdrowotna nad uczniami z tymi zaburzeniami. Ped. Pol. 1997, 3.
5. Chrząstek-Spruch H., Pac-Kożuchowska E.: Wybrane parametry prze-
20. Ostrowska-Nawarycz L., Nawarycz T.: Ciśnienie tętnicze u dzieci i mło-
miany lipidowej u dzieci i młodzieży w zależności od stanu odżywienia.
dzieży łódzkiej w wieku 7-19 lat. Wydaw. Uniw. Med. w A
odzi, A
ódz
2006.
Med. Wieku Roz., 2003, 2,137 - 147.
21. Otto-Buczkowska E.: Cukrzyca typu 2 w populacji rozwojowej. Przegl.
6. Cole T.J.: Using the LMS method to measure skewness in the NCHS and
Ped., 2003, 33, 122-127.
Dutch national height standards. Ann. Hum. Biol., 1989, 16, 407- 419.
22. Pałczewska I.: Ocena nadmiaru masy ciała i rozmieszczenia tkanki tłusz-
7. Dietz W.H., Bellizzi M.C.: Assessment of childhood and adolescent obe-
czowej. w Oblacińska A. Wojnarowska B. red. Otyłość. Jak leczyć i wspie-
sity: results from an International Obesity Task Force Workshop. Am. J.
rać dziecko. Warszawa: IMD, 1995, 23-29.
Clin. Nutr., 1999, 70, 117S -175S.
23. Rolland-Cachera M.F., Semp� M., Guilloud-Bataille M. i wsp.: Adiposity
8. Freedman D.S.: Clustering of coronary heart disease risk factors in obe-
indices in children. Am. J. Clin. Nutr., 1982, 36, 178-184.
se children. J. Pediatr. Endocrinol. Metab., 2002, 8, 1099 -1108.
24. Steinberger J, Daniels S.R.: Obesity, insulin resistance, diabetes and
9. Głowińska B., Urban M., Koput A.: Cardiovascular risk factors in children
cardiovascular risk in children. Circulation., 2003, 107, 1448-53.
with obesity, hypertension and diabetes. Eur. J. Pediatr., 2002, 10, 511-518.
25. Suliga E.: Antropometryczne metody oceny stanu odżywienia dzieci i
10. Kozieł S., Kołodziej H., Lipowicz A. i wsp.: Otłuszczenie a ryzyko chorób
młodzieży. Ped. Pol., 2006, 10, 739-746.
sercowo - naczyniowych u 14-letniej młodzieży. Mon. Zakładu Antropol.
26. Szadkowska A., Bodalski J.: Otyłość u dzieci i młodzieży. Przew. Lek.,
PAN, Wrocław, 2000.
2003, 9, 54-58.
11. Krawczyński M.: Norma kliniczna w pediatrii. PZWL. Warszawa, 2005.
27. Szostak W.B., Cybulska B.: Profilaktyka miażdżycy w świetle postępów
12. Maffeis C., Tato L.: Long-term effects of childechood obesity on morbidity
wiedzy. Czynniki Ryzyka, 2002, 2-3, 22-27.
and mortality. Horm. Res., 2001, 55, 42 - 45.
13. Lurbe E., Alvarez V., Redon J.: Obesity, body fat distribution, and ambu-
latory blood pressure in children and adolescents. J. Clin. Hypertens., Otrzymano: 13 marca 2007 r.
2001, 3, 362 - 367. Adres: Tadeusz Nawarycz, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofizyki Uniwersy-
14. Malinowski A., Chlebna-Sokół D.: Dziecko A
ódzkie  Metody badań i nor- tetu Medycznego, 90 647 A
ódz
, Plac Hallera 1, tel. [phone], e-mail:
my rozwoju biologicznego. Wydaw. Ankal., A
ódz
, 1998. tednaw@ achilles.wam.lodz.pl
XIV Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe
 Postępy w alergologii i pneumonologii
4-7 listopada 2007 r., Kraków
Przewodniczący Komitetu Naukowo-Organizacyjnego:
prof. Ryszard Kurzawa, tel. [phone]
Sekretarz: mgr Krystyna Szarawarska, tel. [phone]
Biuro Organizacyjne: Symposium Cracoviense, ul. Krupnicza 3, 31-123 Kraków
tel. [phone], faks (0 12) 421 38 57
e-mail: [e-mail], www.symposium.pl