S5006389 (2)

nrfrini—*—*-*■—TTT*' w*obacznąprzestrzeń Fak mpHMO. wypefniska rowków ograniczających od S i N założenie plaipnkk (zwłaszcza ab. 555) dostarczyły bardzo bogatego inwentarza zabytkowego, w cym mum. wielkiej ilości zwierzęcych szczątków. W trókątnycb rowach rtTręyydi założenia typa Vfr-redachtaizg. z reguły me rejestruje uę znaczącej ilości zabytków, a i w przestrzeni, którą obejmują, najczęściej brak jot zupełnie zmlrzid analogicznych do odkrytych w Pleszewie, np. pochówków zwierzęcych czy większej baby nocków kośnych, które interpretować moźnaby jako wyraźne pnoualoki ofiar, uczt rytualnych, etc. (Bnmana 1986.39). Ostatnio pojawiły się także opnwc podrfajyr w appfaok przyjmowaną dotychczas interpretację funkgi głębokich jam szybowych, odkrywanych w obrębie niektórych \iereckschanzen. które uznawano dok jednoznacznie za pozostałości dołów ofiarnych. Według R. Wieianda (1996. 46n.) mogły to być pierwnaw studnie, co najwyżej użyte wtórnie do cdów rytualnych. Ze względu na obecność znalezisk, kióre interpretować można jako pozostałości ołiac omawiane to założenie płeszowskie wydaje się raczej nawiązywać do zbhżonych także formą i wielkością obiektów kultowych, tzw. sanktuariów typa bełgijsfcie-piBnmn 1986.28rm.>. Rowy otaczające wspomniane założenia służyły zazwyczaj jako miejsca składania ofiar zwierzęcych i łódzkich, ewentualnie gromadzenia po-zostałości obrzędów dokonywanych w obrębie przeatze-ni sakralnej (espace sacr£). W strefie ograniczonej rowem stwierdza się zwykle także bczne pochówki zwie-rząL w tym też psów (np. Ubenice. Goumay-sur-Aroo-de). jamy ofiarne, które wiąże tię z kultami cbtonkzny-no. a także relikty hodowli imeipretowanych jako pozostałości obiektów świątynnych (por. np. Brunaux passim: Green 1992. lOSnn.j. Żałować należy, iż stan zachowania opisywanego to obiektu nie pozwala na pełniejszą a przy tym wiarygodną rekonstukcję systemu organizacji przestrzeni ograniczonej rowem. Tym samym nie jest bowiem możliwe dalej idące wnioskowanie. a tym bardzie] bliższe porównania lego kompleksu do któregoś z konkretnych celtyckich sanktuariów znanych z dawniejszych badań z terenów północnej Francji. Czech czy np. obiektu odkrytego w ostatnich latach na terenach w schodmoaJpejskkrh fFraucnberg. Styria - por. Tfcfengraber 1997).

W rozważaniach dotyczących funkcji opisywanego tu założenia nie można pominąć faktu, iż było ono zlokalizowane, jak się wydaje nieprzypadkowo, w strefie. w której zarejestrowano także znaleziska o charakterze nekropołtcznym. odnoszone do I-ej, najstarszej fazy osadnictwa celtyckiego. Być może zresztą domniemany grób wojownika (por. wyżej) znalazł się również w obrębie przestrzeni zamkniętej rowem. Sugerowałoby to związek tego obiektu z praktykowanym długotrwale kultem przodków. Niewykluczone zatem, iż omawiane tu założenie w jakimś stopniu nawiązywać może także do czworokątnych obiektów rowkowych, występujących na cmentarzyskach celtyckich (por. np. Gedl 1984:1985:1991) i stanowić może jakieś ogniwo łączące je z późniejszymi, zbliżonymi obiektami znanymi z terenów Mafcąnbkiedpoczątkówałrau rzymskiego (Ka-czjHOWski. Madyda-Lrgudm. Poleski 1984; Nagidt 2002).

Opisany kompleks to. jak dotychczas, jedyne założenie lego rodzaju zarejestrowane na terenach grupy tynieckiej. Jego obecność stanowi niewątpliwy dowód szczególnej roli. jaką osada płcizowska pełniła w życiu społeczności zamieszkującej omawiany tu region osadniczy. a być może także obszar wykraczający poza granice analizowanego tu terytorium. Obiekt założony prawdopodobnie najpóźniej w początkach II-ej fazy. w miejscu, w którym funkcjonowała wcześniej osada i nekropola!?) pierwszych osadników celtyckich, pełniący nadal swoje funkcje w III-ej. najmłodszej fazie osadniczej, traktować można jako wymowny element kontynuacji osadnictwa tego rejonu, pomimo głębokich przemian, jakie zachodziły w czasach około cezur dzielących poszczególne jego fazy kupy.

5.2. Lokalizacja, stopień rozpoznania, wielkość i wewnętrzne rozplanowanie osad

Analizę rozwoju i wewnętrznego rozplanowania osiedli kultury lateńskiej w omawianym regionie rozpoczyna omówienie dwóch długotrwałych kompleksów osadniczych, zlokalizowanych na stanowiskach w Krakowie Pleszewie 17-20 i Krakowie Wyciążu 5. W następnej kolejności poruszono problematykę mniejszych, a w każdym razie gorzej rozpoznanych, osiedli (śladów osadnictwa) w Krakowie Cle. Krakowie Wyciążu 43, Krakowie Pleszowie 49. Krakowie Branicach 76 i Krakowie Mogile 62. Rozdział zamyka charakterystyka osady założonej w początkach Dl-ej. najmłodszej fazy w Krakowie Kizeslawicach.

Wielokulturowe stanowisko w Krakowie Pleszewie 17-20 (tabl. 16), na którym odkryto pozostałości osad I-ID-ej fazy grupy tynieckiej. leży w odległości około I km na W od centrum współczesnej zabudowy wsi Pleszów (obecnie osiedla wiejskiego dzielnicy Nowa Huta). Rozpoznany archeologicznie teren stanowiska zajmuje łącznie powierzchnię około 20 ha i został mechanicznie podzielony na kilka mniejszych jednostek (stanowiska 17, 18. I8A. 19. 20). Kompleks zajmuje w przybliżeniu 800-metrowy odcinek skraju wysokiej terasy lessowej, stanowiącej północne obrzeżenie pra-doliny Wisły. Odległość od współczesnego koryta rzeki wynosi w tym miejscu około 2,5 km. Krawędź omawianego odcinka terasy ma przebieg krzywolinijny, została uształtowana najpewniej w wyniku bocznej erozji ma-eandnijącej Wisły i poprzecinana szeregiem mniejszych i większych wąwozów erozyjnych. Od W obszar stanowiska jest naturalnie ograniczony przez niewielką, wgłębioną do około 4 m względem powierzchni stoku, dolinkę erozyjną o przebiegu NE-SW, która wcina się głęboko w zbocze terasy. Mniej wyraźna dolinka erozyjna, oddalona około 250 m w kierunku wschodnim, oddziela rejony stanowiska Kraków Pleszów 18 i 17. Kolejna znajduje się w odległości około 200 m na E od granicy wykopów zlokalizowanych w rejonie stanowiska Kraków Pleszów 20. ograniczając tę partię terasy, a jednocześnie obszar całego stanowiska od strony wschodniej.

Zbocze tenty ma zasadmczo ekspozycję południową z odchyleniami na SEE i SWW. W części zachodniej (raj. Kraków PlntA« 18A) opada stosunkowo łagodnie, natomiast w wschodniej (rej. Kraków Pleszów 20), a zobaczą w centralnej partu aananb (icy. Kraków Pleszów 17), lenta przechodzi stromą skarpą do doliny Widy. Jej przewyższenie w stosunku do dolin;, zalewowej (196-198 ron.pmi wynoa w tym miejscu około 17-20 m.

Osadnictwo prahistoryczne i w c/csnrAredroowiecz-ne okupowało głównie wyialu partie stoku i sięgało maksymalnie około 300 m na N. w głąb szerokiego w tym rejonie w spłaszczenia tenty. Jak wspomniano wcześniej. archeologicznie sondowany był teren o powierzchni około 20 ha. Łączna powierzchnia wykopów wykonanych na tym obszarze wynosiła około 430 arów. a więc przeciętnie nieco ponad 20% szacunkowej powierzchni stanowiska. Stopień rozpoznania poszczególnych jego partii jest jednak bardzo nierównomierny. Generalnie stwierdzić należy, iż stosunkowo najlepiej rozpoznano część SE omawianego kompleksu, aczkolwiek nadał nieuchwytna pozostaje wschodnia i północno-wschodnia granica zasięgu osadnictwa, położona w bezpośrednim zapleczu oraz na icraae objętym współczesną zabudow ą wsi Pleszów (teren położony na E i X od wykopów w rej. Krakowa Pleszewa 20). Daleko niewystarczający jest również stopień rozpoznania północnej strefy zasięgu stanowiska, co gorsza, jak się wydaje. całkowicie straconej z punktu widzenia ewentualnych przeszłych badań wykopaliskowych. Teren ten jest bowiem w większości gęsto zabudowany, był w cześniej wielokrotnie niwelowany, co sprawia, iż znaczne jego partie są zupełnie znrszczone bądź przykryte grubą warstwą niwelacyjną. Generalnie najsłabiej rozpoznany pozostaje jednak rozległy obszar o powierzchni około 12 ha. położony w zachodniej partii stanowiska pleszów skiego (rej. Kraków Pleszów I8A). Łączna powierzchnia wykopów sondażowych w tym rejonie to około 130 arów. próba więc wynoś tylko około 10% powierzchni, przy czym istnieją duże partie zupełnie nie badane wykopaliskowe.

W trakcie 28 sezonów badawczych (1953-1981) odkryto ogółem ok. 1450 obiektów różnych kultur i ogromną liczbę zabytków ruchomych, datowanych na okres od najwcześniejszych faz neolitu po wczesne średniowiecze.

Zwarta strefa występowania materiałów z okresu lateńskiego jest wyraźnie mniejsza i rozciąga się pasem o szerokości 100-180 m na odcinku około 300 m wzdłuż krawędzi terasy (tabL 16). Zajmuje więc obszar o powierzchni około 4-4,5 ha. położony we wschodniej partii badanego kompleksu stanowisk archeologicznych (głównie rejon Kraków Pleszów 17 i 20). Teren ten. jak wspomniano, jest jednocześnie najlepiej rozpoznany wykopał iskowo - łączna powierzchnia zlokalizow anych tu wykopów archeologicznych (bądź nadzorowanych wykopów przemysłowych) wynoś blisko 300 arów. a więc stopień rozpoznania strefy zajętej przez intensywne osadnictwo z okresu lateńskiego to około 70% całej szacowanej jego powierzchni Na tym obszarze zarejestrowano ogółem 56 obiektów nieruchomych (58 wraz z wyraźnymi pozostałościami nienumerowanych skupień, min. śladem domniemanego grobu na arze 110) oraz liczne materiały w warsmfeknhnrowęj pochodzie z trzech faz osadniczych grapy tynieckiej. Zasadniczo nierozpoznane pozostają jedynie wschodnie peryferie zasięgu, bowiem, jak wspominano, prace wykopaliskowe nie objęły wschodniego skraja terasy płeszowskiej. tj- rejonu przyległego od E i N do stan. Kraków Pleszów 20. Badania powierzchniowe niektórych, dostępnych do lego rodzaju poszukiwań partii omawianego terenu, prowadzone w latach 70-tych. me dostarczyły, co prawda, dowodów zbyt intensywnego osadnictwa starożytnego (Godlew ska 1985. 58). w tym też lateńskiego. niewykluczone jednak, iż okupowało ono przynajmniej część tej strefy, położoną w najbliższym sąsiedztwie wkopów założonych w rej. Krakowa Pleszewa 20. w obrębie których stwierdzono ślady intensywnej zabudowy z O-ej i ID-ej fezy (szereg obiektów i bardzo liczne materiały w warstwie kulturowej). Szczęśliwie, ta partia stanowiska znajduje się zasadniczo poza strefą zabudowy przemysłowej, tnożna więc przypuszczać, iż nie została w tak znacznym stopniu zniszczona jak ob-szar sąsiadujący od zachodu, i w przyszłości możliwe tu będą badanu archeologiczne. Nie dość dobrze rozpoznany wydaje się także północny skraj zasięgu osadnictwa lateńskiego, a zwłaszcza obszar położony w północno-zachodniej jego partu, na którym zarejestrowano cmentarzysko htżycko-pomorskie. Teren ten. jak zaznaczono wyżej, jest jednak niemal w całości zniszczony bądź niedostępny dla badań.

Niewielką koncentrację zabytków grapy tynieckiej (U-ej. a gL m-ej fazy) zanotowano także w zachodniej części terasy płeszowskiej. w rejonie stanowiska Kraków Pleszów I8A. Co prawda, nie odbyto w tym miejscu. jak dotychczas, pozostałości żadnych obiektów nieruchomych. a jedynie pewną liczbę materiałów w warstwie kulturowej (fragment żelaznej zapinki war. Kostrzew sb A i ponad 150 ułamków ceramiki), skupiających się na powierzchni kilku arów (ary 4. 8. 13. 169). ale obszar ten badany był jedynie sondażów o. Od omówionej wyżej, rozleglej strefy zabudowy we wschodniej partii kompleksu płeszowsbego. obszar ten oddziela blisko 200-metrowa przestrzeń pozbawiona zasadniczo znalezisk z okresu lateńskiego.

Nieliczne zabytki grupy tyniekiej (pojedyncze, drobne ułamki ceramiki malowanej, grafitowej i ręcznie lepionej) znaleziono również na południowo-zachodnim skraju terasy płeszowskiej. w rejonie stanowiska Kraków Pleszów 19. w nawarstw ieniach zalegających w dolnych partiach stoku i u podnóża terasy lessowej. Prowadzone w tym miejscu, na niewidką skalę, badania sondażowe nie ujawniły pozostałości żadnych obiektów o metryce starszej, niż okres wczesnośredniowieczny. Można więc sądzić, że warstwy zawierające materiały starszych epok. związane są z procesami stokowymi i powstały wskutek naturalnej depozycji osadów pochodzących z wyższych partii zbocza terasy, w których zlokalizowane jest wzmiankowane wyżej stanowisko Kraków Pleszów ISA.

Pomimo znacznego, na pierwszy rzut oka. stopnia rozpoznania stanowiska, zwłaszcza jego partii, w której

223