Wykład 1
Warunki kształtowania się promocji zdrowia
Zmiana definicji zdrowia.(z negatywnej na pozytywną)
Zmiana kategorii chorób (choroby cywilizacyjne uwarunkowania behawioralne i
środowiskowe)
Koszty opieki zdrowotnej, starzenie się populacji
Ruchy społeczne WHO
(choroby cywilizacyjne  udział stylu życia i zachowań człowieka odgrywa znaczącą rolę 
pyt.na egzaminie o choroby cywilizacyjne)
Promocja zdrowia poczęła się w latach 70-tych, w 80-tych się narodziła a od 90-tych się
rozwija.
Psychologiczne podstawy promocji zdrowia:
Zdrowie jest dobrem osobistym i społecznym określanym
obiektywnie i subikeywnie
Zdrowie jest zdolnością do realizacji potencjałów
fizycznych, psychicznych i społecznych
Zależy od zasobów jednostki (sił, zdolności i kompetencji) i
zasobów środowiska, cech społeczności, grup, instytucji
Stan, poziom zdrowia zależy od dynamicznego
równoważenie możliwości, potrzeb i wymagań oraz od
aktywności własnej podmiotu
Człowiek jest zdrowy, gdy:
- zaspokaja potrzeby, realizuje cele, rozwija się jako
organizm i osoba
- podejmuje i wypełnia zadania życiowe i społeczne,
tworzy więzi i przezwycięża trudności
W efekcie odczuwa pełny fizyczny, psychiczny, duchowy i społeczny dobrostan
Jest zadowolony z życia, ma poczucie sensu i nadziei
POJ
CIE PROMOCJI ZDROWIA  DEFINICJE
" pojęcie promocji zdrowia ma rodowód pragmatyczny
" powstało ono jako wyniki dyskusji na konferencji i zostało zapisane w Karcie
Ottawskiej
" KARTA OTTAWSKA to dokument obowiązującym na całym świecie uchwalonym w
wyniku obrad Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia 1986 r.
Ottawie  Kanada
" Karta ta jest uznawana za konstytucję promocji zdoriwa
1
Definicja wg. Karty Ottawskiej
PROMOCJA ZDROWIA to
Proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne
zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymywania
W ujęciu tym zaakcentowano podmiotowy i socjo-ekologiczny aspekt promocji zdrowia
Istotą promocji zdrowia jest działalność, która inicjuje i utrzymuje procesy społeczne
sprzyjające podnoszeniu i szerzeniu zdrowia jako wartości i sprzyjające zaangażowaniu
wszystkich ludzi w troskę o tę wartość.
To działanie nastawione na całą populacji w kontekście codziennego życia.
Psychologiczne ujęcie promocji zdrowia
PROMOCJA ZDROWIA to
Złożony zespół działań profesjonalnych psychologa, których celem jest rozwój i
wzmacnianie zdrowia całej populacji w kontekście codziennego życia od poczęcia do
póz
nej starości.
Dla psychologii szczególnie ważne jest:
a) podnoszenie świadomości zdrowia, jednostkowej i społecznej oraz znaczenia
zachowań zdrowotnych
b) umożliwienie człowiekowi kontroli nad procesami zdrowia i udziału w realizacji
celów zdrowotnych
e) rozwój i wzmacnianie zasobów zdrowotnych tkwiących w jednostce i jej środowisku
Promocja zdrowia
To ruch na rzecz autonomii, partycypacji i współodpowiedzialności człowieka w ochronie
i rozwoju zasobów zdrowotnych jednostki i środowiska
PROMOWAĆ ZDROWIE TO:
" tworzyć prozdrowotną politykę [psycholog jako doradca  na szczeblu rządowym
itd.]
" rozwijać środowiska prozdrowotne (rodziny, szkoły, miejsca pracy i wypoczynku,
gminy, osiedla, miasta)
" wzmacniał udział społeczności na rzecz zdrowia
" rozwijać świadomość zdrowotną i kompetencje  zachowania, styl
" tworzyć prozdrowotne instytucje ochrony środowiska
2
promocja zdrowia jest nastawiona na potęgowanie zdrowia poprzez rozwój zasobów i
podnoszenie jakości życia  tym samym  najlepiej działamy przeciw chorobie.
Promocja zdrowia -------------------------------------------- świadomość zdrowia
Samokreacja
Zdrowego stylu życia
Intencjonalne czynności
zdrowotne
Wpływ społeczny nawyki zdrowotne
Społeczny kontekst zdrowia nawyki ochrony środowiska świadome kształtowanie
środowiska
Promocja zdrowia psychicznego w cyklu życia człowieka  aspekt rozwojowy
Okres pre i perinatalny wczesne dzieciństwo  dorośli
Dziecko przedszkolne, szkoła  dorośli
Młodzież dorastanie kryzys  dorośli
Osoby dorosłe, praca   dorosłe dzieci
Seniorzy   dorosłe dzieci
Cykl życia jednostkowego i rodzinnego
Ogólne konteksty życia i działania: biosfera, sfera informacyjna (środki masowej
informacji  TV Internet, radio) o zasięgu ogólnoświatowym  europejskim,
krajowym
Konteksty działania  siedliska życia dla poszczególnych cyklów rozwojowych.
Formy organizacji działalności promocji zdrowia.
Promocja zdrowia aspektem rozwojowym
Promocja zdrowia od poczęcia  zdrowy start życiowy
� Zdrowy styl życia kobiety i jej partnera w ciąży
� Wzajemne wsparcie, pogłębienie więzi małżeńskiej (partnerskiej)
� Rozwój gotowości rodzicielskiej (macierzyńskiej i ojcowskiej)
� Wiedza o czynnikach sprzyjających zdrowiu i rozwojowi
� Przygotowanie do porodu (różne strategie, szkoła rodzenia, poradnictwo rodzinne,
samo-edukacja, dzięki popularyzacji przygotowania do porodu)
3
Nowoczesny program szkoły rodzenia: współpraca w zespole położnicy, mgr WF,
psychologowie-dbający o psychiczne przygotowanie i przygotowanie do spotkania z
dzieckiem
Psychologia a przygotowanie do porodu
Rozwój świadomości rodzicielskiej i spostrzegania dziecka jako odrębnej istoty
Postawy kobiet względem macierzyństwa
- ułatwiające rozwój człowieka
- regulujące ten rozwój
Postawy ojców względem ojcostwa
- ojcowie uczestniczący
- ojcowie obserwujący
Wiedza o typach porodu Kościelska  badania  trudne macierzyństwo
1. poród radosny
2. poród zadaniowy
3. poród lękowy
4. poród psychicznie obojętny
5. poród bierny
Psychoprofilaktyka porodu
- trening ogólnej kondycji i sprawności ruchowej oraz ćwiczeń dopasowanych do
zadań jakie kobieta ma wykonać w czasie porodu
- trening umiejętności rozluz
niania mięśni
- sprawnego oddychania przeponowego
- przygotowanie emocjonalne i poznawcze, znaczenie aktywności rodzącej
- ból ma charakter sygnalizacyjny i instrumentalny
Promocja zdrowia w okresie prenatalnym i perinatalnym
� Zdrowy start życiowy wspieranie rozwoju jakości życia w okresie ciąży
� Zwiększenie świadomości zdrowotnej matki i ojca
� Rozwój kompetencji rodzicielskich w okresie ciąży
� Przygotowanie do porodu  Szkoły rodzenia
�  Rodzić godnie i po ludzku
� Akcja naturalne karmienie
Promocja zdrowia w okresie wczesnego dzieciństwa
� Psychoedukacja młodych rodziców
4
� Akcje prasowe i medialne kompetencji opiekuńczych i wspomagania rozwoju
dziecka
� Wspomaganie rozwoju ruchowego, posługiwania przedmiotami, eksplorowanie,
zabawy, mowy
� Kształtowania poczucia własnej odrębności
Promocja zdrowia w okresie przedszkolnym
� Edukacja przedszkolna jako promowanie rozwoju zabawa, twórcza aktywność
� Uczenie i ćwiczenie kompetencji emocjonalnych, społecznych
� Socjalizacyjne kształtowanie nawyków zdrowotnych
� Wspomaganie różnych rodzajów zabawy
� Przedszkole jako instytucja promująca rozwój i zdrowie
Promocja zdrowia w okresie szkolnym
� Edukacja zdrowotna w ramach ścieżki edukacyjnej
� Wspieranie rozwoju i realizacji zadań rozwojowych
� Uczenie kompetencji poznawczych, emocjonalnej i społecznej
� Wspomaganie rozwoju moralnego
� Szkoły promujące zdrowia
Promocja zdrowia w okresie adolescencji
� Wspomaganie rozwoju tożsamości grupowej i indywidualnej
� Identyfikacja z rolą płciową rozwój psychoseksualny
� Mentalizacja i socjalizacja rozwoju seksualnego
� Trudność realizacji zadań promujących zdrowie z uwagi na poziom ryzyka w
adolescencji przewaga prewencji
Promocja zdrowia w okresie wczesnej dorosłości
� Promocja zdrowia relacji intymnych
� Adaptacja do ról pracownika, partnera, obywatela
� Tworzenie zdrowego stylu życia w powiązaniu z realizacją zadań rozwojowych
Promocja zdrowia w okresie dorosłości
� Upowszechnianie wiedzy o zasobach
� Upowszechnianie wiedzy o kompetencjach życiowych i radzenia sobie ze stresem
� Wspomaganie rozwoju zmian w rolach rodzinnych
� Stabilizacja poczucia sensu życia
� Adaptacja do menopauzy i andropauzy
� Promocja zdrowia w środowisku pracy
Promocja zdrowia w okresie senioralnym
� Wspomaganie rozwoju mądrości życiowej
� Znaczenie uniwersytetu III wieku
� Samoorganizacja seniorów  grupy wspomagania w organizacyjnych
pozarządowych
� Bilans życiowy
� Adaptacja do emerytury
� Adaptacja do wyzwań zdrowotnych
5
Wnioski
Promocja zdrowia psychicznego  stała się faktem i znajduje się w świadomości
decydentów i obywateli
Polska bierze udział w najważniejszych organizacjach i działaniach światowych i
europejskich, polskie programy są coraz nowocześniejsze
Zdrowie stało się wartością w którą warto inwestować ale ciągle inwestuje się z
le
Pojawia się nowe myślenie systemowe  międzysektorowe, międzynarodowe
Pojawiło się zjawisko samoorganizacji, działanie pozarządowych
Posiadamy organizacje i instytucje o bogatych doświadczeniach
Bardzo intensywny rozwój popularyzacji wiedzy o zdrowiu, rozwoju psychicznym,
psychoedukacja  prowadzona przez specjalistów
Minusy
Dominacja prewencji nad promocją  małe nastawienie na strategie pozytywne
Dominacja edukacji zdrowotnej i tendencja do obciążania problemami zdrowotnymi
obywatela
Słaba współpraca i słaba koordynacja działań
Tworzenie nowych struktur i zadań bez przygotowanych zespołów
Nieliczne dane o skuteczności działań
Braki reorganizacji opieki zdrowotnej  problem dostępności opieki zdrowotnej
Słaba wiedza na temat świadomości społecznej zdrowia psychicznego i jego uwarunkowań
oraz efektów popularyzacji problematyki zdrowia psychicznego
Szkoła promująca zdrowie
Prof. Barbara Woynarowska
Kierownik pierwszego projektu, lekarz pediatra prof.pedagogiki UW
1991 Biuro Europejskie WHO prace i projekty pilotażowe Polska, Czechy, Słowacja, Węgry
1992 Europejska Sieć Szkół Promujących Zdrowie WHO 23 kraje
Polski Projekt Szkół Promujących Zdrowie 1992-1995
Dobrowolne zgłoszenie na zapytanie i akceptacja idei 383
Selekcja dwustopniowa 15 szkół podstawowych z 14 woj.
Kryteria selekcji:
- gotowość pracowników szkoły do podjęcia zmian,
- własnego rozwoju,
- wsparcie ze strony rodziców i społeczności lokalnej (podejście siedliskowe)
Kolegium nauczycielskie promujące zdrowie prof.Brzezińska
Po 1995 upowszechnianie idei, tworzenie sieci polskiej szkół (250), inicjatywy
satelitarne
6
Europejskie szkoły bliz
niacze polsko/holenderskie, polsko/niemieckie itp.
Szkoła promująca zdrowie
Bazuje na podejściu siedliskowym cechy szkoły promującej zdrowie
- edukacja prozdrowotna w ramach programu nauczania
- etos zdrowia w szkole  troska o dobre samopoczucie uczniów i nauczycieli
- współdziałanie szkoły z rodziną i społecznością lokalną
Kontrakt społeczności
Wspólnie tworzymy bezpieczne prozdrowotne środowisko fizyczne i społeczne
ułatwiające promocję zdrowia
Cel i środki:
- kształtujemy poczucie odpowiedzialności za zdrowie
- zachęcamy do zdrowego stylu życia i dajemy okazję do zdrowych wyborów
- umożliwiamy uczniom i nauczycielom rozwój ich potencjałów
- kształtujemy zdrowe relacje uczeń-nauczyciel, uczeń-uczeń, nauczyciele  rodzice
- wyposażamy uczniów w wiedzę o zdrowiu i umiejętności
Nowe strategie:
- podejście od ludzi do problemu
- podejście siedliskowe
Zmodyfikowane uczestnictwo społeczności szkolnej (Szkolny Koordynator i Zespół
Promocji Zdrowia)
Metoda małych kroków i skutecznego działania
Nie ma współzawodnictwa jest współdziałanie. Dbałość o własną drogę i własny wybór.
Twórcza innowacja.
Etapy projektu (programu)
Etap wstępny
- dobrowolne zgłoszenie uczestnictwa
- powołanie szkolnego koordynatora i zespołu
- propagowanie idei
- pozyskanie uczestnik,ow  sponsorów
- podjęcie wzajemnych zobowiązań
DIAGNOZA STANU WYJŚCIOWEGO
- potrzeby uczniów i nauczycieli
- ocena struktur szkoły
- związki szkoły z rodzicami, instytucjami społecznością
- ustalanie listy potrzeb i priorytetów
- ustalanie aktualnych możliwości
BUDOWANIE PLANU PRACY I EWALUACJA
- wybór problemów i priorytetów
- określanie celów
DZIAA
ANIE I MONITOROWANIE
EWALUACJA ODROCZONA
- sprawdzenie czy osiągnęło się cel
7
Promocja zdrowia w miejscu pracy
Zdrowy pracownik w zdrowej organizacji cele jednostkowe i społeczne powiązane
Podejście zindywidualizowane
-edukacja zdrowotna
- kształtowanie zdrowego stylu życia
Podejście organizacyjne
-tworzenie kontekstu organizacyjnego dla podejścia zindywidualizowanego
Podejście środowiskowe
- zmiana środowiska i zarządzania
- kształtowanie współpracującyh relacji
- kultury organizacyjnej
STADIA ROZWOJU PROMOCJI ZDROWIA W MIEJSCU PRACY (Maes-Holandia)
1.wymogi produkcji wymuszają zachowania zdrowotne
2.promocja zdrowia kadry kierowniczej
3.prewenncja chorób i wypadków  pośrednia ochrona zdrowia pracowników
4.programy ściśle promocyjne adresowane do wszystkich pracowników ( w tym
ostatnim stadium przechodzi się przez etapy jak w Szkołach Promujących Zdrowie)
Szpitale promujące zdrowie  tworzenie prozdrowotnego klimatu.
Akcja szpital z sercem. www.agora.pl (Dekalog  szpitala z sercem )
Promocja zdrowia w społeczności lokalnej
Społeczność lokalna
Terytorium
Więz
społeczna
Interakcje społeczne
Rodzaje społeczności
Wieś, gmina, osiedle,
Zwyczaj, obyczaj kontrola, pomoc
Zbiorowości i liderzy
Rodziny i organizacje pozarządowe
Samorząd lokalny  formalny lider
Infrastruktura dla promocji zdrowia
Def. To ogół zasobów ludzkich i materialnych, struktur organizacyjnych i
administracyjnych strategii i przepisów niezbędnych do prowadzenia systematycznych,
długofalowych i wielosektorowych działań z zakresu promocji zdrowia
Program jest elementem infrastruktury  powinien być zatwierdzony przez radę gimy
Siedliska
Szkoły
8
Parafie
Placówki służby zdrowia
Terminy
Profilaktyka  zapobieganie
Psychoprofilaktyka = psychologiczna prewencja
Znaczenie ruchu Higieny Psychicznej
Clifford Bers 1908 i jego kontynuatorzy
Europa lata 1930  1939 Henryk Meng (psychiatra szwajcarski)
Podział higieny na indywidualną i grupową
Potrzebne pozytywne pojęcie zdrowia
Psychologia rozwoju najszerszą podstawą profilaktyki
Profilaktyka zaburzeń  higiena celem ochrony zdrowia
Znaczenie Kazimierza Dąbrowskiego
Psychologia prewencyjna  George Albee Vermont Conference on Primary Prevention of
Psychopathology od 1975
20 tomów książek poświęcony pierwotnej prewencji
PSYCHOLOGICZNA PREWENCJA  to zespół profesjonalnych działań wykorzystujących
metody i środki psychologiczne w celu obniżenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń
w funkcjonowaniu somatycznym, psychicznym i społecznym.
Cel ten osiąga się poprzez zmniejszenie czynników ryzyka patologii i wzmocnienie zasobów
odpornościowych
Działania prewencyjne ukierunkowane głównie są na osoby ze wskaz
nikiem ryzyka.
Poziom prewencji
Podstawy psychiatrii i psychologii prewencyjnej Caplan  1964
Pierwotna prewencja I st.  działania zmierzające do zmniejszenia prawdopodobieństwa
wystąpienia zaburzeń, zmniejszenie wskaz
nika zachorowalności
Prewencja wtórna II st.  ma zastosowanie w sytuacji wykrycia wczesnych sygnałów
zaburzeń aby powstrzymać rozwój patologii
Prewencja trzeciego stopnia III st.  zapobieganie skutkom przebytej choroby i hospitalizacji
przeciwdziałania nawrotom (opieka środowiskowa, grupy samopomocy)
Pierwotna prewencja wg.Blooma (1980)
Pierwotna prewencja, to:
- planowane działania
- w czasie wyprzedzającym niekorzystne zjawiska
- Są ukierunkowane na zmniejszenie problemów zdrowotnych w populacji osób należących
do grup ryzyka
- mają na celu przeciwdziałania zjawiskom negatywym i wzmacnianie zjawisk pozytywnych
9
- wykorzystuje w sposób planowany strategie pasywne i aktywne (to jest szczególne dla
Blooma)
- Uwzględnia stały udział czynności monitorujących i ewaluujących skuteczność
Pierwotna prewencja
Działanie zmierzające do zapobiegania wystąpieniu zaburzeń przez zmniejszenie czynników
ryzyka i rozwijanie zasobów odpornościowych
Równanie ryzyka (Albee)
Prawdopodobieństwo czynniki ryzyka(biologiczne, psychologiczne, społeczne,ekologiczne)
---------------------------------------------
Patologii zasoby (B,P,S,E)
Zapobieganie:
- minimalizowanie zagrożeń, obciążeń strategia negatywna
- maksymalizowanie zasobów równoważących czynniki ryzyka st.pozytywna
PSYCHOLOGIA RYZKA
A zachowania pro i anty zdrowotne w kontekście rozwoju psychoseksualnego i jego
zaburzeń.
Ryzyko jako obszar badań i zainteresowań w psychologii zdrowia i psychoprofilaktyce.
Dwa podejścia do ryzyka
ryzyko jako zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych zjawisk
ryzyko zagrożenie
zaburzeń psychicznych (z.lękowych, z nastroju, tożsamości, rozwoju psychoseksualnego,
agresji i przemocy itp.)
zaburzeń i chorób somatycznych i psychosomatycznych (chorób nowotworowych, układu
krążenia i zawału, chorób przemiany materii, zaliczanych do chorób cywilizacyjnych,
niepełnosprawności)
krytycznych wydarzeń życiowych i kryzysów- niechciana ciąża i jej konsekwencje,
bezrobocie, zubożenie, bezdomnność, wykluczenie społeczne
konfliktów społecznych, interpersonalnych
ryzyko związane z podejmowaniem decyzji w sytuacji niepewności sukcesu
ryzykowne  szanse, ryzyko rozwojowe
Postę cywilizacyjny i rozwój indywidualny  zwłaszcza psychoseksualny wymaga i
będzie wymagał podejmowania decyzji w sytuacji braku pewności pozytywnych
konsekwencji tych decyzji. Do takich sytuacji należy między innymi:
- ryzyko ekonomiczne i inwestycyjne
- ryzyko technologiczne, ryzyko odkryć naukowych
- ryzyko w podejmowaniu decyzji uczestniczenia w konkursie, wyjazdu zagranicznego,
przyłączenia się do grupy rówieśniczej, decyzji na kontakt seksualny, ryzyko inicjacji
seksualnej
- ryzyko podejmowania i wykonywania ryzykownych zawodów, sportów
10
RODZAJE RYZYKA I CZYNNIKA RYZYKA
Ryzyko sytuacyjne  sytuacje ryzyka
Grupy ryzyka
Środowiskowe czynniki ryzyka
Ryzyko behawioralne  wynika z anty zdrowotnych zachowań
Rozwoje czynniki ryzyka  kryzysy rozwojowe typowy układ typu RYZYKOWNE
SZANSE
Podmiotowe  osobowościowe czynniki ryzyka:
- genetyczne
- poznawcze
- rozwojowe
- biologiczne
- motywacyjne
- behawioralne
Typy zachowań ryzykownych
- osoby korygujące i obniżające ryzyko:
a. świadomość zdrowia i motywacja prozdrowotna
b. zachowania prewencyjne
c. realistyczne spostrzeganie ryzyka
(możliwe nadmierne zainteresowanie zdrowiem  hipochondria i zachowania
pseudozdrowotne)
Osoby kontenerujące (utrzymujące ryzyko)
- niższa świadomość zdrowia
- ambiwalentna postawa względem zachowań zdrowotnych
- kontrolujący nadmierne ryzyko
Osoby prowokujące ryzyko  osobowości ryzyka
- skrajnie nierealistyczny optymizm
- zaburzenia w percepcji ryzyka
- przekraczanie zaleceń zdrowia publicznego
- duża potrzeba stymulacji
PROMOCJA ZDROWIA versus PREWENCJA
- cele rozwojowe - cele zachowawcze
- długodystansowe
- ukierunkowane na całą populację - ukierunkowane na grupy ryzyka
W modelu prewencyjnym poszukuje się zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy
czynnikami ryzyka a pojawieniem się choroby. (pyt.na egzaminie)
W modelu promocyjnym nie przyjmuje się wąskiego przyczynowo-skuktowego
rozumowania ale zakłada systemowe powiązania wielu aspektów zgodnie ze społeczno-
ekologicznym podejściem do zdrowia
Emory Cowen  znaczenie z
ródeł i substancji w prewencji  wyodrębnił z
ródła i
substancje
11
y
ródła  wiedza o przyczynach zaburzeń, czynnikach ryzyka i mechanizamach ujawniania
się ryzyka i o czynnikach ochronnych i mechanizmach ich działania
Substancje  metody i strategie dochodzenia do celów prewencyjnych  znaczenie
strategii negatywnych i pozytywnych oraz ich wzajemne zależności
W strategii pozytywnej nastawionej na zwiększanie zasobów wyróżnia się:
1. oddziaływanie na jednostkę  rozwój zasobów, wzmacnianie kompetencji
2. oddziaływanie na środowisko likwidacja zagrożeń, zwiększanie zasobów
Adam (robocza definicja prewencji)  konieczność łączenia podejścia jednostkowego ze
społecznym oddziaływaniem na osobę, grupę ryzyka i kontekst.
Charakterystyka działań prewencyjnych:
1. proaktywność
2. szeroki zakres cechy te różnią prewencję od terapii
3. rozwojowość
4. partycypacja cechy te łączą jednostkę i otoczenie
5. systemowość
6. współpraca cechy charakteryzujące systemy społeczne prewencji
Profilaktyka w środowisku szkolnym
- program profilaktyczne
Elementarz, spójrz inaczej, Noe + drugi elementarz, program domowych detektywów 
współpraca dom szkoła
Trzy k (1,2,3)  program dla wychowawców
- szkolenie nauczycieli
- współpraca szkoły z rodzicami
- projekty systemowe  działanie poradni psych.  pedagogicznej
- rówieśnicze doradztwo w środowisku szkolnym
Profilaktyka w środowisku lokalnym
Program  odlot  ewaluacja 1994  1995 starachowice gmina maczyce  program europejski
Telefoniczny system wpomagania dzieci
Pomarańczowa linia, niebieska linia  problemy alkoholowe i przemoc
Rola  parpa i agnecji lokalnych,
Profilaktyka w miejscu pracy
Metoda debriefing w straży pożarnej i policji
Szkolny program profilaktyki podstawowe pytania:
uczniowie  zagrożenia, potrzeby:
jakie zachowania uczniów są problemem
jaki % uczniów ma problemy z nauką
jaki % uczniów należy do rodzin dysfunkcjonalnych
ilu uczniów znajduje się w grupie ryzyka
jakie czynniki ryzyka są najwyższe
12
Kadra  potrzeby, zasoby
jakie są potrzeby szkoleniowe nauczycieli odnośnie doskonalenia umiejętności
jaka jest motywacja nauczycieli do współpracy z rodzicami i społecznością lokalną
kto prowadzi działania interwencyjne, profilaktyczne w stosunku do wybranych uczniów
kto realizuje elementy programu profilaktycznego
czy istnieje dostęp do grup wsparcia dla nauczycieli
czy personel pomocniczy jest włączony do działań  profilaktycznych
kompetencje i poczucie własnej skuteczności
poziom zdrowia nauczycieli i poczucie jakości życia, satysfakcji zawodowej (brak
wypalenia)
3. Organizacja  potrzeby i zasoby
czy istnieją środki finansowe na zajęcia pozalekcyjne i działania profilaktyczne
czy poradnia psychologiczno-pedagogiczna współpracuje
kto koordynuje działania wychowawczo-profilatyczne
w jaki sposób dyrekcja motywuje do działań profilaktycznych
z jakimi instytucjami szkoła współpracuje w sprawie profilaktyki
czy i jak szkolny statut reguluje sprawy wykroczeń i zachowań problemowych uczniów
szkolne rytuały i grupy liderów
zasoby kulturowe szkoły  patron itp.
Dobre tradycje szkoły
4. Działania  potrzeby zasoby
kiedy i jak często działania profilaktyczne są przedmiotem dyskusji w szkole
czy i w ilu klasach oraz jak są realizowane programy wychowawczo-profilaktyczne
czy szkoła realizuje program prozdrowotny i jak
jak przebiega współpraca ze społecznością rodziców i lokalną oraz instytucjami
czy szkoła prowadzi i jak monitorowanie działań profilaktycznych
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI TO:
Skonstruowany na podstawie oceny potrzeb i zasobów danej szkoły system działań
ukierunkowanych na zapobieganie problemom zdrowotnym, dysfunkcjom i zachowaniom
ryzykowanym uczniów
Realizatorzy  koordynatorzy: nauczyciele
Adresaci  uczniowie
Partnerzy  rodzice, władze oświatowe, społeczności lokalna, parafie itp.
Program Wychowawczo-Profilaktyczny
Trzy Koła
Fundacja Wychowawców i Młodzieży  Prom
Adresowany do wychowawców klas jako pomoc wychowawczo-profilaktyczna  zajęcia
naturalnie wpompowane w pracę wychowawcy.
Dlaczego Trzy Koła.
(patrz rysunek)
13
Klimat i więz

Sprawy i problemy
Zdrowie/zagrożenia
Koła symbolizują ciągłość i cykliczność pracy wychowawczo-profialktycznej. Istotna jest
też wielkość. Dbanie o klimat o więz
jest sprawą stale aktualną. O problemach i
zagrożeniach można mówić tylko wówczas, gdy stworzono więz
 pozytywne
ustosunkowania.
Zeszyt 1 dla młodszych i starszych 7  17
Zeszyt 2 dla starszych gimnazjum i liceum 13 - 17
Zeszyt 3 dla młodszych 7  12
Warunki tworzenia się więzi  stwarzaj okazję do:
1. każdego ucznia z każdym
2. współpracy między uczniami
3. wspólnie przeżywanych miłych zdarzeń
4. udzielanie sobie wzajemnej pomocy
5. wzajemnego otwierania się przed innymi i głębszego poznawania się
Standardy szkolnych programów profilaktycznych (Joanna Szymańska)
Bezpieczeństwo uczestników
Poziom wiedzy i przygotowania prowadzących
Adekwatność  program powinien:
- dotyczyć realnych zagrożeń
- być dostosowany do rozpoznanego stopnia zagrożenia
- dostosowany do potrzeb i możliwości rozwojowych uczniów
- być poprzedzony diagnozą
Skuteczność
- zwiększona przez udział rodziców
- ważne ćwiczenie umiejętności życiowych
- informowanie o zagrożeniach  rzeczowe i niezbyt szczegółowe
Zapewniona kontynuacja
14
Płytkie, akcyjne programy bywają szkodliwe programy pierwotnej prewencji działają jako
przesiewowe; ich kontynuacją może być indywidualne oddziaływanie korekcyjne,
terapeutyczne
Dokumentacja i ewaluacja
Ewaluacja szkolnych programów profilaktycznych K.Ostaszewski
Spójrz inaczej 1  3 klasa szkoły podstawowej 93 godz.
- lepsze przystosowanie do życia w klasie
- lepsze samopoczucie
- zwiększanie świadomości zdrowia
- nie stwierdzono niekorzystnych skutków ubocznych
NOE + DRUGI ELEMENTARZ klasy gimnazjalne ok. 20 godz
- wzrost wiedzy na temat skutków picia alkoholu
- zmniejszenie picia w klasie 2
- u niektórych osób zwiększenie picia
- brak zmiany postaw
Program domowych detektywów  5 klasa szkoły podstawowej
Szkoły podstawowej (uczniowe + rodzice) cel, opóz
nienie inicjacji stosowania środków
psychoaktywnych
- ograniczenie picia i palenia papierosów
- ograniczenie intencji picia i palenia
- otwarte rozmowy dzieci z rodzicami
- wzrost wiedzy
- brak skutków ubocznych
Popularne programy tylko w niewielkim stopniu skuteczne
Czynniki warunkujące skuteczność programów:
- dobrze uzasadnione naukowe podstawy
- odpowiednio przygotowani realizatorzy
- znaczący udział interaktywnych metod pracy
- zajęcia uzupełniające i kontynuujące program
- integracja strategii  pozytywnych i  negatywnych
- konieczność interwencji, gdy ryzyko wysokie
- różne formy ewaluacji
Skuteczność modeli profilaktyki uzależnień
Wg. Wolniewicz  Grzelak
Model oświaty zdrowotnej
-informowanie o ryzyku i szkodach
Model Edukacji emocjonalnej
-rozwój ekspresji emocji i rozwój osobisty
Model  Rówieśniczy
- wpływ społeczny autorytetów, rówieśników
- modelowanie zachowań zdrowotnych
15
- uczenie skutecznego odpierania presji
Model Alternatyw
- atrakcyjne formy spędzania wolnego czasu
- rozwijanie zainteresowań
Model Umiejętności życiowych
- uczenie kompetencji radzenia sobie ze stresem
- kontroli
-ustalania celów i wartości
Model Promocji Zdrowia
- łączy elementy wszystkich
- ma charakter systemowy
Wyspa skarbów  Szymon Grzelak  koordynator programu  płciowość i
odpowiedzialność nastolatków
Program rozwoju emocjonalnego i odpowiedzialnych związków  mityng 3,5 godziny w
dużych grupach
Wzorce trwałej miłości
Sens wstrzemięz
liwości
O więziach i kontaktach pozytywnie
Wyniki ewaluacji:
- silny spadek zachowań agresywnych
- zmniejszenie picia alkoholu
- spadek liczby zachowań nieuczciwych
- zwiększenie nastawienia na psychiczny aspekt relacji
Przykłady Programów Profilaktycznych  modyfikacja zachowań WZA u dzieci i
młodzieży
Ogińska  Bulik (1998)
Lekcje wychowawcze: seria 45 minut
1. pomyśl o własnym zdrowiu
2. bądz
bardziej cierpliwy
3. współdziałaj a nie rywalizuj
4. dlaczego zachowujemy się agresywnie
5. jak redukować zachowania agresywne
6. jak opanować gniew
7. nie daj się stresowi
8. uwierzyć w siebie
Modyfikacja zachowań i edukacja zdrowotna celem profilaktyki kardiologicznej (w
ośrodkach opieki kardiologicznej)  program profilaktyczne nastawione na badania kontrolne
Zapobieganie PTSD w służbach ratowniczych
Zespół zapobiegający PTSD (debriefling)
Skład: lekarz, psycholog, specjaliści z danej dziedziny ratownik medyczny, policjant,
strażak (w regionie ok. 20-40)
Podzespoły wyspecjalizowane do zawodów ratowniczych
Cele zespołu:
16
1.przygotować służby do radzenia sobie ze stresem traumatycznym
2. udzielanie pomocy osobom u których są symptomy niepokojące po stresie
traumatycznym
Formy działania:
1.w miejscu akcji
2. w instytucji z wyprzedzeniem
3. w instytucji po wydarzeniu (debriefling)
Ad.1 Rozpoznawanie w czasie akcji najbardziej obciążonych udzielaie wsparcia i
fachowej pomocy. Przy dużych katastrofach  tworzy się okresowo na miejscu
wydzielonym zespół debriefing
- informacje
- odpoczynek
- odreagowanie
- wentylacja emocji
DEBRIEFING  dyskusja nad wydarzeniem
Po akacji  w odstępie 24  72 godzin
Trwa ok. 3 godzin
Fazy debriefing:
- opis własnych doznań  odreagowanie
- opis czynności
- opi myśli towarzyszących wydarzeniu i akcji
- ujawnianie symptomów potraumatycznych
- uczenie się osłabiania symptomów
- zagwarantowanie poradnictwa indywidualnego
Normalizacja przeżyć, edukacja, wzmacnianie zasobów, oparcie w grupie.
K R Y Z Y S
Zjawiska kryzysu metapojęcia
Kryzys jako wynik:
- wydarzeń życiowych
- procesów psychofizycznych i społecznych cechujących się :
1. stanem nierównowagi, dezorganizacji między wymaganiami a możliwościami i
dotychczasowymi schematami aktywności
2. przełomowością  wymaga zmian
3. potencjalną dwuwartościowością (tym się różni od psychopatologii)
a) stanowi ryzyko zaburzeń
b) szansę rozwoju   ryzykowna szansa
4. zmienną strukturą  dynamiką przebiegu
Perspektywy ujmowania kryzysu  typy kryzysów
Psychologia rozwoju  kryzys normatywny, naturalny
przyczyny w procesach wewnętrznych i naciskach otoczenia,
sprzeczność i rozbieżność możliwości i wymagań
struktura:
17
FAZA I WYST
PIENIA NIEZGODNOŚCI
- dyskomfort, poczucie utraty równowagi, napięcia, negatywne emocje
FAZA II REAKCJA NA NIEZGODNOŚĆ
- radzenie sobie skuteczne, nieskuteczne, stymulacja środowiska
FAZA III PRZEMIAN ZDOBYWANIA NOWYCH KOMPETENCJI
- realizacja nowych zadań rozwojowych
K.R.  wymaga reorganizacji doświadczenia  nie ma reorganizacji bez
dezorganizacji, treść K.R. zależy od rozwijanej kompetencji  osobistej i/lub
interpersonalnej
PATOPSYCHOLOGIA  psychiatria  psychologia kliniczna  kryzys losowy
(krytyczne wydarzenia) przyczyny krytyczne wydarzenia, katastrofy,
długotrwały stres, przeciążenia
1. krótkotrwały rozstrój psychiczny cechujący się zaburzeniami poznawczymi,
emocjonalnym, behawioralnymi
2. stan dezorganizacji zagrażający Ja
3. struktura  dynamika
Faza konfrontacji, szok
Faza poczucia utraty kontroli, nastanie napięć
Faza mobilizacji i reorganizacji efektywna i nieefektywna
- kryzys ostry: wskutek krytycznych, traumatycznych wydarzeń 
samoorganizujący się  cel przywrócić równowagę
- kryzys z wyczerpania zasobów o reakcji adaptacyjnych  wskutek przewlekłego
stresu NAJWI
KSZE RYZYKO PATOLOGII TYPU DEZORGANIZACJA
AGRESJA, AUTOAGRESJA
Uzasadniona koncentracja na zjawiskach patologicznych utrudnia wydobycie
zasobów blokuje wspomaganie procesów rozwojowych
TA
O  kontekst kryzysu
Kryzys normatywny(rozwojowy) i losowy u osób zdrowych, odpornych z
zasobami środowiskowymi prawdopodobieństwo wzrostu
Kryzys losowy wskutek nagłych wtdarzeń o bardzo dużej sile ryzyko patologii
Kryzys normatywny i losowy u osób z niedoborem zasobów podmiotowych i
społecznych ryzyko patologii
Kryzys normatywny i losowy u osób z przeszłą lub aktualną patologią
indywidualną lub społeczną  bardzo wysokie ryzyko postawania, nawrotu i
pogłębienia patologii
Treść i zasięg kryzysu
Kryzys ograniczony  kariery, twórczości, małżeński
Kryzys wszechogarniający (egzystencjalny, sensu życia, tożsamości)
18
Treść i nazwa kryzysu zależy od:
- przyczyny  normatywny, losowy
- sfery objętej destabilizacją
- kompetencji zaangażowanych rozwiązanie kryzysu (np. jednostkowy, społeczny,
ekonomiczny, polityczny, emocjonalny, tożsamości, wartości, sensu życia)
WNIOSKI DLA POMOCY I INTERWENCJI W KRYZYSIE:
DOPASOWANIE DZIAA
AC
DO:
- typu
- treści
- nasilenia
- kontekstu
- zjawisk kryzysowych
Cechy kryzysu  stanu kryzysowego
- pobudzenie, napięcie i różne negatywne emocje (strach, przerażenie, bezradność,
złość, poczucie winy itp.)
- ostry kryzys ma własności samoorganizujące, samokontrolujące, nie może trwać
długo
- chroniczny kryzys może istnieć dłużej (np. kryzys małżeński, związany z
konfliktem)
- zagraża integralności osoby, tożsamości
- stan braku znanych sposobów reagowania i radzenia sobie stąd często
poczucie bezradności
Cechy kryzysu, stanu kryzysowego
Pobudzenie, napięcie + negatywne emocje
Stan braku zasobów i znanych sposobów radzenia sobie  poczucie bezradności
Przejawy kryzysu:
EMOCJONALNE
Przerażenie, bezradność, złość, obawa utrata kontroli, poczucie winy
POZNAWCZE
Niezdolność do skupienia się na ważnych sprawach, brak zdolności rozumienia
sytuacji, podejmowania decyzji, wyczerpania zasobów
FIZJOLOGICZNE
Ostre objawy wegetatywne, pocenie, biegunki, słabość, nudności
BEHAWIORALNE
Zachowania impulsywne, atak, ucieczka, zahamowanie, stereotypowe,
zdezorganizowane
Komponenty stanu kryzysowego:
Czynnik spustowy krytyczne wydarzenia podatność na zranienie
Przebieg kryzysu wg L.Sugerman
1  brak mobilizacji  okres szoku
2a  reakcja podniecenia  rozpacz
2b  obronna ocena zdarzeń
19
3  zwątpienie siebie
4  ujawnienie emocji  tutaj zaczyna się interwencja kryzysowa
5  badanie sytuacji
6  poszukiwanie sensu i znaczenia
7  osiągnięcie integracji
Cechy kryzysu chronicznego:
- bierność
- bezradność
- brak motywacji do zmian
- skłonność do wycofań
- rezygnacja z odpowiedzialności
- pogorszenie relacji społecznych
- wykluczenie
Stres a kryzys:
Zjawiska stresu i kryzysu są ze sobą ściśle powiązane
Nie każdy stres ma charakter krytyczny
Stres jest z
ródłem kryzysu, gdy:
ma charakter złożony, dotyczy całego życia, może to być wydarzenie
stwarzające zagrożenie dla podstaw egzystencji
ma charakter całościowy obejmuje różne poziomy funkcjonowania
powiązany z podstawowymi wartościami człowieka, grupy
brak zasobów i możliwości kontroli
stres traumatyczny może i często jest przyczyną kryzysu
Schematyczne przedstawienie relacji między przebiegiem stresu a wystąpieniem
kryzysu jako stanu ograniczonego w czasie
A. stres, fazy:
mobilizacji  adaptacji  dezorganizacji kryzys
B1. stres, wydarzenie krytyczne, traumatyczne
Kryzys
B2. stresory
Podprogowe, bieżące | stres/kryzys ---------kryzys---------->
B. stres chroniczny
----kryzys---kryzys---------kryzys------->
Kryzys w małżeństwie
Przejściowa dezorganizacja relacji na skutek sprzeczności lub krytycznych
wydarzeń; zakłócenie stabilności układu
Przyczyny:
- różnice poglądów
- nieobecność partnera
20
- rutyna
- dysfunkcje i trudności seksualne
- zdrada
- dysfunkcje komunikowania się
- ingerencja osób trzecich (koalicje)
- uzależnienia
Kryzys w rodzinie
Jest przejściową dezorganizacją systemu, zakłóceniem równowagi w zakresie ról,
wzorców postępowania i komunikowania się
Przyczyny:
- krytyczne wydarzenia (śmierć, urodzenia dziecka, choroba członka rodziny)
- wyczerpanie zasobów (np., w wyniku opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem)
- nadmierna eksploatacja zasobów np.wskutek konfliktów rodzinnych
- utrata zasobów (materialnych)
- zmiany w strukturze rodziny
Typy kryzysów w rodzinie:
Normatywny
Losowy
Dysfunkcjonalna struktura rodziny (uzależnienia, przemoc)
Diagnoza rodziny w kryzysie:
1. zaburzenia rozkładu dnia
2. liczba nowych decyzji
3. konflikt i poziom jego chroniczności
Kryzys suicydalny
- może być samoistny (kryzys sensu i wartości)
- może być elementem (fazą kryzysu w ogóle)
Ważne są przejawy zespołu presuicydalnego (Ringel)
= zawężenie możliwości
= zawężenie emocjonalne (pesymizm, zobojtęnienie)
= zawężenie relacji społecznych
= zawężenie wartości
Izolacja społeczna, zmniejszenie możliwości rozładowania agresji,
pesymizm, tendencja do autodestrukcji  poczucie w tunelu bez
wyjścia
INTERWENCJA KRYZYSOWA
Def: jest formą pomocy interdyscyplinarnej działaniem zmierzającym do odzyskania przez
osobę (grupę) dotkniętą kryzysem zdolności jego samodzielnego rozwiązania. Ma charakter
pomocy, która wykorzystuje w pierwszym rzędzie cechy wsparcia emocjonalnego.
21
Osobom i grupy w kryzysie udziela się też odpowiednich informacji, sposobów działania i
pomocy rzeczowej.
W ośrodkach interwencji kryzysowej pracują zespoły składające się z różnych specjalistów:
psycholog, asystent społeczny, prawnik, lekarz, pielęgniarka itp.
Ważna jest szybka diagnoza nastawiona na:
- ocenę poziomu zagrożenia życia zdrowia,
- rodzaj kryzysu (ostry, przewlekły stres traumatyczny, wtargnięcie traumy, kryzys
samobójczy, kryzys związany z przemocą)
- ocenę zasobów własnych (czy osoba jest zdolna sama odzyskać kontrolę, czy można liczyć
na rodzinę, sąsiadów)
- ocenę deficytów i sytuacji kryzysu.
Cele interwencji kryzysowej:
złagodzenie objawów reakcji kryzysowej
przywrócenie równowagi psychicznej
zapobieganie przejścia ostrego kryzysu w chroniczny
przywrócenie umiejętności samodzielnego radzenia sobie
Cechy charakterystyczne interwencji kryzysowej
- szybkości udzielanej pomocy
- koncentrowanie się na aktualnym problemie z historią życia w tle
- udzielanie wsparcia:
a) emocjonalnego
b) materialnego
c) informacyjnego
d) instrumentalnego
- elastyczność postępowania dyrektywne rady, cierpliwe, uważne słuchanie i towarzyszenie
- mobilizowanie sieci wsparcia
- współpraca z innymi instytucjami
- pomoc ograniczona w czasie i intensywność kontaktów
ETAPY INTERWENNCJI KRYZYSOWEJ
22
- zapewnienie bezpieczeństwa
- zapewnienie wsparcia dostosowanego do potrzeb
- ocena stanu klienta, jakości i rozmiarów kryzysu
- ocena problemu kryzysowego ( w czym oczekuje pomocy)
- analiza możliwości rozwiązania kryzysu
- plan rozwiązania kryzysu
- zobowiązanie klienta do realizacji planu
Podstawowe umiejętności pomagającego w sytuacji kryzysu
- zdolność nawiązywania kontaktu w niekorzystnej sytuacji
- umiejętność diagnozowania stanu psychicznego i sytuacji osoby w kryzysie
- umiejętność utrzymywania kontaktu do czasu aż osoba w kryzysie nie odzyska możliwości
samodzielnego rozwiązywania problemów
- nastawienie na rozpoznawanie zasobów osoby w kryzysie
- zdolność współpracy z innymi specjalistami i instytucjami
Czego należy unikać
- perswadowania
- tłumienia reakcji emocjonalnych
- wymuszania szybkich decyzji
- bagatelizowania ostrych objawów somatycznych i wegetatywnych
Ośrodki interwencji kryzysowej:
- świadczą pomoc systemową
- funkcjonują na zasadach pogotowia, pracują w systemie całodobowym
- prowadzą telefon zaufania, ambulatoria, hotele (dla kobiet i dzieci doświadczających
przemocy i innych)
Interwencja może mieć charakter porady lub być działaniem środowisku
Praca ta wymaga dużej odporności psychicznej, przygotowania osobowościowego i stałej
superwizji (pomocy  pomagającym)
23
WSPARCIE
Strukturalne rozumienie wsparcia społecznego
To obiektywnie istniejące i dostępne sieci społeczne, które wyróżniają się od innych sieci
tym, że poprzez fakt istnienia więzi, kontaktów społecznych, przynależności pełnią funkcję
pomocną wobec osób znajdujących się w trudnej sytuacji
Cechy:
= dostępność
= wielkość
= gęstość
= spójność
= sieci naturalne
= sieci formalne/instytucjonalne OIK
Funkcjonalne rozumienie wsparcia społecznego
rodzaj interakcji społecznej (interacja wymiany)
- która zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników w sytuacji trudnej
- w toku tej interakcji dochodzi do przekazywania lub wymiany dóbr:
Emocji,
Informacji,
Instrumentów działania,
Dóbr materialnych
-celem interakcji wspierającej jest podtrzymanie i zmniejszenie stresu, opanowanie kryzysu
przez towarzyszenie tworzenia poczucia przynależności, bezpieczeństwa i nadziei oraz
zbliżenie do rozwiązania problemu i przezwyciężanie trudności
-brak ostatniego wykładu-
24