3582428736

Rozdział 1

STRUKTURA WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA (ZAGADNIENIA WSTĘPNE)

I. Trychotomia świata

Refleksja nad polityczną i społeczno-gospodarczą strukturą świata jest każdorazowo rezultatem procesów i wydarzeń, które ją determinują. Od niemal dwóch dziesięcioleci podejmowane są próby opisu świata po zimnej wojnie¹ oraz wypracowania prognoz dotyczących kierunków rozwoju stosunków międzynarodowych w perspektywie średniookresowej, tj. do 2020-2025 r. Warto zwrócić uwagę, ze właśnie dorasta pierwsze pokolenie, dla którego zburzenie muni berlińskiego w listopadzie 1989 r. — symbolu żelaznej kurtyny i układu dwubiegunowego — ma wymiar czysto historyczny.

Dwubiegunowosć to niewątpliwie najbardziej charakterystyczna cecha systemu międzynarodowego po 1945 r. Podziały polityczne i ideologiczne, jakie się wówczas ujawniły - i to na skalę wcześniej nieznaną - nałożyły się na dotychczasowe podziały ekonomiczne, które - mówiąc w uproszczeniu -dzieliły świat od czasu odkryć geograficznych na rdzeń (europejskie mocarstwa kolonialne) i peryferie (obszary kolonialne). Komplikowało to strukturę św iata, utrudniając jednoznaczność klasyfikacji państw (ludność, terytorium, władza) i krajów' (obszar oraz nadane mu przez kulturę znaczenia i wartości) (R>kieL2006.45.226).

Z chwilą zakończenia zimnej wojny funkcjonowało na swiecie 80 państw, z których zdecydowana większość była politycznie, gospodarczo i wojskowo powiązana (przy znacznej rozpiętości skali tych powiązań) ze Stanami Zjednoczonymi oraz częścią europejskich potęg kolonialnych, zas reszta (państwa Europy Środkowej i Mongolia) pozostawała w pogłębiających się więzach zależności od Związku Radzieckiego. Blisko 2/3 ludności zamieszkiwało obszary Azji i Afryki, skolonizowane przez mocarstwa europejskie. Na przełomie lat 50-60. doszło do wyraźnego przyspieszenia procesu dekolonizacji. co zaowocowało powstaniem kilkudziesięciu nowych państw. W sferze gospodarczo - społecznej zaczęły one dosc powszechnie urzeczywistniać wizję niekapitalistycznej drogi rozwoju, zaś w sferze politycznej - popierać ideę niezaangażowania (na konferencji w Kairze w 1961 r. doszło do powołania Ruchu Państw Niezaangazowanych - Non-Alignment Mouement), czyli niewiązania się z żadnym z wielkich mocarstw, utrzymywania niezależności i rozwoju pokojowej współpracy z wszystkimi państwami. Wobec tej stale rosnącej liczebnie grupy państw zaczęto używać bardzo pojemnego terminu „Trzeci Świat" (Third World), spopularyzowanego w latach 50. przez dwóch francuskich naukowców Georgesa Balandiera i Alfreda Samyego. nawiązujących w ten sposób do trzeciego stanu, który upomniał się o swoje prawa podczas rewolucji francuskiej. W ten sposób ukształtował się trychotomiczny podział świata, w ramach którego wyodrębnia się:

Pierwszy Świat - utożsamiany z krajami wysoko uprzemysłowionymi (Advanced Industrial Counlries - AJC). które zbudowały swoją potęgę w wyniku procesów- modernizacyjnych, będących następstwem zapoczątkowanej w końcu XVIII wieku rewolucji przemysłowej. Do tej grupy należy zaliczyć przede wszystkim państwa Ameryki Północnej. Europy Zachodniej, Japonię. Australię. Nową Zelandię itd. W literaturze naukowej i publicystyce termin ten był/jest bardzo rzadko stosowany, częściej natomiast mówi się o „Zachodzie" lub „wolnym swiecie" (free worid):

Drugi Świat - tworzony do końca lat 80. XX wieku przez państwa realnego socjalizmu (wcześniej nazywające siebie krajami demokracji ludowej) skupione wokół Związku Radzieckiego oraz Chińską Republikę Ludową (ChRL), Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (KRLD), Kubę. Mongolię i Demokratyczną Republikę

Terminem ../inina wojna” określa sif stan stosunków, jaki 1'unkcjonował od końca lal 40. do końca lat 80. XX wieku między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami, zrzeszonymi w NATOi Układzie Warszawskim. Często jcsl on definiowany jako slan pusredni pomiędzy wojną a pokojem lub jako zaprzeczenie ..wojny gorącej", czyli walki zbrojnej.