MAKROEKONOMIA I
(5)
Budżet państwa. Polityka fiskalna.
Równowaga ogólna w gospodarce
otwartej z państwem.
dr Grzegorz Sobiecki
PLAN
1. Determinanty dochodu narodowego (Model B*)
2. Determinanty dochodu narodowego (Model C)
3. Mnożniki  podsumowanie
4. Finanse publiczne Polski
5. Handel zagraniczny Polski
2
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
 Jednym z głównych zadań badań
makroekonomicznych jest by ogarnąć i
zrozumieć jak zarówno szoki, jak i
systematyczne zmiany polityki wpływają na
zmienne makroekonomiczne w krótkim i
długim okresie.
Komitet Noblowski, 2011, http://goo.gl/IDSYY
3
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Funkcja konsumpcji a funkcja oszczędności w modelu gospodarki
zamkniętej bez państwa (przypomnienie)
Y = AD
AD = Ia + Ca + KSK * Yr
AD = 12 + 8 + 0,6 * Yr
C = 8 + 0,6 * Y
C = Ca + KSK * Yr
Ia
I = Ia
Ca
45Ú
Dochód, produkcja (Y)
20 50
C + S = Yr
C = Ca + KSK * Yr
S = -Ca + KSO * Yr
S = -8 + 0,4 * Yr
Gdy Yr = 0
=> C = Ca oraz Sa = -Ca
Ia = 12
Ia
Dochód, produkcja (Y)
20 50
-Ca
4
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Popyt globalny (AD)
Inwestycje
Oszczędności
(1) Determinanty dochodu narodowego
(Model B*)
" uwzględniając państwo (* bez podatków pośrednich i subsydiów)
" bez uwzględnienia handlu zagranicznego (przepływ dóbr i usług)
" bez uwzględnienia własności czynników wytwórczych za granicą (przepływ pracy i kapitału)
" bez uwzględnienia zużycia majątku trwałego (amortyzacji)
" bez uwzględnienia zmian cen (inflacji)
5
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Założenia do modelu B
Obecność państwa objawia się przez:
ð Istnienie wydatków rzÄ…dowych, które sÄ… autonomiczne
(niezależne od dochodu) => G
ð Istnienie podatków bezpoÅ›rednich netto, które wpÅ‚ywajÄ…
dochód rozporządzalny => stopa podatku dochodowego
(bezpośredniego) netto t
ð Stopa podatku dochodowego (bezpoÅ›redniego) netto uwzglÄ™dnia
podatki dochodowe Td i transfery B. t = (Td  B) / Y
ð Pomijamy podatki poÅ›rednie i subsydia (dopÅ‚aty do
produkcji), więc NT = Td  B
ð Dochody rozporzÄ…dzalne gospodarstw domowych `" Dochód
narodowy (Produkcja)
6
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Dochody rozporzÄ…dzalne i KSK
Istnienie państwa sprawia, że:
ð Dochody rozporzÄ…dzalne gospodarstw domowych `" Dochód
narodowy (Produkcja)
Yroz `" Y <= Yroz = (1-t) * Y
ð zatem i KraÅ„cowa stopa konsumpcji z dochodu rozporzÄ…dzalnego
`" Krańcowa stopa konsumpcji z dochodu narodowego
KSK `" KSK
Funkcja konsumpcji z państwem:
C = Ca + KSK * Yroz = Ca + KSK * (1-t)*Y
wez
my KSK = KSK*(1-t) jako krańcową stopę konsumpcji z dochodu
narodowego w modelu z państwem, oznaczając ją KSK , wtedy
C = KSK *Y
7
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Funkcja zagregowanego popytu w modelu
gospodarki zamkniętej z państwem
Hipotetyczna krzywa (pomocnicza),
obrazuje sytuacjÄ™, gdyby wydatki
C: funkcja konsumpcji w modelu bez
rządowe (G) nie wymagały podatków (t)
państwa
C = Ca + KSK * Y
C  : funkcja konsumpcji w modelu z
państwem
C = Ca + KSK * Y
= Ca + KSK * Yr
= Ca + KSK * (1-t) * Y
AD : funkcja zagregowanego popytu w
G
modelu z państwem
Ia
AD AD = Ca + KSK*(1-t)*Y + I + G
Ca
45Ú
t  stopa podatku dochodowego
netto (przeciętna)
Y0 Y1 Yh
Dochód,
Y0 => Y1
produkcja (Y)
efekt mnożnika inwestycyjnego
(popytowego)
8
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Popyt globalny (AD)
Krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu
narodowego w modelu z państwem (KSK ) *
każda dodatkowa złotówka dochodu rozporządzalnego w gospodarce zamkniętej z
państwem (uwzględnia on podatek bezpośredni) zwiększa popyt konsumpcyjny na
produkty krajowe o wartość KSK (z dochodów rozporządzalnych = dochodu netto)
"C = KSK * " [ (1-t) * Y ] = KSK * "Yr
a inaczej: każda dodatkowa złotówka dochodu narodowego w gospodarce zamkniętej z
państwem zwiększa popyt konsumpcyjny na produkty krajowe o wartość KSK z dochodu
(produktu) narodowego (dochodu brutto) czyli KSK przemnożonej przez ułamek tej dodatkowej
złotówki, która zostaje do rozporządzenia (po odjęciu części, przeznaczonej na podatek)
"C = KSK * (1-t) * "Y = KSK * "Y
9
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Mnożnik zrównoważonego budżetu
(mnożnik w modelu gospodarki z państwem)
Mechanizm mnożnika w gospodarce z państwem, tzw. mnożnika
zrównoważonego budżetu (należy do mnożników  popytowych ) powoduje, że
wzrost globalnego popytu powoduje zwiększenie produkcji w większym
stopniu niż wynosi wzrost tego popytu
1
1
Mnzb =
=
1  KSK 1  KSK * (1-t)
W modelu gospodarki z państwem (bez handlu zagranicznego) łączny
popytowy impuls (przyrost wydatków rządowych i inwestycyjnych)
spowoduje przyrost dochodu narodowego, zwielokrotniony wartością
mnożnika zrównoważonego budżetu
"Y = ("G + "Ia) * Mnzb
10
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Budżet państwa w ruchu okrężnym
gospodarki (Model B)
Budżet państwa
(w modelu z państwem
bez handlu zagranicznego):
I
(planowane
wydatki rzÄ…dowe)
C + I + G
- G
C + I + G 
Te-
Te+Subs.
C G
S Subs
+Te
- Subs.
NT
PAC
STWO
+Td
- B
B
Td
Podatki netto
Y-Td+B
(dochody budżetu netto)
11
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Budżet państwa (Model B)
Budżet państwa = zapis planu wydatków i sposobów ich
finansowania państwa
Suma budżetowa: Te  Subs. + Td  B  G
NT = Te  Subs. + Td  B
Deficyt budżetowy: NT  G < 0
Nadwyżka budżetowa: NT  G > 0
12
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Rachunek dochodu narodowego (Model B) , przypomnienie
(z państwem, bez zagranicy, bez amortyzacji)
Podatek dochodowy a" Td, podatki pośrednie netto a" Te
Podatki netto a" NT a" Td + Te  B  Subs., Wydatki rzÄ…dowe a" G,
łączne odpływy łączne dopływy
z obiegu do obiegu
Y a" C + S  B + Td
S + NT a" I + G
S a" (Y + B -Td) - C
S  I a" G  NT
Y a" C + I + G  Te + Subs.
odpływy netto dopływy netto
(gdy S>I = nadwyżka
(gdy G>NT = deficyt budżetowy
finansowa
państwa
sektora prywatnego
gdy Ggdy S sektora prywatnego)
W równowadze w gospodarce zamkniętej z państwem deficyt budżetowy (planowane wydatkifinansowany z nadwyżki finansowej sektora prywatnego. Państwo (rząd) emituje obligacje skarbowe, które są kupowane przez jednostki
albo instytucje, którym zostały środki finansowe po zaspokojeniu popytu inwestycyjnego.
13
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Skutki (zmiany) wydatków państwa
Wzrost wydatków państwa ("G > 0) na dobra i usługi (przy danej stopie
podatkowej):
1. podnosi poziom produkcji zapewniający równowagę dzięki efektowi
działania mechanizmu mnożnika zrównoważonego budżetu o
"Y = "G * Mnzb = "G * (1/(1-KSK ))  produkcja rośnie do
Y2 = Y + "Y = Y + "G * (1/(1-KSK ))
2. podnosi wpływy podatkowe do (1-t) * "Y
3. może też powodować powiększanie deficytu budżetowego (lub
zmniejszenie nadwyżki budżetowej) (G - NT), jeśli "G > (1-t) * "Y tzn.
gdy wydatki rządowe rosną bardziej niż rosną wpływy do budżetu
14
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Skutki (zmiany) wydatków państwa
wykres
C = Ca + KSK * Y
Mn = 1 / (1-KSK )
" G
Y1 = Y0 * Mn
45Ú
Y0 Y1
Dochód,
produkcja (Y)
15
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Popyt globalny (AD)
Skutki zmiany stopy podatkowej
Spadek stopy podatkowej ("t < 0) (przy danym poziomie wydatków państwa):
1. zwiększa produkcję zapewniającą równowagę przez zwiększenie
mnożnika zrównoważonego budżetu
Mn0 = 1 / [1-(1-t)*KSK]
Mn1 = 1 / [1-(1-(t+"t))*KSK]
Mn1> Mn0
2. zmniejsza wpływy podatkowe o Y * "t : czy zawsze? => krzywa Laffera
wpływy podatkowe: Ig = Te + Td
Td = t * Y
"Ig = Y * "t
3. zwiększa rozmiary deficytu budżetowego
zmiany stopy zmieniają wpływy do budżetu, ale nie mają wpływu na wydatki
rządowe (które z założenia są autonomiczne)
16
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Skutek zmiany stopy podatkowej (spadek stopy)
wykres 1
AD1 = Ca + KSK (1-(t+"t)) * Y + I + G
AD0 = Ca + KSK (1-t) * Y + I + G
"t < 0 (!)
Mn0 = 1 / (1-(1-t)*KSK)
Mn1 = 1 / (1-(1-(t+"t))*KSK)
Mn1 > Mn0
45Ú
Y0 = (Ca + I + G) * Mn0
Y0
Y1
Dochód,
Y1 = (Ca + I + G) * Mn1
produkcja (Y)
Y1 > Y0
17
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Popyt globalny (AD)
Ca + I + G
Skutek zmiany stopy podatkowej (spadek stopy)
wykres 2
AD1 = Ca + KSK (1-(t+"t)) * Y + I + G
AD0 = Ca + KSK (1-t) * Y + I + G
"AD
"t < 0 (!)
"AD = Ca+KSK(1-(t+"t))* Y0+I+G
Mn1 = 1 / (1-(1-(t+"t))*KSK)
"Y = "AD * Mn1
45Ú
Y0
Y1
Dochód,
Y1 = "Y + Y0
produkcja (Y)
18
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Popyt globalny (AD)
Ca + I + G
Krzywa Laffera (1)
ð Krzywa Laffera  pokazuje, że istnieje pewien poziom stawki podatkowej (t*, tzw. punkt
nasycenia), powyżej którego, przychody podatkowe (T) zaczynają maleć.
ð W historii niejednokrotnie odnotowano ogólne potwierdzenie istnienia tej zależnoÅ›ci.
Zmniejszenie stóp podatkowych PIT z ponad 70% do 25% podnosiło dochody budżetowe o
kilkadziesiąt procent w ciągu kilku lat. Jednak toczą się dyskusje, czy wzrost dochodów był
spowodowany wyłącznie (przede wszystkim) zmianą stawki podatkowej.
ð Oprócz efektu w postaci zwiÄ™kszenia wpÅ‚ywów budżetowych oraz zwiÄ™kszenia tempa
wzrostu gospodarczego odnotowano znaczący efekt redystrybucyjny (wzrost udziału
najbogatszych i zmniejszenie udziału najbiedniejszych w sumie dochodów podatkowych)
Jakkolwiek koncepcja w określonych
warunkach gospodarczych uzasadnia
obniżenie podatków celem zwiększenia
przychodów budżetowych, to jednak nie
daje jednoznacznych przesłanek w tym
zakresie
19
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Krzywa Laffera (2)
ð Przy stawce opodatkowania równej 0% podatnicy nie pÅ‚acÄ… żadnych
podatków, zatem budżet państwa nie odnotowuje żadnych przychodów z
podatków.
ð Przy 100% poziomie opodatkowania ustajÄ… bodz
ce do pracy i prowadzenia
działalności gospodarczej podlegającej opodatkowaniu. Nie mając
motywacji do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej, podmioty
zaprzestają działalności i żadne dochody nie są wytwarzane (albo
wytwarzane są w szarej strefie). W ten sposób przestaje istnieć przedmiot
opodatkowania i przychody z tego tytułu = 0.
ð Wzrost stawki opodatkowania wyzwala dwa przeciwstawne efekty:
ð zwiÄ™kszenie udziaÅ‚u budżetu paÅ„stwa w dochodach podmiotów
gospodarczych,
ð zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów
gospodarczych.
20
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Krzywa Laffera (3)
ð Zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów
gospodarczych (drugi efekt) po podniesieniu stawki opodatkowania Laffer
wyjaśnia przez:
ð zmniejszenie motywacji do podejmowania pracy i dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej 
ograniczenie korzyści, jaką podmioty gospodarcze odnoszą ze swojej pracy i
działalności gospodarczej skłania je do ograniczenia swojej aktywności w tej
dziedzinie (można to również wytłumaczyć za pomocą mechanizmów
rynkowych na rynku pracy& )
ð zwiÄ™kszenie skÅ‚onnoÅ›ci podmiotów gospodarczych do ukrywania swoich
dochodów i wchodzenia w szarą strefę  przy wyższej stawce opodatkowania
podmioty gospodarcze odnoszą większe korzyści z niepłacenia podatków, co
skłania je do rozwinięcia tego procederu
ð zwiÄ™kszenie skÅ‚onnoÅ›ci, zwÅ‚aszcza dużych przedsiÄ™biorstw, do delokalizacji
działalności gospodarczej, przeniesienia całości lub znacznej części
czynników produkcji za granicę, np. do tzw. rajów podatkowych.
21
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Automatyczny stabilizator koniunktury
ð Automatyczny stabilizator  mechanizm zmniejszajÄ…cy
podatność PNB (GNP) na wstrząsy. Im wyższa jest stopa
podatkowa, tym niższa krańcowa krańcowa skłonność
do konsumpcji z dochodu rozporządzalnego i tym niższy
mnożnik. A zatem im wyższa stopa podatkowa tym
mniejsza zmiana Y w wyniku zmiany wydatków
autonomicznych. Oznacza to, że gwałtowny spadek
wydatków (np. inwestycji) nie musi się przełożyć na
katastrofalny spadek produkcji. Oprócz podatków rolę
automatycznych stabilizatorów pełnią również transfery
(wpływają na wysokość NT) oraz import.
22
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
(2) Determinanty dochodu narodowego
(Model C)
" uwzględniając państwo
" uwzględniając handel zagraniczny (przepływ dóbr i usług)
" bez uwzględnienia własności czynników wytwórczych za granicą (przepływ pracy i kapitału)
" bez uwzględnienia zużycia majątku trwałego (amortyzacji)
" bez uwzględnienia zmian cen (inflacji)
23
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Założenia do modelu C
ð Obecność paÅ„stwa jak wczeÅ›niej
ð Otwartość gospodarki powoduje, że:
ð Dochód (Produkt) narodowy `" Dochód (Produkt) krajowy
ð Istnieje eksport, który nie jest zależny od dochodu
ð Istnieje import, który jest zależny od dochodu
24
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Rachunek dochodu narodowego (Model C), przypomnienie
(z państwem, z handlem zagranicznym, bez amortyzacji)
Podatek dochodowy a" Td, podatki pośrednie netto a" Te
Podatki netto a" NT a" Td + Te  B  Subs.
Eksport netto a" X  Z = NX
łączne odpływy łączne dopływy
z obiegu do obiegu
Y a" C + S  B + Td
S + NT + Z a" I + G + X
S a" (Y + B -Td) - C
S  I a" (G  NT) + NX
Y a" C + I + G + NX  Te
odpływy netto dopływy netto
+ Subs.
(nadwyżka
(nadwyżka
(deficyt
obrotów
finansowa
budżetowy
a" +
towarowych
sektora
państwa)
z zagranicÄ…)
prywatnego)
25 Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Import i eksport w gospodarce otwartej
Import
deficyt
handlowy
Eksport
nadwyżka
handlowa
Dochód, produkcja (Y)
26
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Import, eksport
Krańcowa skłonność do importu (KSI)
Krańcowa Skłonność do Importu (KSI) pokazuje, jaką część każdej
dodatkowej złotówki dochodu (krajowego) podmioty (krajowe) chcą
wydać na dodatkowy import
" Po osiągnięciu określonego dochodu narodowego, część (wartość KSI) jest przeznaczana
na import.
" Z reszty dochodu narodowego część (wartość t) jest przeznaczana na podatki dochodowe
netto.
" Z pozostałości część (wartość KSO) jest przeznaczana na oszczędności, a reszta (wartość
KSK) na konsumpcję dóbr krajowych
Każda dodatkowa złotówka dochodu narodowego w gospodarce otwartej z państwem zwiększa
popyt konsumpcyjny na produkty krajowe o wartość (KSK = KSK -KSI) z dochodu
narodowego (czyli w mniejszym stopniu niż gdyby nie było KSI).
"C = [KSK * (1 - t) - KSI ] * "Y
= [KSK  KSI] * "Y
= KSK * "Y
27
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Funkcja konsumpcji, funkcja popytu globalnego
(z państwem i handlem zagranicznym)
ð AD = C + I + G + NX => popyt globalny (w kraju*)
C = Ca + KSK * (1-t) * Y => konsumpcja dóbr krajowych (w kraju)
NX = X  Z => eksport netto
X = Xa => eksport (autonomiczny)
Z = KSI * Y => import (zależny od dochodu narodowego)
= konsumpcja dóbr zagranicznych w kraju
G = Ga => wydatki rzÄ…dowe (autonomiczne)
I = Ia => inwestycje (autonomiczne)
Cg = Ca + KSK * (1-t) * Y - Z => konsumpcja globalna (w kraju)
= Ca + (KSK * (1-t)  KSI) * Y
* Jeśli będziemy chcieli wziąć pod uwagę
dochód narodowy, popyt globalny będzie
ð AD = Ca + KSK * (1-t) * Y + I + G+ X  KSI * Y
dotyczył obywateli (nie tylko w kraju). Zwróć
= Ca + I + G + X  [KSK * (1-t)  KSI] * Y
uwagę, że w tym przypadku również
= Ca + I + G + X  KSK * Y będziemy musieli uwzględnić dochody z tytułu
własności czynników produkcji za granicą.
28
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Mnożnik w gospodarce otwartej z państwem
Mechanizm mnożnika w gospodarce otwartej z państwem, tzw. mnożnika
gospodarki otwartej (należy do mnożników  popytowych ) powoduje, że wzrost
popytu globalnego (wydatki rzÄ…dowe, inwestycyjne, eksport netto) powoduje
zwiększenie produkcji w stopniu większym niż wartość tego popytu
1 1
=
Mngo = 1  KSK 
1  KSK(1-t)+KSI
W modelu gospodarki otwartej z państwem łączny popytowy impuls (przyrost wydatków
rzÄ…dowych, inwestycyjnych, eksportu) spowoduje przyrost dochodu narodowego,
zwielokrotniony wartością mnożnika gospodarki otwartej
"Y = ("G + "I + "X) * Mngo
29
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Funkcja zagregowanego popytu w modelu
gospodarki otwartej z państwem
C : funkcja konsumpcji w modelu bez
zagranicy (ale z państwem)
Hipotetyczna krzywa (pomocnicza),
obrazuje sytuację, gdyby istniał eksport
C = Ca + KSK (1-t) * Y
(X), ale nie było importu (Z)
C : funkcja konsumpcji globalnej w
modelu z państwem i zagranicą
(uwzględnia import)
C = Ca + KSK * Y
= Ca + (KSK * (1-t) - KSI) * Y
AD : funkcja zagregowanego popytu w
modelu z państwem i z zagranicą
X
AD = C + I + G + NX
= C + I + G + X
= Ca+(KSK*(1-t)-KSI)+I+G
45Ú
t  stopa podatku dochodowego
netto (przeciętna)
Y0 Y1 Yh
Y0 => Y1
Dochód,
efekt mnożnika inwestycyjnego
produkcja (Y)
(popytowego)
30
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Popyt globalny (AD)
I + Ca + G
Polityka fiskalna wg Keynesa
ð Nadmierne oszczÄ™dnoÅ›ci (możliwe wg ekonomii keynesowskiej) mogÄ… być
spowodowane m.in. ekspansywną polityką monetarną (zwiększanie ilości
dostępnego pieniądza, np. jako gotówka w bankach, ale który nie jest
wprowadzany w obieg, np. przedsiębiorstwa nie finansują inwestycji z
kredytów), stąd mała jej rola w gospodarce, bierna.
ð Polityka fiskalna oparta na wydatkowaniu Å›rodków przez rzÄ…d (i
finansowaniu ich z podatków oraz długu publicznego) jest pewniejszym
sposobem działania państwa w czasie kryzysu (sic!), który w zasadzie
gwarantuje wzrost produkcji / dochodu narodowego. Po kryzysie  należy
osiągnąć nadwyżkę budżetową, spłacić dług publiczny i zrównoważyć
budżet.
ð SÄ… jednak pewne ryzyka zwiÄ…zane z wdrażaniem polityki gospodarczej
opartej na oryginalnej teorii Keynesa: uzależnienie od wydatków i
transferów państwa (histereza), potencjalnie rosnący dług publiczny, które
można bardziej wytłumaczyć na gruncie ekonomii instytucjonalnej, niż
keynesowskiej czy (neo)klasycznej.
31
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Złudzenie układu odniesienia
 Złudzenie układu odniesienia  będące pozornie uzasadnionym sposobem myślenia 
rozciąga ekonomikę gospodarstwa domowego na ekonomikę rządu. Rodzina nie może w
nieskończoność wydawać więcej, niż wynoszą jej dochody. Ne może tego również robi
rząd. Rodzic, który pożycza na utrzymanie rodziny, pozostawia tym, którzy po nim
przychodzą, długi zamiast dostatku. Rząd, który zaciąga długi, robi to samo. Jeden i
drugi wykazują niewłaściwą postawę moralną. Ale po zastanowieniu, porównanie
gospodarstwa domowego i państwa okazuje się niemożliwe do przyjęcia. Żeby coś
równie potężnego, złożonego, trudnego do objęcia wyobraz
nią, jak rząd (& ), miało
podlegać tym samym prawidłom i ograniczeniom co gospodarstwo domowe
pracownika, jest sprawą co najmniej wymagającą dowodu. A nie jest dowodem to, że tak
powinno być, choć często tak się mówi. Ponadto należy zauważyć, że bogactwo i
wypłacalność danego kraju zależą od tego, co jego gospodarka narodowa produkuje.
Jeżeli  w myśl poglądów Keynesa  pożyczanie pieniędzy i wydatkowanie ich rozwija
produkcję, to takie pożyczki i wydatki zwiększają wypłacalność. Natomiast pożyczki i
wydatki rzadko tylko zwiększają bogactwo rodziny.
/ PieniÄ…dz. Pochodzenie i losy , J. K. Galbraith, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2011
[pierwsze wydanie 1975], s. 252/
32
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Budżet państwa a przedsiębiorstwa
ð PrzedsiÄ™biorca dla realizacji pomysłów na biznes lub rozwijania istniejÄ…cej dziaÅ‚alnoÅ›ci (zwiÄ™kszania
nakładów na czynniki wytwórcze) potrzebuje środków finansowych  i nie jest w stanie pokryć ich w całości
z własnych oszczędności (prywatnych, zysków firmy). Wszak rozwój firmy polega albo na wzroście poziomu
albo jakości produkcji, niezależnie jak duża już jest firma. Korzysta z oszczędności publicznych poprzez
system finansowy, np. bierze kredyt w banku. W rezultacie rozwijające się przedsiębiorstwo utrzymuje stale
w pasywach pewien udział zaciągniętych kredytów  im większy jest ich udział w finansowaniu działalności,
tym większy jest tzw. lewar i tym większe ryzyko dla pożyczkodawcy. Natychmiastowe spłacenie kredytu albo
niemożność zaciągnięcia kolejnego.
ð W przypadku paÅ„stwa można również zauważyć podobne zjawisko. RozwijajÄ…cy siÄ™ kraj finansuje rozwój
(poprzez autonomiczny popyt rządowy + działanie mnożnika) dzięki utrzymywaniu pewnego poziomu
 kredytu społecznego  długu publicznego.
ð Warto pamiÄ™tać jednak, że jakiekolwiek zadÅ‚użenie to ulica jednokierunkowa. Bardzo Å‚atwo jest uzasadnić
potrzebę pożyczki na rozwój, trudniejsza się okazuje spłata lub rolowanie pożyczki i życie ze świadomością,
że żyjemy na kredyt.
ð Gdy przedsiÄ™biorstwo ma zbyt duży lewar, może upaść, wtedy zaspokajane sÄ… roszczenia różnych wierzycieli i
pracowników, zgodnie z określoną kolejnością, sprzedając kolejne składniki aktywów. Masą upadłościową
zarządza syndyk. Część ludzi traci pracę.
ð W przypadku paÅ„stwa problem dÅ‚ugu publicznego, który nie jest spoÅ‚ecznie akceptowalny, dotyczy caÅ‚ego
społeczeństwa, jednak nie wiąże się bezpośrednio z utratą pracy rezydentów, ani upadkiem przedsiębiorstw ani
przymusowym zaspokojeniem żądań wierzycieli zgodnie z określoną kolejnością, sprzedając kolejne składniki
aktywów państwa. Nie istnieje coś takiego, jak  syndyk masy upadłościowej państwa . Problem przenosi się raczej
na poziom polityczny, na którym wierzyciele próbują skłonić aktualnie rządzących do ustępstw, a kapitał odpływa
z kraju.
33
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
(3) Mnożniki  podsumowanie
34
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Mnożniki - podsumowanie
Mnożniki pomnażają  impulsy popytowe (pierwotne wydatki)&
W gospodarce zamkniętej bez państwa ( mnożnik inwestycyjny )
1
impuls: "I
Mn =
1  KSK
W gospodarce zamkniętej z państwem ( mnożnik zrównoważonego budżetu )
1
1
=
Mnzb =
impuls: "I+ "G
1  KSK (1-t)
1  KSK
W gospodarce otwartej z państwem ( mnożnik gospodarki otwartej )
1
1
= 1  KSK(1-t)+KSI impuls: "I+ "G + "X
Mngo =
1  KSK 
35
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
(4) Budżet państwa
36
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Rady na deficyt budżetowy?
1. Druk pieniędzy (niemożliwy bez zgody niezależnego banku
centralnego)
2. Dług publiczny => emisja obligacji Skarbu Państwa
1. Emisja na wolnym, otwartym rynku
2. Wsparcie ze strony banku centralnego => luzowanie monetarne
(w Polsce zakazane w Konstytucji: Art. 122.:  Ustawa budżetowa
nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez
zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. )
3. Poprawa budżetu
1. Zmniejszenie wydatków
2. Zwiększenie (restrukturyzacja) stawek podatkowych
4. Emisja obligacji przychodowych (samorzÄ…dy lokalne w
Polsce), inne
37
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Oficjalny dług publiczny to wszystko?
38
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
(5) Finanse publiczne Polski
Budżet państwa
DÅ‚ug publiczny
Deficyt budżetowy
39
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
FINANSE PUBLICZNE POLSKI (tys. PLN)
2000 2005 2009
Dochody sektora finansów publicznych ogółem w mln zł 272 094,1 384 502,6 539 735,3
Wydatki sektora finansów publicznych ogółem w mln zł 292 969,1 409 820,0 590 842,7
Deficyt (saldo) sektora finansów publicznych w mln zł -20 875,0 -25 317,4 -51 107,4
Zadłużenie sektora finansów publicznych ogółem (w końcu roku) w mln zł 280 321,8 466 591,0 669 881,4
krajowe w mln zł 159 257,4 339 563,5 493 822,4
zagraniczne w mln zł 121 064,4 127 027,5 176 059,0
Dochody budżetu państwa ogółem w mln zł 135 663,9 179 772,2 274 183,5 100%
dochody podatkowe ogółem w mln zł 119 643,9 155 859,5 214 878,8 78%
z podatku od towarów i usług (VAT) w mln zł 51 749,8 75 401,0 99 454,7 36%
z podatku akcyzowego w mln zł 27 312,0 39 479,1 53 926,9 20%
z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) w mln zł 16 867,7 15 762,4 24 156,6 9%
z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) w mln zł 23 088,6 24 423,0 35 763,7 13%
dochody niepodatkowe ogółem w mln zł 15 886,2 21 060,0 27 433,4 10%
środki z Unii Europejskiej i innych z
ródeł bezzwrotne w mln zł . 2 447,3 31 871,3 12%
Wydatki budżetu państwa ogółem w mln zł 151 054,9 208 132,9 298 028,5 100%
dotacje i subwencje ogółem w mln zł 83 470,3 101 801,3 133 949,8 45%
dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w mln zł 15 366,0 20 112,1 30 503,3 10%
dotacje do Funduszu Emerytalno  Rentowego w mln zł 13 212,7 14 710,0 15 705,4 5%
obsługa długu publicznego ogółem w mln zł 18 024,5 24 810,7 32 227,8 11%
krajowego w mln zł 13 727,9 21 225,1 25 552,5 9%
zagranicznego w mln zł 4 296,6 3 585,6 6 675,2 2%
pozostałe wydatki ogółem w mln zł 49 560,1 81 520,9 131 850,9 44%
Wynik (saldo) budżetu państwa w mln zł -15 391,0 -28 360,7 -23 845,0
Relacja dochodów sektora finansów publicznych do PKB w % 36,5% 39,1% 40,2%
Relacja wydatków sektora finansów publicznych do PKB w % 39,3% 41,7% 44,0%
Relacja deficytu sektora finansów publicznych do PKB w % -2,8% -2,6% -3,8%
Relacja deficytu budżetu państwa do PKB w % -2,1% -2,9% 1,8%
Relacja obługi zadłużenia sek. pub. do poziomu zadłużenia w % 6,4% 5,3% 4,8%
Relacja zadłużenia sektora finansów publicznych do PKB w % 37,6% 47,5% 49,9%
Produkt Krajowy Brutto (PKB) w mln zł 744 378 983 302 1 343 657
Wzrost PKB (roczny) w % 11,8% 6,4% 5,3%
Inflacja (CPI) w % 10,1% 2,1% 3,5%
Wzrost PKB (roczny) realny w % 4,3% 3,6% 1,7%
y
ródło: GUS (www.stat.gov.pl)
40
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
41
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
y
ródło: Ministerstwo Finansów (www.mf.gov.pl)
42
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
y
ródło: Ministerstwo
Finansów, GUS, NBP
[za:] Money.pl
43
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
y
ródło: Ministerstwo Finansów, GUS, NBP [za:] Money.pl
44
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
45
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
5. Handel zagraniczny Polski
46
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
20 000 600 000
10 000
500 000
0
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
-10 000
400 000
-20 000
-30 000 300 000
-40 000
200 000
-50 000
-60 000
100 000
-70 000
-80 000 0
Saldo obrotów towarowych Saldo usług OGÓA
EM
Eksport towarów Import towarów Usługi: przychody ("eksport usług")
Usługi: rozchody ("import uslug")
Dane w mln PLN
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/statystyka/bilans_platniczy/bilansplatniczy_r.html
47
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16
Więcej o mnożniku
ð Kazimierz A
aski, Jerzy Osiatyński, Jolanta Zięba,  Mnożnik wydatków
państwowych i szacunki jego wielkości dla Polski , Materiały i Studia, zeszyt
246, NBP, Warszawa 2010,
http://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms246.pdf
ð Autorzy oszacowali, że mnożnik wydatków rzÄ…dowych w gospodarce Polskiej
(gospodarka otwarta!) w latach 2006-2009 wynosił ok 1,6-1,8 w zależności
od roku i ujęcia. W innych krajach mnożnik wynosi ok 1,5-1,6 (USA, Francja,
Niemcy)
ð  Mnożnik wydatków paÅ„stwowych w 2009 r. wyniósÅ‚by 1,80. Oznacza to, że
każdy dodatkowy 1 zł wydany z budżetu państwa generowałby około 1,80 zł
przyrostu dochodu narodowego, a wraz z tym około 32 gr dodatkowych
wpływów do sektora finansów publicznych. (& ) Inaczej mówiąc, w
warunkach 2009 r. każdy 1 mld zł impulsu fiskalnego, finansowanego z
deficytu budżetowego, w efekcie powstania dodatkowych dochodów
generowanych przez proces mnożnikowi finansuje się sam w blisko 1/3 i
powiększa netto deficyt sektora finansów publicznych tylko o 2/3
dodatkowego wydatku.
48
Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki
2012-05-16