skanuj0006 (464)

często nicwolnych od twierdzeń eliptycznych. Znamienne, że w niektórych ujęciach są to definicje skrajnie subiekty wistycznc.

Najszersze zakresowo są te definicje, które den o luja region jednocześnie w kategoriach pizeslijżcid (fizycznej, gospodarczej, poliiyczno-'-administracyjnej),‘zbiorowości użytkującej tę przestrzeń i uznającej ją za własną, kultury (materialnej,symbolicznej), jeżyka i systemu społecznego, procesu historycznego oraz ak tu a 1 ny c h as p i ra‘cj i (idcó-jogii^grupowych, stosunku do innych zbiorowości terytorialnych). W Polsce ta tradycja reprezentowana jest przez klasyczne studia Stanisława Qssows kiego¹ i Stefana Nowakowskiego². Ma ona również . wielu kof>tynuatorów wśród średniej i młodszej generacji socjologów i etńdldgów³.

Żaden z wymienionych czynników (przestrzeń, populacja, kultura, język, system społeczny, proces histo^czj^^jdeojpgią) nic startowi jednak wartości per seĄzcT. staje się wartością implikującą dzfeła-nici społeczne dopiero pod wpływem stanu świadomości i postaw zbiorowości ludzkichl Region, widziany z tej perspektywy teoretycznej, jest-korelatem zbiorowości. To przestrzeń widziana przez*pryzmat 'zbiorowości (i jej kultury) uznającej ją za własną; istnieje, jako fakt I Społeczno-kulturowy, tak długo, jak długo trwa zbiorowość wydzic-I loicwiń i/>_n obszar z szerszej przestrzeni.

Ma niewątpliwie rację Andrzej Kwilecki twierdząc, że* w sensie socjologicznym region jest synonimem regionalnej zbiorowości, czyli społeczności ludzkiej stanowiącej Jeden z typów spplećzżno&ęi terytorialnej. Istotą tej społeczności jest złączenie jej mniej czy więcej rozwiniętym poczuciem odrębności i więzią opartą o emocjonalny stosunek do zamieszkiwanego terytorium”⁴.

Za skrajnie subiektywne wyrażenie tego przekonania trzeba by zapewne uznać pogląd, nawiązujący do Giuseppe Mazziniego („Ojczyzna jest wiarą w ojczyznę”, 1848) i Ernesta Renana, iż o¹ istnieniu regionu rozstrzyga poczucie wspólnoty duchowej odnawianej, w codziennym plebiscycie; region jest wiarą w region.

Jeśli więc przyjąć, że regiony to wytworzone żywiołowo w długim procesie historycznym całości pr/cstr/.cnno-spolceznć, o sobie właściwej kulturze, świadomości „my” i działaniach społecznycH.zdeterminowanych przez ten typ świadomości, ;_;to w'tedy warto za Pawłem Rybickim wyróżnić w tych całościach trzy warstwy rzeczywistości: „substrat materialny”, „sferę wspólności kulturowej” i Jsferę a;k-tywności społecznej”.|,Choć w rzeczywistości warstwy te „nakładają się na siebie i dopełniają wzajemnie”⁵, to jednak ich wydzielenie ma niewątpliwy sens analityczny.

Próba operacjonalizacji

Pamięć o inicjatywach Frederica Le Playa (Instruction sur la methode d’observation dite de monographies de farnillięs, 2), a tym bardziej jego ucznia Henri de Toumlle- ą* autora^głośnej w swoim czasie nomenklatury, przez którą, jak przez! tóijśróskop, podobno można było „zbadać każde społeczeństwo” (pierwszych sześć z 25 klas nomenklatury dotyczyło ogólnego wpływu środpwiska geograficznego na życic społeczne ludzi, a klasy od 16.do 21 traktowały o zbiorowość i ach terytorialnych: gminach, zespółąchgmiriiiiłTpari1

85

1

M.in. Zagadnienie więzi regionalnej i więzi narodowej na Śląsku Opolskim oraz Organizacja przestrzeni i życie społeczne w przyszłych osiedlach [w:] S. Ossowski , Dzielą, t. III, s. 25 i—300 i 351—370.

2

M!in. Adaptacja ludności na kląsku Opolskim, Poznań 1957, s. 166.

3

' ³ Za dobre przykłady mądrze pomyślanej kontynuacji można niewątpliwie uznać .studium interdyscyplinarne J. Damrosza Region i regionalizm. Warszawa 1,987, s. 187; studium to zaopatrzone jest w bardzo wartościową bibliografię prac oglbśzonych drukiem po 1945 r. oraz bibliografię bibliografii, źródeł informacyjnych, itd- Na uwagę zasługuje również artykuł W. Gumuły Socjologiczna analiza pojęcia region na przykładzie Rzeszowszczyzny i Opolszczyzny [w:] B. Jałowiecki (red.). Region. Miasto. Osiedle, Warszawa 1990, s. 7-30. Przykładem tej tradycji może być m.in. definicja M.S. Szczepańskiego, stwierdzająca, źe region to „jednostka terytorialna i społeczno-kulturowa, w której wyrażają się długotrwałe procesy historyczne i trendy sckularnc”. Społeczno-kulturowe uwarunkowania restrukturyzacji Górnego Śląska, „Studia Regionalne i Lokalne” 1991, l. 4 (37), s. 367.

4

W studium Przedmiot i zadania badań regionalnych [w:]. Opolszczyzna M 35-leciu PRL. Teoretyczne i metodologiczne aspekty socjologii regionu, op cit.

5

Struktura spnlcczncgo świata, Warszawa 1979, s. i 67.