KONSUMENT
1. Pojęcie zachowania racjonalnego
2. Teoria użyteczności  I i II prawo Gossena
3. Teoria krzywych obojętności
- wyprowadzenie krzywej popytu indywidualnego
- wyprowadzenie krzywej popytu rynkowego
- wyprowadzenie krzywej Engla
Racjonalne zachowanie
Racjonalny konsument:
-� wie czego chce - ma potrzeby i potrafi je określić,
-� potrafi, wg przyjętego kryterium, zhierarchizować potrzeby,
-� Zaspokaja potrzebę, dokonując takiego wyboru, aby otrzymana korzyść (zadowolenie
z konsumpcji) była większa od poniesionego kosztu alternatywnego.
Zastanówmy się nad:
1. Czynnikami, od których zależy zakup danego dobra przez konsumenta.
2. Przyczynami analizowania przez ekonomistów tylko zachowań racjonalnych.
Teoria użyteczności
Teoria użyteczności zakłada, że:
-� konsument postępuje racjonalnie,
-� w badanym okresie nie zmieniają się preferencje konsumenta,
-� użyteczność każdego dobra można zmierzyć,
-� użyteczność całkowita jest sumą użyteczności dóbr wchodzących w skład koszyka
konsumpcji.
Poznajmy kategorię użyteczności całkowitej i użyteczności krańcowej!
Użyteczność całkowita i krańcowa
-� Użyteczność całkowita, to zadowolenie osiągane z konsumpcji określonej ilości
danego dobra (na przykład zadowolenie z jednej, dwóch,& , dziesięciu gałek lodów).
-� Użyteczność krańcowa, to dodatkowe zadowolenie spowodowane wzrostem
konsumpcji danego dobra o jednostkę (na przykład zadowolenie z pierwszej,
drugiej,& , dziesiątej gałki lodów).
Zakładając, że zadowolenie jest mierzalne, użyteczność krańcową obliczyć można za pomocą
wzoru:
26
gdzie MU, to użyteczność krańcowa, "TU, to zmiana użyteczności całkowitej, a "X oznacza
zmianę wielkości konsumpcji danego dobra.
Zastanówmy się nad:
1. Kierunkiem zmiany zadowolenia konsumenta w sytuacji wzrostu konsumpcji.
2. Tempem zmiany zadowolenia w sytuacji wzrostu konsumpcji.
Krzywe użyteczności całkowitej i użyteczności krańcowej:
I prawo Gossena
prawo malejącej użyteczności krańcowej mówi, że w miarę wzrostu konsumpcji danego
dobra, użyteczność krańcowa, czyli dodatkowe zadowolenie ze spożycia każdej kolejnej
jednostki dobra, maleje.
PAMI
TAJMY!
�� Celem racjonalnego konsumenta jest maksymalizacja użyteczności (zadowolenia z
konsumpcji).
�� Realizowanie takiego poziomu konsumpcji, który pozwala na osiągnięcie
maksymalnej użyteczności całkowitej (X = 3) oznacza stan nasycenia dobrem.
�� Realizowanie takiego poziomu konsumpcji, który powoduje spadek użyteczności
całkowitej oznacza stan przesytu dobrem (X > 3).
Zakładamy, że racjonalnie wybierający konsument nie będzie zainteresowany taką wielkością
konsumpcji.
27
Zakładając, że konsument wie, jaka ilość danego dobra pozwala maksymalizować
zadowolenie, zastanówmy się, czy konsument może tę wielkość konsumpcji zawsze
zrealizować?
Oczywiście nie, ponieważ elementem ograniczającym wybór konsumenta jest dochód do
dyspozycji.
WAŻNE!
Każdy z nas dokonuje wyboru w warunkach ograniczonego dochodu!
Ponadto, w ramach ograniczonego dochodu, nabywamy najczęściej więcej niż jedno dobro.
Jak zatem znalez
ć kombinację dóbr dającą największe zadowolenie z konsumpcji?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, przyjmijmy dwa dodatkowe założenia:
1. konsument nabywa tylko dwa dobra,
2. konsument wydaje swój dochód w całości, nie oszczędza.
W ramach posiadanego dochodu konsument szuka takiej kombinacji ilościowej dwóch dóbr,
która pozwala na maksymalizację użyteczności (zadowolenia z konsumpcji).
Stan, w którym nabywana przez konsumenta kombinacja dóbr, daje maksymalne
zadowolenie nazywa się równowagą konsumenta.
II prawo Gossena
prawo wyrównywania użyteczności krańcowych odnosi się do stanu równowagi konsumenta.
Konsument jest w równowadze wówczas, gdy użyteczności krańcowe ostatnich
konsumowanych jednostek dóbr w przeliczeniu na jednostkę pieniężną są sobie równe.
WAŻNE!
Racjonalny konsument będzie zmieniał strukturę konsumpcji tak długo, aż osiągnie stan
równowagi.
Teoria krzywych obojętności
Teoria krzywych obojętności zakłada, że:
-� konsument postępuje racjonalnie,
-� w badanym okresie nie zmieniają się preferencje konsumenta,
-� konsument nie przypisuje kombinacjom nabywanych dóbr wartości liczbowych, a
jedynie porządkuje je względem siebie.
Obliczanie użyteczności, czyli przypisywanie kombinacjom nabywanych dóbr, wartości
liczbowych jest często niewykonalne.
Dlatego tłumacząc wybory konsumenta, wykorzystuje się jego umiejętność porządkowania
kombinacji dóbr względem siebie, od najmniej do najbardziej preferowanych.
28
Obrazem preferencji konsumenta jest mapa preferencji będąca zbiorem krzywych
obojętności.
Co to jest krzywa obojętności?
Krzywa obojętności jest zbiorem kombinacji ilościowych dwóch dóbr dających
konsumentowi takie samo zadowolenie (użyteczność całkowitą).
Z powyższej definicji wynika, że potrafimy znalez
ć kombinacje dóbr, które są dla nas
obojętne, tak samo użyteczne. Przyjrzyjmy się rysunkowi:
Jak już powiedziano, zbiór krzywych obojętności ilustrujących różne poziomy zadowolenia z
konsumpcji, tworzy mapę preferencji konsumenta. Poznajmy jej najczęściej analizowany
fragment!
29
Co trzeba wiedzieć o krzywych obojętności?
1. Im dalej od środka układu położona krzywa, tym wyższy poziom zadowolenia pokazuje.
2. Krzywe nie przecinają się.
3. Krzywe mają ujemne nachylenie.
4. Krzywe są wypukłe.
Miarą nachylenia krzywej obojętności jest krańcowa stopa substytucji (MRS), która pokazuje
z jakiej ilości jednego dobra jest skłonny zrezygnować konsument w zamian za jednostkę
drugiego dobra bez zmiany zadowolenia.
MRSYX jest malejąca!
Oznacza to, że w miarę zwiększania konsumpcji dobra X staje się ono coraz gorszym
substytutem dobra Y.
Tak, jak wspomniano poprzednio konsument często nie może zrealizować kombinacji dóbr
pozwalających na stan nasycenia, ponieważ jego wybór ogranicza dochód do dyspozycji.
Graficzną ilustracją ograniczenia dochodu jest linia budżetowa.
Linia budżetowa jest zbiorem kombinacji ilościowych dwóch dóbr, które konsument,
wydając cały dochód, może nabyć, przy danych cenach tych dóbr.
Linię budżetową opisujemy równaniem:
gdzie I, to dochód do dyspozycji, X i Y, to ilości nabywanych dóbr, a PX i PY  ceny tych dóbr.
30
Linia budżetowa:
�� Jeżeli zmieni się cena jednego z dóbr, to zmieni się nachylenie linii budżetowej, np.
spadek ceny dobra Y zwiększy możliwości jego kupna (dochód nie zmienia się).
�� Jeżeli zmieni się dochód konsumenta, to cała krzywa przesunie się w lewo lub w
prawo bez zmiany nachylenia, np. spadek dochodu zmniejszy możliwości kupna obu
dóbr (ceny nie zmieniają się).
Równowaga konsumenta
Nakładając ograniczenie budżetowe konsumenta (linię budżetową) na mapę preferencji
(mapę krzywych obojętności) zobaczyć można, że nie każda kombinacja dóbr, którą
konsument może nabyć, wydając cały dochód, jest tak samo użyteczna.
Którą kombinację wybierze konsument kierujący się maksymalizacją zadowolenia?
Kombinacje, które konsument może kupić wydając cały dochód, to na przykład:
31
�� W punkcie równowagi krzywa obojętności jest styczna do linii budżetowej, więc
nachylenia obu krzywych są równe.
Stąd:
Wyprowadzenie indywidualnej krzywej popytu
Zakładamy spadek ceny dobra X.
WAŻNE!
XB oraz XG to wielkości popytu, na które konsument zgłosi zapotrzebowanie na rynku dobra
X odpowiednio przy cenie P1 i P2.
WARTO PAMI
TAĆ!
Krzywą popytu wyprowadzamy w oparciu o cenową krzywą konsumpcji (PCC), która jest
zbiorem kombinacji ilościowych dóbr dających konsumentowi maksymalne zadowolenie przy
32
założeniu, że zmienia się cena jednego dobra, a cena drugiego dobra i dochód pozostają bez
zmian.
Wyprowadzenie rynkowej krzywej popytu
Krzywa popytu rynkowego jest poziomą sumą indywidualnych krzywych popytu wszystkich
konsumentów nabywających dane dobro na rynku.
Wyprowadzenie krzywej Engla
Krzywą Engla wyprowadzamy w oparciu o dochodową krzywą konsumpcji (ICC).
�� Dochodowa krzywa konsumpcji (ICC) jest zbiorem wszystkich kombinacji ilościowych
dwóch dóbr dających konsumentowi maksymalne zadowolenie przy założeniu, że
zmienia się dochód konsumenta, a ceny dóbr pozostają na tym samym poziomie.
33
Jeżeli na wzrost dochodu większość konsumentów zareaguje w podobny sposób, na rynku
dobra X wzrośnie popyt, co zilustrujemy przesunięciem krzywej popytu w prawo:
34
Nadwyżka konsumenta
�� Zgodnie z I prawem Gossena wraz ze wzrostem konsumpcji danego dobra maleje
użyteczność krańcowa kolejnych jednostek.
�� Maleje zatem cena, jaką konsument jest skłonny zapłacić za jednostki dobra dające
mu coraz mniejsze zadowolenie.
�� Jeżeli ostatecznie cena, którą konsument jest skłonny zapłacić jest większa od ceny,
którą faktycznie płaci (ceny rynkowej), to powstaje tzw. nadwyżka pojedynczego
konsumenta.
�� W skali rynku nadwyżka konsumenta jest sumą nadwyżek indywidualnych.
Nadwyżkę konsumenta w skali rynku obrazuje pole trójkąta leżące pod krzywą popytu, nad
linią poziomu ceny rynkowej.
35