ALKACYMETRIA
Acydymetryczne oznaczanie wodorowęglanu sodu
Zasada oznaczenia
Acydymetryczne oznaczanie wodorowęglanu sodu za pomocą kwasu solnego jest
przykładem miareczkowania słabej zasady mocnym kwasem:
NaHCO3 + HCl NaCl + H2O + CO2
Wskaz
nikiem w oznaczeniu może być oranż metylowy lub fenoloftaleina. W
przypadku stosowania oranżu metylowego roztwór wodorowęglanu sodu należy
miareczkować mianowanym roztworem kwasu solnego do pierwszej zmiany barwy z żółtej
na cebulkową. Jeżeli zastosuje się fenoloftaleinę jako wskaz
nik, miareczkowanie
mianowanym roztworem kwasu solnego należy prowadzić do zupełnego odbarwienia
roztworu.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór wodorowęglanu sodu biureta  25 ml, kolba miarowa  100 ml,
stężony kwas solny, cz.d.a. pipeta jednomiarowa  25 ml, cylinder
boraks  Na2B4O7×10H2O, cz.d.a. miarowy  25 ml, kolba stożkowa  250 ml,
naczyńko wagowe
Przygotowanie roztworu kwasu solnego o stężeniu około 0,1 mol/l. Odmierzyć cylindrem
miarowym 8-9 ml stężonego HCl o gęstości d=1,19 g/ml i rozcieńczyć wodą destylowaną do
objętości 1 l.
Nastawianie miana titrantu  roztworu kwasu solnego na odważkę boraksu,
Na2B4O7×10H2O. Podczas miareczkowania roztworu boraksu kwasem solnym zachodzi
reakcja:
Na2B4O7 + 2HCl + 5H2O 4H3BO3 + 2NaCl
W celu nastawienia miana roztworu kwasu solnego na boraks odważyć na wadze
analitycznej (w naczyńku wagowym) 0,24-0,25 g boraksu. Następnie odważkę boraksu
przenieść ilościowo do kolby stożkowej o pojemności 250 ml i dodać 70 ml wody
destylowanej, po czy, w obecności 1-2 kropel oranżu metylowego miareczkować uprzednio
sporzÄ…dzonym roztworem kwasu solnego do momentu wystÄ…pienia pierwszej zmiany z barwy
żółtej na cebulkową. Obliczyć stężenie molowe [mol/l] kwasu solnego wg wzoru:
1
m
c=
Mfv
gdzie: m  odważka boraksu [g], M  masa molowa boraksu [g/mol], f  współczynnik
równoważności boraksu, v  objętość roztworu kwasu solnego zużytego do miareczkowania
roztworu boraksu [l]
Wykonanie oznaczenia
Próbkę roztworu wodorowęglanu sodu przenieść ilościowo do kolby miarowej o
pojemności 100 ml i uzupełnić wodą destylowaną do kreski. Następnie 25 ml tego roztworu
przenieść pipetą jednomiarową do kolby stożkowej, rozcieńczyć wodą destylowaną do
objętości około 50 ml, po czym dodać 1-2 krople oranżu metylowego i miareczkować
mianowanym roztworem HCl do chwili zmiany zabarwienia z żółtego na cebulkowe.
Obliczyć zawartość wodorowęglanu sodu w próbce według wzoru:
x = c v M W
gdzie: c  stężenie molowe roztworu kwasu solnego [mol/l], v  objętość roztworu kwasu
solnego zużytego do miareczkowania roztworu wodorowęglanu sodu [l], M  masa molowa
wodorowęglanu sodu [g/mol], W  współmierność kolby i pipety
Instrukcja została opracowana na podstawie skryptu: D. Rajzer, L. Konieczna, A. Plenis, E.
Dziurkowska,  Chemiczne metody analizy ilościowej środków leczniczych , Akademia
Medyczna w Gdańsku 2008.
2
ALKACYMETRIA
ĆWICZENIE
Alkalimetryczne oznaczanie naproksenu
Zasada oznaczania
Alkalimetryczne oznaczanie naproksenu, pochodna kwasu octowego (kwas(2S)-2-(6-
metoksynaftalen-2-ylo)propanowy, jest przykładem miareczkowania słabego kwasu mocną
zasadÄ…
CH(CH )COOH CH(CH )COONa
3 3
+ H2O
NaOH
+
H CO H3CO
3
Roztwór tej soli ma odczyn zasadowy. Punkt końcowy miareczkowania określa się, stosując
wskaz
nik  fenoloftaleinę, w momencie zmiany zabarwienia roztworu na kolor różowy.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór naproksenu biureta  25 cm3, kolba miarowa  100 cm3,
pipeta jednomiarowa  25 cm3, kolba
(woda +metanol 1:3 v/v),
stożkowa  250 cm3
0,5% roztwór alkoholowy fenoloftaleiny,
około 0,1 mol/ dm3 roztwór NaOH,
mianowany roztwór HCl
Nastawianie miana titrantu  roztworu wodorotlenku sodu na mianowany roztwór kwasu
solnego. Pobrać 25 cm3 mianowanego roztworu kwasu solnego (za pomocą pipety
jednomiarowej) i przenieść do kolby stożkowej o pojemności 250 cm3. Roztwór w kolbie
rozcieńczyć wodą destylowaną do objętości 75 cm3, wprowadzić 1-2 krople fenoloftaleiny i
energicznie mieszając miareczkować roztworem wodorotlenku sodowego, aż do momentu
pojawienia się różowego zabarwienia. Następnie obliczyć stężenie molowe wodorotlenku
sodu ze wzoru:
3
c2 Å"V2
c1 =
V1
gdzie: c2 - stężenie molowe kwasu solnego [mol/dm3], v2 - objętość mianowanego roztworu
kwasu solnego pobranego do nastawiania miana wodorotlenku sodu, v1  objętość roztworu
wodorotlenku sodu zużytego do zmiareczkowania kwasu solnego [dm3].
Wykonanie oznaczenia
Próbkę roztworu naproksenu przenieść ilościowo do kolby miarowej o pojemności 100
cm3 i uzupełnić roztworem woda + metanol (1:3 v/v) do kreski. Pobrać pipetą jednomiarową
25 cm3 tak przygotowanego roztworu do kolby stożkowej o poj. 250 cm3 i po dodaniu 5 kropli
fenoloftaleiny miareczkować mianowanym roztworem wodorotlenku sodu do uzyskania
lekko różowego zabarwienia, utrzymującego się 20-30 sekund.
Obliczyć zawartość [g] naproksenu w próbce wg wzoru:
x = c · v · M · W
gdzie: c  stężenie molowe wodorotlenku sodu [mol/dm3], v  objętość wodorotlenku sodu
zużyta do miareczkowania naproksenu [dm3], M  masa molowa naproksenu [g/mol], W 
współmierność kolby i pipety.
4
REDOKSYMETRIA
Manganometryczne oznaczanie nadtlenku wodoru.
Zasada oznaczenia
Manganometryczne oznaczanie nadtlenku wodoru opiera się na równaniu reakcji:
2KMnO4 + 5H2O2 + 3H2SO4 K2SO4 + 2MnSO4 + 8H2O + 5O2
Początkowo reakcja zachodzi powoli, przyśpieszyć ją można dodając nieco soli manganu (II).
Woda utleniona ma właściwości utleniające, wydziela jod z jodowodoru, czyli ze
zwiÄ…zkami redukujÄ…cymi reaguje jako utleniacz, z utleniajÄ…cymi zaÅ› jako reduktor i wtedy
zawsze wywiÄ…zuje siÄ™ tlen czÄ…steczkowy.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór nadtlenku wodoru (3%) kolba miarowa  100 ml, biureta  25 ml,
rozcieńczony kwas siarkowy (VI) pipeta jednomiarowa  25 ml, pipeta
roztwór KMnO4 c1/5KMnO 4 wielomiarowa  20 ml, kolba stożkowa  250
ml, naczyńko wagowe
kwas szczawiowy  substancja stała
Nastawianie miana titranta  roztworu KMnO4 na odważkę kwasu szczawiowego
H2C2O4×2H2O.
Jony manganianowe (VII) utleniajÄ… jony szczawianowe do CO2 zgodnie z reakcjÄ…:
2MnO- +5C2O2-+16H+2Mn2++10CO2+8H2O
4 4
Reakcja manganianu (VII) potasu z kwasem szczawiowym przebiega wolno, zwłaszcza w
początkowym stadium, lecz powstające jony Mn2+ przyśpieszają ją (reakcja autokatalityczna).
W naczynku wagowym odważyć na wadze analitycznej 0,1500-0,2000 g kwasu
szczawiowego, przenieść ilościowo do kolby stożkowej o pojemności 250 ml i rozpuścić w
100 ml wody destylowanej. Roztwór w kolbie zakwasić 15 ml kwasu siarkowego (VI) i
miareczkować roztworem manganianu (VII) potasu do momentu uzyskania (utrzymującego
się 30 sekund) bladoróżowego zabarwienia. Stężenie c1/5KMnO4 należy obliczyć ze wzoru:
m
c1/5KMnO4=
M f v
gdzie: m  masa odważki kwasu szczawiowego [g], M  masa molowa kwasu szczawiowego
[g/mol], v  objętość roztworu KMnO4 zużytego do miareczkowania kwasu szczawiowego
5
[dm3], f  współczynnik równoważności kwasu szczawiowego w reakcji utleniania C2O2- do
4
CO2.
Wykonanie oznaczenia
Otrzymaną próbkę zawierającą nadtlenek wodoru przenieść ilościowo do kolby
miarowej o pojemności 100 ml, uzupełnić wodą destylowaną do kreski i wymieszać. Pobrać
25 ml roztworu za pomocą pipety jednomiarowej, umieścić w kolbie stożkowej o pojemności
250 ml, dodać 6,5 ml kwasu siarkowego (VI) o stężeniu 1 mol/l miareczkować mianowanym
roztworem manganianu (VII) potasu do uzyskania trwałego różowego zabarwienia.
Następnie obliczyć zawartość nadtlenku wodoru w próbce [g]:
x=c1/5KMnO4 v M f W
gdzie: c1/5KMnO4 - stężenie ułamka mola roztworu KMnO4 [mol/dm3], v  objętość roztworu
KMnO4 [dm3] zużyta do miareczkowania, M  masa molowa nadtlenku wodoru, f 
współczynnik równoważności nadtlenku wodoru, W  współczynnik kolby i pipety.
Instrukcja została opracowana na podstawie skryptu: Z. Dudzik  Podręcznik do ćwiczeń z
chemii farmaceutycznej , Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1966.
6
KOMPLEKSOMETRIA
Kompleksonometryczne oznaczanie jonów wapnia i magnezu występujących obok
siebie.
Zasada oznaczenia
W celu kompleksonometrycznego oznaczenia obecnych obok siebie (w tym samym
roztworze) jonów Ca2+ i Mg2+ przeprowadza się dwa miareczkowania mianowanym
roztworem EDTA (sól sodowa kwasu wersenowego).
Jony Ca2+ miareczkuje się w środowisku mocno zasadowym o pH 12-13, np. wobec
mureksydu jako wskaz
nika. Magnez przy tak wysokim pH strÄ…ca siÄ™ w postaci Mg(OH)2 i nie
przeszkadza w oznaczeniu.
Jony Mg2+ oznacza siÄ™ Å‚Ä…cznie z jonami Ca2+, lecz wobec czerni eriochromowej T w
roztworze o pH 10-10,5 (gdy występuje największa różnica między barwą powstających
kompleksów oraz barwą wolnego wskaz
nika). Zastosowanie czerni eriochromowej T do
oznaczania jonów Ca2+ w nieobecności Mg2+ jest utrudnione z powodu małej intensywności
barwy wapniowego kompleksu tego wskaz
nika. Dlatego prowadzi siÄ™ je po dodaniu do
badanego roztworu  lecz oczywiście w znanej ilości  soli magnezu, której kompleks jest
bardziej intensywnie zabarwiony.
MgInd-+H2Y2-HInd2-+MgY2-+H+
(czerwony) (niebieski)
Zgodnie z powyższym równaniem, podczas miareczkowania roztworu jonów Ca2+ i
Mg2+ roztworem EDTA ich kompleksy ze wskaz
nikiem zostają zastąpione bardziej trwałymi
kompleksami z EDTA (np. w postaci MgY2-), a roztwór przyjmuje zabarwienie wolnej soli
sodowej wskaz
nika (HInd2-).
Oznaczanie sumarycznej zawartości jonów Ca2+ i Mg2+ oraz zawartości jonów Ca2+ w
osobnej porcji roztworu umożliwia obliczenie zawartości Mg2+.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów Ca2+ i Mg2+, kolba miarowa  100 ml, biureta  25 ml,
bufor amoniakalny o pH 10, pipeta jednomiarowa  20 ml, pipeta
ok. 0,01 mol/l EDTA, wielomiarowa  10 ml, cylinder miarowy 
1 mol/l roztwór NaOH, 100 ml, kolba stożkowa  250 ml
mureksyd (wskaz
nik),
czerń eriochromowa T (wskaz
nik)
7
Wykonanie oznaczenia
Oznaczenie zawartości wapnia.
Badany roztwór Ca2+ i Mg2+ rozcieńczyć w kolbie miarowej wodą destylowaną do
objętości 100 ml. Dwie próbki tego roztworu o objętości 20 ml odpipetować do kolby
stożkowej o pojemności 250 ml i rozcieńczyć wodą destylowaną do objętości około 100 ml,
po czym dodać 10 ml roztworu wodorotlenku sodu o stężeniu 1 mol/l. Następnie, po dodaniu
6 kropli roztworu mureksydu, przeprowadzić miareczkowanie mianowanym roztworem
EDTA do zmiany zabarwienia z różowego na fiołkowe. Zawartość [g] Ca2+ obliczyć ze
wzoru:
x cv MW
gdzie: c  stężenie molowe roztworu EDTA [mol/l], v1  objętość roztworu EDTA zużytego
do miareczkowania jonów Ca2+ [l], M  masa molowa wapnia [g/mol], W  współmierność
kolby i pipety.
Oznaczanie zawartości magnezu.
Odpipetować do kolby stożkowej o pojemności 250 ml, kolejne dwie 20  mililitrowe
próbki badanego (przygotowanego w kolbce na 100 ml z próbki wyjściowej) roztworu i
rozcieńczyć w kolbie miarowej wodą destylowaną do objętości 100 ml. Dodać 5 ml buforu
amoniakalnego o pH 10, 6 kropli roztworu czerni eriochromowej T do uzyskania różowego
zabarwienia i miareczkować roztworem EDTA do zmiany barwy roztworu z fiołkowej na
niebieskÄ….
Zawartość jonów magnezu w próbce odpowiada różnicy objętości mianowanego
roztworu EDTA zużytego do miareczkowania drugiej (v2) i pierwszej (v1) próbki badanego
(rozcieńczonego) roztworu. Obliczyć zawartość [g] Mg2+ w próbce ze wzoru:
x = c v2 v1 MW
gdzie: c  stężenie molowe roztworu EDTA [mol/l], v2  objętość roztworu EDTA zużytego
do miareczkowania sumy wapnia i magnezu [l], v1  objętość roztworu EDTA zużytego do
miareczkowania jonów wapnia [l], M  masa molowa magnezu [g/mol], W  współmierność
kolby i pipety.
Instrukcja została opracowana na podstawie skryptu: W. Wardas  Chemia Analityczna.
Ćwiczenia laboratoryjne. Wybrane metody wagowe, miareczkowe oraz elektroanalityczne ,
ÅšlÄ…ska Akademia Medyczna, Katowice 2001.
8
POTENCJOMETRIA I
ĆWICZENIE 1
Potencjometryczne wyznaczanie pH roztworu na podstawie
charakterystyki elektrody szklanej
Zasada oznaczenia
Wykorzystanie elektrody szklanej do pomiarów pH roztworów wymaga w każdym
przypadku wyznaczenia jej charakterystyki.
Wyznaczanie charakterystyki elektrody szklanej polega na ustaleniu dla niej zależności SEM
od pH (przedstawionej graficznie w postaci krzywej kalibracyjnej) i wyznaczeniu parametrów
charakteryzujÄ…cych elektrodÄ™.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów H +, zlewki  100 cm3, pipeta  25 cm3, pehametr,
roztwór mieszaniny kwasów: octowego, elektroda szklana, elektroda kalomelowa
fosforowego i borowego o stężeniu 0,04
mol/dm3 względem każdego z nich, 0,2
mol/dm3 roztwór NaOH
Wykonanie oznaczenia
W oddzielnych zlewkach sporządzić roztwory buforowe, mieszając podane w tabelce
objętości roztworu mieszaniny kwasów i roztworu NaOH.
Lp. Roztwór NaOH Mieszanina kwasów pH
[cm3] [cm3]
1 5,0 50,0 1,98
2 10,0 50,0 3,29
3 20,0 50,0 5,72
4 30,0 50,0 7,96
5 35,0 50,0 9,15
6 50,0 50,0 11,98
W poszczególnych roztworach oraz w roztworze badanym kolejno umieszczać elektrodę
szklaną oraz kalomelową i mierzyć SEM utworzonych ogniw pehametrem wyskalowanym w
mV.
9
Opracowanie wyników
- wykreślić krzywą kalibracyjną (charakterystykę elektrody szklanej) w układzie
SEMszkl/kal = f(pH),
- na podstawie zmierzonej wartości SEM roztworu badanego odczytać z krzywej
kalibracyjnej wartości jego pH,
- z wyznaczonej krzywej kalibracyjnej określić nachylenie charakterystyki (mV/pH) elektrody
szklanej i porównać z wartością wyznaczoną z obliczeń teoretycznych, wynoszącą 58 mV/pH
(20°C) lub 59,1 mV/pH (24°C),
- obliczyć wartość pH, odpowiadającą zerowemu potencjałowi elektrody szklanej, czyli
wartość pH jej punktu izoelektrycznego,
- wyznaczyć przedział pH, w którym charakterystyka elektrody jest prostoliniowa.
Instrukcja została opracowana na podstawie skryptu: W. Wardas, Chemia Analityczna
Ćwiczenia Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
10
POTENCJOMETRIA I
ĆWICZENIE 2
Potencjometryczne wyznaczanie pH przy użyciu elektrody chinhydronowej
i nasyconej elektrody chlorosrebrowej
Zasada oznaczenia
Potencjał elektrod wskaz
nikowych stosowanych w pomiarach pH powinien zależeć liniowo
od stężenia jonów wodorowych w roztworze. Dotyczy to m.in. elektrody chinhydronowej.
Wartość pH roztworu, wyznaczoną za pomocą ogniwa zbudowanego z elektrody
chinhydronowej i elektrody odniesienia (elektrody platynowo- chlorosrebrowej) zanurzonych
w roztworze badanym, można obliczyć ze wzoru
SEMch/Ag/AgCl/KCl(nas) = 503  58,1 pH (1)
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów H+, pehametr cyfrowy,
chinhydron subst., elektroda kombinowana platynowo-
roztwór mieszaniny kwasów: octowego, chlorosrebrowa,
fosforowego (V) i borowego o stężeniu zlewki  100 cm3, pipeta  25 cm3
0,04 mol/dm3względem każdego z nich,
0,2 mol/dm3roztwór NaOH
Wykonanie oznaczenia
Mieszając podane w tabelce objętości roztworu, zawierającego mieszaninę trzech kwasów i
roztworu NaOH, w oddzielnych zlewkach sporządzić 5 roztworów buforowych.
Lp. Roztwór NaOH Mieszanina kwasów pH
[cm3] [cm3]
1 2,5 50,0 1,98
2 10,0 50,0 3,29
3 20,0 50,0 5,72
4 25,0 50,0 6,80
5 30,0 50,0 7,96
Do każdej zlewki z buforem oraz do roztworu próbki badanej dodać szczyptę chinhydronu.
Po wymieszaniu w kolejnych roztworach buforowych i w roztworze badanym umieszczać
11
platynową elektrodę kombinowaną i mierzyć SEM utworzonych ogniw za pomocą pehametru
w mV.
Opracowanie wyników
- na podstawie SEM kolejnych roztworów buforowych wykreślić krzywą kalibracyjną w
układzie SEM = f(pH),
- na podstawie zmierzonej wartości SEM roztworu badanego odczytać z krzywej
kalibracyjnej wartość jego pH,
- odczytać pH próbki z podanego wzoru (1).
Instrukcja została opracowana na podstawie skryptu: W. Wardas, Chemia Analityczna
Ćwiczenia Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
12
POTENCJOMETRIA II
ĆWICZENIE
Oznaczanie kwasu salicylowego w preparacie farmaceutycznym
metodÄ… miareczkowania potencjometrycznego
Zasada oznaczania
Alkacymetryczne miareczkowanie potencjometryczne sposobem klasycznym polega na
bezpośredniej obserwacji SEM ogniwa pomiarowego w miarę dodawania odczynnika
miareczkujÄ…cego. Ogniwem pomiarowym jest elektroda kombinowana, zbudowana z
elektrody szklanej jako wskaz
nikowej i elektrody kalomelowej jako odniesienia. Zamiast
pomiaru SEM ogniwa, można zmierzyć pH roztworu pozostającego jego liniową funkcją.
Przebieg zmian pH w funkcji objętości dodawanego titranta jest analogiczny do zmian SEM.
Odczynniki i aparatura
0,1 mol/dm3 NaOH, 2% spirytus salicylowy
pehametr cyfrowy; elektroda kombinowana(chlorosrebrowa)
zlewki  150 cm3, pipeta  5 cm3 , pipeta  25 cm3
Wykonanie ćwiczenia
Do trzech zlewek odmierzyć pipetą po 5cm3 spirytusu salicylowego i dodać 75 cm3 wody
destylowanej. Rozcieńczone roztwory próbek miareczkować roztworem 0,1 mol/dm3 NaOH,
dokonujÄ…c pomiaru pH elektrodÄ… kombinowanÄ… za pomocÄ… wyskalowanego pehametru.
Podczas miareczkowania pierwszego roztworu dokonywać pomiarów pH w trakcie
dodawania titrantu po 1,0 cm3. W dwóch kolejnych miareczkowaniach powtórzyć pomiary
zagęszczając je do 0,1cm3 w pobliżu VPK (VPK ą 1cm3).
Opracowanie wyników
- wykreślić krzywą miareczkowania w zależności pH od Vtitranta
- wyznaczyć VPK metodą stycznych
- obliczyć stężenie procentowe kwasu salicylowego
- obliczyć teoretyczne wartości pH poszczególnych punktów pomiarowych oraz obliczone
wartości porównać z wartościami pH odczytanymi z uzyskanej doświadczalnej krzywej
miareczkowania
13
- przyjmując, że uzyskany wynik analizy jest prawidłowy, obliczyć błąd bezwzględny i
względny, jakim jest obarczona informacja o stężeniu kwasu salicylowego w badanym
preparacie.
Instrukcja opracowana na podstawie skryptu: W. Wardas, Chemia Analityczna Ćwiczenia
Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
14
KONDUKTOMETRIA
ĆWICZENIE 1
Pomiar stałej naczyńka konduktometrycznego
Zasada oznaczenia
Celem ćwiczenia jest doświadczalne wyznaczenie wartości stałej naczyńka
konduktometrycznego. Każdy układ składający się z elektrody i z naczyńka
konduktometrycznego charakteryzuje się pewną stałą wartością zwaną stałą naczyńka   k
Aparatura i szkło
Konduktometr, zlewka  150 cm3, kolba miarowa  100 cm3
Odczynniki
0,1 mol/ dm3 roztwór KCl (odważka analityczna)
Wykonanie ćwiczenia
Wyznaczenie stałej naczyńka konduktometrycznego dokonujemy za pomocą
wzorcowego roztworu KCl o stężeniu 0,01 mol/dm3 (sporządzonego przez rozcieńczenie 0,1
mol/dm3 roztworu KCl), którego przewodnictwo wÅ‚aÅ›ciwe w temperaturze 25°C, wynosi
0,001413 S · cm-1 (tabela 1). W tym celu w zlewce o pojemnoÅ›ci 150 cm3, zawierajÄ…cej 100
cm3 tego roztworu, umieszczamy czujnik temperatury wraz z naczyńkiem
konduktometrycznym, tak aby obydwa pierścienie platynowe naczyńka były zanurzone w
roztworze. PatrzÄ…c na wyÅ›wietlacz konduktometru zaprogramowanego na 25°C,
doprowadzamy wyświetlane wskazania do wartości przewodnictwa właściwego roztworu
wzorcowego (0,001413 S · cm-1) i nastÄ™pnie odczytujemy automatycznie wyznaczonÄ… przez
aparat wartość stałej naczyńka k [cm-1].
Po zakończeniu opisanych czynności konduktometr wskazuje poprawne wartości
przewodnictwa wÅ‚aÅ›ciwego º [mS · cm-1 lub µS · cm-1]
Instrukcja opracowana na podstawie skryptu: W. Wardas, Chemia Analityczna Ćwiczenia
Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
15
KONDUKTOMETRIA
ĆWICZENIE 2
Pomiar przewodnictwa właściwego mieszaniny soli
Zasada oznaczenia
Ćwiczenie polega na pomiarze przewodnictwa właściwego trzech roztworów soli
oraz ich roztworu mieszanego o tych samych stężeniach soli. Następnie porównanie
zmierzonej wartości przewodnictwa właściwego mieszaniny trzech soli z obliczoną
teoretycznie. Do obliczeń teoretycznych wykorzystuje się graniczne przewodnictwo
poszczególnych jonów podane w tabeli 2.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
0,1 mol/dm3roztwór NaCl, kolbka miarowa  100 cm3,
0,1 mol/ dm3 roztwór KBr, pipeta  10 cm3, konduktometr,
0,1 mol/ dm3 roztwór KI naczyńko konduktometryczne
Wykonanie oznaczenia
W kolbkach miarowych o poj. 100 cm3 sporządzić 0,01 mol/dm3 roztwory NaCl, KBr,
KI z roztworów 0,1 mol/dm3oraz roztwór mieszaniny o stężeniu 0,01 mol/dm3 każdej z tych
soli.
Opracowanie wyników
- zsumować wartoÅ›ci º roztworów badanych soli i porównać z wartoÅ›ciÄ… º roztworu
mieszaniny tych soli; wyciągnąć wnioski na temat zasady addytywności przewodnictwa
roztworów,
- obliczyć przewodnictwo molowe poszczególnych soli na podstawie zmierzonego
przewodnictwa wÅ‚aÅ›ciwego º zgodnie ze wzorem:
º
› = Å"1000
AB
c
- obliczyć graniczne przewodnictwo molowe ›0AB badanych roztworów soli, korzystajÄ…c z
prawa Kohlrauscha (wartości granicznego przewodnictwa molowego jonów podano w tabeli
)
16
 ›0AB = o + 0
A+ B-
°A+ , °B- - graniczne przewodnictwa jonowe kationu i anionu
- porównać wartości przewodnictwa wyznaczonego doświadczalnie i teoretycznego.
Instrukcja opracowana na podstawie skryptu: W. Wardas, Chemia Analityczna Ćwiczenia
Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
17
KONDUKTOMETRIA
ĆWICZENIE 3
Oznaczanie chlorku sodowego w preparacie farmaceutycznym, metodÄ…
konduktometrycznego miareczkowania strÄ…ceniowego
Zasada oznaczenia
Wytrącanie jonów chlorkowych prowadzi się za pomocą jonów srebra dodawanych
w roztworze (titrantu) AgNO3. ZnajdujÄ…ce siÄ™ w roztworze badanym jony chlorkowe zostajÄ…
zastąpione przez jony azotanowe, zgodnie z równaniem reakcji
Na+ + Cl- + Ag+ + NO3- AgCl“! + Na+ + NO3-
Przewodnictwo molowe jonów chlorkowych (° =76,3 S·cm2·mol-1) jest nieco
wiÄ™ksze od przewodnictwa molowego jonów azotanowych (° =71,5 S·cm2·mol-1), a zatem do
punktu równoważnikowego przewodnictwo roztworu nieznacznie maleje. Po punkcie
równoważnikowym nadmiar jonów titrantu powoduje istotny wzrost przewodnictwa.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badana próbka Natrium chloratum 0,9% inj. biureta  25 cm3, zlewka  150 cm3, pipeta
(fizjologiczny roztwór NaCl), O,1 mol/dm3 jednomiarowa  5 cm3, konduktometr,
roztwór AgNO3 (odważka analityczna) naczyńko konduktometryczne, mieszadło
magnetyczne
Wykonanie oznaczenia
Pipetą jednomiarową pobrać 5 cm3 badanego roztworu, przenieść do zlewki o poj.
150 cm3 i dodać 100 cm3wody destylowanej. W roztworze umieścić naczyńko
konduktometryczne oraz element mieszający, umieścić na mieszadle magnetycznym.
Miareczkować roztworem AgNO3, dodając z biurety po 1 cm3 titranta. Miareczkowanie
przeprowadzić dwukrotnie, dla dwóch próbek badanego roztworu, notując objętość titrantu i
wartość przewodnictwa wÅ‚aÅ›ciwego º (mS· cm-1). Po zakoÅ„czeniu miareczkowania opÅ‚ukać
elektrodÄ™ w roztworze amoniaku.
Opracowanie wyników
- ze względu na zmieniającą się podczas miareczkowania objętość badanej próbki, należy
obliczyć poprawkę
18
Vpróbki +V +Vtitrantu
wody
p =
Vpróbki +V
wody
oraz wartość przewodnictwa wÅ‚aÅ›ciwego ºp
ºp = p · º
- wykreślić krzywą miareczkowania konduktometrycznego dla obu miareczkowań w układzie
ºp= f(V) i wyznaczyć graficznie objÄ™toÅ›ci odpowiadajÄ…ce PK miareczkowania,
- obliczyć średnią wartość VPK i zawartość [% m/v] chlorków w próbce,
- zakładając, że oznaczone stężenie NaCl w próbce jest prawidłowe, obliczyć błąd
bezwzględny i względny jakim jest obarczona informacja o zawartości NaCl w próbce.
Instrukcja opracowana na podstawie skryptu: W. Wardas, Chemia Analityczna Ćwiczenia
Laboratoryjne, Wyd.1, 2001
19
GRAWIMETRIA
Wagowe oznaczanie magnezu w postaci 8-hydroksychinolanu.
Zasada oznaczenia
Magnez wytrąca się przy użyciu 8-hydroksychinoliny, zwanej również toksyną.
Podczas oznaczenia zachodzi następująca reakcja:
Reakcja przebiega ilościowo przy pH wyższym od 9. Roztwór 8-hydroksychinoliny
wprowadza się do amoniakalnego roztworu soli magnezowej (roztwór nie może zawierać
żadnych metali poza potasowcami i niewielkimi ilościami wapnia, ponieważ niemal
wszystkie metale tworzą z 8-hydroksychinoliną osady w środowisku amoniakalnym).
Powstaje żółtozielony osad 8-hydroksychinolanu magnezowego, który następnie odsącza się
przez szklany lejek z porowatym dnem i suszy w temperaturze 105°C. Suszony do staÅ‚ej masy
osad jest opisany wzorem: Mg(C9H6NO)2×2H2O.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów Mg2+ kolba miarowa  100 ml, zlewka  250 ml,
8-hydroksychinolina  roztwór 5% pipeta jednomiarowa  25 ml, pipeta  10 ml,
kwas octowy  roztwór 2 mol/l lejek P-4, szkiełko zegarkowe, łaz
nia wodna,
amoniak  roztwór 10% suszarka laboratoryjna, pompka wodna
Wykonanie oznaczenia
Otrzymaną próbkę roztworu jonów Mg2+ przenieść ilościowo do kolby miarowej o
pojemności 100 ml i uzupełnić wodą destylowaną do kreski. Do zlewki odpipetować 25 ml
próbki, rozcieńczyć wodą destylowaną do objętości około 100 ml i ogrzać do temperatury
80°C, dodać 10 ml 5% roztworu 8-hydroksychinoliny w 2M kwasie octowym i kroplami ok. 5
ml 10% amoniaku i 2 ml nadmiaru. Mieszaninę pozostawić do opadnięcia osadu przez ok. 30
minut na Å‚az
ni wodnej. Ciecz nad osadem powinna być zabarwiona na żółto. Osad odsączyć
20
na porowatym tyglu, przemyć ciepłą wodą z dodatkiem amoniaku, aż przesącz będzie
bezbarwny i suszyć (ok. 1h) w temperaturze 105°C do staÅ‚ej masy.
Zawartość jonów magnezu w próbce obliczyć ze wzoru:
x = m×F×W
gdzie: m  masa osadu Mg(C9H6NO)2×2H2O, F  mnożnik analityczny do przeliczania
Mg(C9H6NO)2×2H2O na masÄ™ magnezu (F=0,06976), W  współmierność kolby i pipety.
Instrukcja została opracowana na podstawie podręczników:
1. Z.S. Szmal, T. Lipiec:  Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej ,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997.
2. Z. Dudzik  Podręcznik do ćwiczeń z chemii farmaceutycznej , Państwowy Zakład
Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1966.
21
PRECYPITOMETRIA
ĆWICZENIE
Precypitometryczne oznaczanie jonów cynku
Zasada oznaczenia
Oznaczenie ma charakter miareczkowania strÄ…ceniowego. Wykorzystuje siÄ™ powstawanie
trudno rozpuszczalnego osadu w reakcji jonów cynku z heksacyjanożelazianem (II) potasu
2 K4[Fe(CN)6] + 3 Zn2+ Zn3K2[Fe(CN)6 “! + 6 K+
Miareczkowanie próbki zawierającej jony Zn2+ przeprowadza się wobec wskaz
nika 
difenyloaminy w obecności małej ilości heksacyjanożelazianu(III) potasu K3[Fe(CN)6], który
w odróżnieniu od heksacyjanożelazianu (II) potasu, nie tworzy z jonami Zn2+ trudno
rozpuszczalnego związku. Podczas miareczkowania próbki przed punktem
równoważnikowym dodawany heksacyjanożelazian (II) potasu wiąże jony Zn2+. Stężenie
jonów [Fe(CN)6]-4 w roztworze jest bardzo małe, a potencjał układu wystarczająco wysoki i
difenyloamina jest w barwnej postaci utlenionej. Po przekroczeniu punktu
równoważnikowego nadmiar dodanego roztworu heksacyjanożelazianu (II) potasu powoduje
obniżenie potencjału i odbarwienie wskaz
nika.
Odczynniki i roztwory Sprzęt i aparatura
badany roztwór jonów cynku, wzorcowy biureta  25 cm3, biureta  10 cm3, kolba
roztwór cynku, roztwór kwasu miarowa  100 cm3, pipeta jednomiarowa 
siarkowego(VI) /1+2/, heksacyjanożelazian 25 cm3, kolba stożkowa  250 cm3, cylinder
(III) potasu 1%, miarowy  25 cm3
1% roztwór difenyloaminy w stężonym
kwasie siarkowym, siarczan (VI) amonu
cz.d.a, amoniak stężony 25%,
0,05 mol/dm3roztwór heksacyjanożelazianu
(II) potasu
Nastawianie miana roztworu K4[Fe(CN)6] na wzorcowy roztwór cynku.
Pobrać 25 cm3 roztworu wzorcowego cynku i przenieść do kolby stożkowej o poj. 250
cm3, następnie rozcieńczyć wodą do 100ml. Dodać 10 cm3 roztworu kwasu siarkowego (VI)
/1+2/, 5 g siarczanu (VI) amonu, 3 krople difenyloaminy i 14 kropel 1% roztworu
K3[Fe(CN)6]. Przygotowany roztwór miareczkować powoli 0,05 mol/dm3 roztworem
K4[Fe(CN)6](energicznie mieszajÄ…c) do momentu zmiany zabarwienia zawiesiny z
22
fioletowoniebieskiego na bladozielone, po czym dodać jeszcze 1-2 cm3 nadmiaru odczynnika.
Z drugiej biurety wprowadzić roztwór cynku aż do powrotu fioletowoniebieskiego
zabarwienia i ponownie miareczkować roztworem heksacyjanożelazianu (II) potasu do
momentu, gdy w cieczy z zawiesiną nastąpi zniknięcie fioletowo niebieskiego zabarwienia od
jednej kropli.
Miano roztworu K4[Fe(CN)6] , wyrażone w g Zn/ cm3, obliczyć ze wzoru
V2
c = Å" c1
V3
gdzie: V2 i V3  objętość roztworu wzorcowego cynku i roztworu K4[Fe(CN)6] zużyte
podczas miareczkowania (cm3), c1  stężenie roztworu wzorcowego cynku (g Zn/ cm3.
Wykonanie oznaczenia
Badaną próbkę przenieść ilościowo do kolby miarowej o poj. 100 cm3, rozcieńczyć wodą
destylowaną do kreski. Przenieść 25 cm3 tego roztworu do kolby stożkowej o poj. 250 cm3,
następnie rozcieńczyć wodą do 100 cm3. Dodać 10 cm3 roztworu kwasu siarkowego (VI)
/1+2/, 5 g siarczanu (VI) amonu, 3 krople difenyloaminy i 14 kropel 1% roztworu
K3[Fe(CN)6]. Przygotowany roztwór miareczkować powoli 0,05 mol/dm3 roztworem
K4[Fe(CN)6](energicznie mieszajÄ…c) do momentu zmiany zabarwienia zawiesiny z
fioletowoniebieskiego na bladozielone, po czym dodać jeszcze 1-2 cm3 nadmiaru odczynnika.
Z drugiej biurety wprowadzić roztwór cynku aż do powrotu fioletowoniebieskiego
zabarwienia i ponownie miareczkować roztworem heksacyjanożelazianu (II) potasu do
momentu, gdy w cieczy z zawiesiną nastąpi zniknięcie fioletowo niebieskiego zabarwienia od
jednej kropli.
Zawartość cynku Zn2+(g) obliczyć ze wzoru
ëÅ‚ V3 öÅ‚
ìÅ‚
x = -V1 Å" Å" c Å"W
ìÅ‚V V2 ÷Å‚
÷Å‚
íÅ‚ Å‚Å‚
V i V1  objętość roztworu K4[Fe(CN)6] i roztworu wzorcowego cynku zużyta do
miareczkowania (cm3)
V3
 współczynnik przeliczenia objętości (na V2 roztworu wzorcowego Zn zużywa się
V2
podczas miareczkowania V3 ml roztworu K4[Fe(CN)6] ).
c  miano roztworu K4[Fe(CN)6] (g Zn/cm3),
W  współmierność kolby i pipety.
23
Instrukcja została opracowana na podstawie skryptu: G.Bieniek, J.Czogała, R. Różańska,
J.Szczałuba: Ćwiczenia laboratoryjne i rachunkowe z chemii analitycznej, Przewodnik dla
studentów Wyziału Farmaceutycznego i Oddziału Analityki Medycznej, Śląska Akademia
Medyczna, Katowice 1985.
24