LastScan39

nej potrzeby autonomii, eksplorowania świata i niezależności dorastających dzieci, a jednocześnie zaspokajanie w dalszym ciągu istniejącej potrzeby pomocy i wsparcia. Jest to podstawowy warunek w miarę łagodnego przejścia przez trudny okres budowania stosunków z dorastającymi dziećmi na nowych zasadach. Ta faza w rozwoju rodziny jest trudna dla rodziców także dlatego, że oni sami wchodzą w trudny okres nazywany kryzysem wieku średniego. Czasami zdarza się, że rodzice obserwując proces wchodzenia w dorosłość własnych dzieci, paradoksalnie przeżywają na nowo dylematy i rozterki z okresu własnego dorastania. Ponadto obserwacje te stają się niekiedy źródłem gorzkiej refleksji, jak wiele czasu upłynęło od momentu, gdy byli w wieku własnych, dorastających obecnie dzieci.

Na wiek średni rodziców przypada jeszcze jedna faza w rozwoju rodziny, którą czasami określa się jako fazę „opuszczonego gniazda”. Do niedawna nie było podstaw do wyróżniania tej fazy w rozwoju rodziny, ponieważ - w związku z wyższymi wskaźnikami przyrostu naturalnego oraz krótszą niż obecnie przeciętną długością życia ludzi - rodzice zajmowali się wychowaniem i opieką nad dziećmi prawie do końca swojego życia. Obecnie dzieci opuszczają dom, gdy rodzice mają przed sobą jeszcze prawie dwudziestoletni okres aktywności zawodowej. Często sytuacja ta jest bardzo trudna dla rodziców, którzy starają się za wszelką cenę odroczyć moment „odejścia” dzieci, wyrządzając im tym samym krzywdę. Czasem pozostają z uczuciem pustki i smutku, gdy ich usiłowania nie przynoszą rezultatu, a oni sami nie potrafią pogodzić się z faktem odejścia dzieci z domu. Jak pokazują badania i praktyka terapeutyczna, te reakcje są częstsze u kobiet niż u mężczyzn. Kobiety w większej mierze zaangażowane są w wychowanie dzieci oraz w większym stopniu utożsamiają się z rolą rodzinną. Należy jednak zaznaczyć, że większość kobiet spostrzega sytuację opuszczenia domu przez dzieci jako swego rodzaju wyzwolenie i okazję do zaangażowania się w bardziej atrakcyjne i rozwijające działania (Bamett, 1985). Syndrom „opuszczonego gniazda” występuje czasami wśród ojców, szczególnie tych, którzy czynią sobie wyrzuty, że nie spędzali więcej czasu z dziećmi, gdy jeszcze były małe (Rubin, 1979).

7.3.2. Opieka nad starzejącymi się rodzicami

W wieku średnim zmieniają się również stosunki z własnymi starzejącymi się rodzicami. Stosunki te nie mają charakteru stałego i często odzwierciedlają złożoną historię wzajemnych związków. W tym wieku, niekiedy po raz pierwszy, spostrzega się własnych rodziców w sposób bardziej realistyczny, z większą tolerancją dla ich wad i słabości, jako osoby, które oczekują wsparcia i pomocy. Utrata zdrowia fizycznego lub samowystarczalności finansowej rodziców często prowadzi do konieczności wzięcia za nich całkowitej odpowiedzialności. Czasami dochodzi wtedy do kolizji między interesami i potrzebami wymagających opieki rodziców oraz współmałżonka i będących na progu dorosłości dzieci. Większość badań pokazuje, że mimo dużego prawdopodobieństwa zaistnienia tego rodzaju trudnych sytuacji i wyborów, obustronne więzi stają się coraz silniejsze (Cicirelli, 1977; Cantor, 1983). Badania wskazują również, że opieka dzieci nad starzejącymi się rodzicami częściej dyktowana jest miłością i troską niż poczuciem obowiązku. W tym drugim przypadku dzieci częściej żywią negatywne uczucia do rodziców (Robinson, Thumher, 1981). Warto zaznaczyć, że klimat emocjonalny, jaki stwarzają dzieci, zależy w pewnej mierze od stanu zdrowia rodziców - gdy jest on zły, dzieci częściej żywią uczucia negatywne.

Istnieją różnice między mężczyznami a kobietami w zakresie sprawowania opieki nad starzejącymi się, wykazującymi dysfunkcje fizyczne i psychiczne rodzicami. Zdecydowanie częściej podejmują się tej roli córki niż synowie (Coward, Dwyer, 1990). Badanie przeprowadzone przez C. L. Himesa, A. K. Jordana i J. I. Farkasa (1996) rzuca nieco światła na cechy i predyspozycje kobiet, które podejmują się opieki nad chorymi rodzicami. Okazało się, że najczęściej są to kobiety zamężne, zdrowe i mające własne 5-18-letnie dzieci. Częściej również są to kobiety, które mają tylko jedno z rodziców, oraz te, które mieszkają bliżej. Takie czynniki, jak posiadanie rodzeństwa czy status zawodowy kobiet nie miały istotnego znaczenia.

7.4. Zmiany w czynnościach poznawczych

Jak wspomniano wcześniej, do niedawna dość powszechne było przekonanie o nieuniknionym i nieodwracalnym obniżaniu się możliwości poznawczych, rozpoczynającym się już w okresie wczesnej dorosłości. W dostępnej literaturze naukowej, a także w powszechnym myśleniu o wieku średnim, wyrażane było przekonanie, że w okresie tym obniża się sprawność myślenia, zapamiętywania i uczenia się. Przekonanie to znajdowało swój wyraz w rozmaitych teoriach inteligencji. W ostatnim okresie zwrócono jednak uwagę na fakty, które przeczą wyobrażeniom o zmniejszającej się wraz z wiekiem wydajności intelektualnej.

7.4.1. Rozwój czy regres?

Z doświadczeń i obserwacji wiemy, że zdarzają się ludzie, którzy mimo podeszłego wieku zachowują wysoką sprawność intelektualną. Przeprowadzone ostatnio badania nad rozwojem inteligencji w wieku dojrzałym wskazują, że obniżanie się funkcji intelektualnych, „starzenie się” inteligencji w okresie średniej dorosłości nie jest nieuniknione ani nieodwracalne.

W dyskusji badaczy nad rozwojem poznawczym w ciągu życia podkreśla się, że przekonanie o nieuchronnym starzeniu się inteligencji po okresie adolescencji może wynikać z niedoskonałości pomiaru możliwości poznawczych ludzi dorosłych. Zwraca się np. uwagę, iż powszechnie stosowane narzędzia pomiaru inteligencji są z założenia przeznaczone do badania inteligencji ludzi młodych. Zadania zawarte w testach inteligencji odwołują się do szkolnych umiejętności oraz szkolnych wiadomości. Ich przeznaczeniem jest prognoza sukcesów w nauce szkolnej lub w pracy zawodowej, która wymaga tego rodzaju umiejętności oraz wiadomości. To kryterium zewnętrzne, określające trafność testu, nie znajduje zastosowania w przypadku człowieka w wieku średnim czy późnej dorosłości.