Werbalna4

Specyficzna cecha jężyku, polcgująca m jego knra«ywnoici.«t Zdolności do tworzenia nowych zdań i do rozumienia /flurt, których nigdy przedtem mc słyszeliby I sami nie wypowiadajmy, dwniktcryzujcjużjęzyk małego dziecku. Zwrócił nam uwagę Noam Chomsky (1059/1977) w swej słynnej kiytyce książki Skinne-ro Itrhul Bthavk#t 1957 roku. Wyniku z lego, że zdań nic pyswajamy w goło-wej postaci. ale/esc one kreowane, generowane przy użyciu reguł składniowych. Teoretycznie takich tworzyć i rozumieć możemy ukończenie wiele, jak leż mogą być one nieskończenie długie dzięki regule ręfciifsii, czyli wtrącaniu w jedno zdanie (lub frazę) innych nowych zdań (lub fis*)? Oczywiście ograniczenia pojemności ludzkiej pamięci operacyjnej c«y ograniczenia długości ludzkiego życia nic pozwalają na realizację lej teoretycznej możliwości. A więc Język ludzki nic jcsijcdnoklasowym kodem, w którym pewnemu zbiorowi znaków (takiemu, juk np. znaki drogowe) odpowiada zbiór znaczeń (różnych zakazów lub nakazów zachowania się na drodze).

Dlal^o też językoznawcy od dawna (np. Milewski, 1965) mówią o Uwuklu-wwoścl c/y dwoporiomowośd systemu językowego.

Nnpicrwszym poziomie zkambmncj i mewiclkicj liczby fonemów, dźwięków języka (jest ich oL setki, z czego każdy język wybiera przeciętnie ok. 30), które same mc mają znaczenia, tworzą się znaczące jednostki Językowe. Są nimi wyrazy lub ściślej ntorfemy (najmniejsze jednostki znaczące), gdyż wyraz może się składać z kilku morfemów. Dzielimy je na tuotlcmy treściowe i funkcjonalne lub gramatyczne (trp pia /marian treściowy/ ♦ ek /roorfem gramatyczny oznaczający zdrobnione' tworzą razem wyraz piesek). Ten pierwszy poziom języka możemy t: o/samić ze słowne lwem danego języka. Zmiana w wyrazie fonemu - który, jak wspomniałam, sam nie ma znaczenia - może prowadzić do zmiany znaczenia lub do jego braku (np. zmiana [b] w wyrazie bal na [p] lub [m] daje - pal i moT Mol jest tu przykładem pscudosłowa, tzn. słowa ntóstniejąccgci w danym języku (w tym wypadku polskim), ule które cdpowindn regułom Tonologicznym i morfologicznym tworzenia wyrazów w tym języku.

Z kolei na drugim poziomie systemu językowego owe jednostki znuczącc z pierwszego poziomu łączą się - dzięki regułom składni - w zdania; ich znaczenie jednak mc jest po prostu sumą znaczeń składających się na nie wyrazów. Ow poziom zdań, które mogą odnosić się do wszystkiego, o czym da się pomyśleć - do pojęć abstrakcyjnych, zdarzeń odległych w czasie i w przestrzeni -jest jedynym tego typu naturalnym systemem komunikacyjnym, Oczywiście różne języki sztuczne stworzone ptzoz człowieka, jak choćby języki komputerowe. mogą charakteryzować się dwuklasowością. Tylko jednak język ludzki osiągnął taką właściwość w drodze ewolucji biologicznej (wrócimy do tej sprawy w rozdziale następnym). Nie znaczy to, że tu pierwszym poziomie, na poziomic samych wyrazów, nte możemy stę porozumieć. Taki kod językowy nosi nazwę protojęzyka, jego współczesnym przykładem jest np. pidżyn, sądzi Stę toż, ze takim procojęzyklcm posługiwały się różne gatunki homo przed pojnwic-26 niem się Homo sapiens.

Tak więc cechą upccyficzną icynczcnucii )«cykaw«) jcnł jej dwukł.i .•< ■

Derek fłickcttnn (1990. 1995) wyodrębnia dwa poziomy reprezentacji umy ł-,

WOj, PinwiZy. wspólny ludziom i zwierzętom, ma charakter holistyczny. e*k»

Ac i o wy, drugi - o charakterze analitycznym - operuje na wyodrębniany c h bez ograniczeń elementach rzeczywistości. a więc cechach przedmiotów i zjawi&k Oraz czynnościach Pierwszemu może z powodzeniem \łuz,yć jakut forma proii. języka, słownika bez układni. Do funkcjonowania drugiego niezbędne *a ju> reguły składniowe

Przyjmuje mię na ogół. te język ludzki jest tworem cwołocji biologicznej czło-wieka. Jeśli tak. to zasadne staje się założenie o istnieniu jakichś zadatków wrodzonych. które wyznaczają proces przyswajania języka przez małe dziecko i kio-re są odpowiedzialne za zbiór wspólnych cech występujących we wszysdoch znanych językach światu. To wrodzone wyposażenie gatunku Homo sapiens nosi na-zwę, jak już była o tym mowa. Uniwersalnej Gramatyki (UG), temun wprawa-dzoęy przez Choimky*ego. Głównym argumentem przytaczanym przez lego autora jest łatwość. z jaką dziecko przyswaja język swego otoczenia bez specjał-nych instrukcji. a często słysząc wręcz niepoprawne gramatycznie i semantycznie wypowiedzi (do innych argumentów przemawiających za genetycznym uwarunkowaniem UG wrócimy pod koniec tego podrozdziału). Jedną z wersji opisu UG jon toona Zasad i Parametrów {Principles and Paramaen) (Chnmsiry, l981;Lighł-foot, 1993; Smith. 1999; Baker. 2001). Nową, bardziej uproszczoną wersję przedstawioną w izw. programie młnimalwtycznyra (Chorasky. 1995,2000o i b; Smith.

1999), któro jednak nic zmienia zasadniczych idei poprzedniej wersji, omówię ohacaktcryzuiąc kompetencję językową w rozdziale 8. Tu poprzestanę na paru uwagach ogólnych.

S fasady UG są sztywne i określają to, co niezmienne. Opisują przede wszystkim to, co stule, n więc uniwersalne, parametry zaś - zakres dopuszczalnej zmienności między językami. Można też przyjąć, że uniwersalnymi sąnienaccchowanc elementy każdego języka, natomiast elementy nacechowane, a więc bardziej złożone czy specyficzne, wymagają ustawienia odpowiednich parametrów. Każdy język plasuje się na tych parametrach, dokonując określonych wyborów, np. język polski może stosować Parametr Zerowego Podmiotu - Pójdę, zamian! Ja pójdę — na co np. język angielski nic może sobie pozwolić (por. uwagi w rozdziale 8 )

Takie formalne podejście do UG można za BtckcTfoncm (1990) sprowadzić do trzech Współmiernie działających jej wyznaczników: predykatywnośći. gra-matykulizacji i składni.

Predykatywność - każdy język pozwala na orzekanie czegoś o czymś, tworząc struktury predykatywno-argumentowe. Treść zdania wyznacza predykat (to, co orzekane), z Itlórym wiążą się argumenty (o czym lub o kim jest orzekane to, co jest orzekane, jak też inne okoliczności tego. co jesz orzekane, np. czas i miejsce). Występują tu ograniczenia dziedzinowo-specyficzne (Kcal, 198IX np. orzekać o jakimś obiekcie, że „nie żyje*', możemy tylko w wypadku posiadania przezeń »echy „żywotności**. Trzeba przy tym zdawać sobie sprawę, że predykatywność -