1300739698

osobą prawną, ale mającej zdolność prawną, że pierwsza z nich (osoba prawna) jest podmiotem prawa prywatnego mającym osobowość prawną, a druga (ułomna osoba prawna) jest podmiotem prawa prywatnego nicmającym osobowości prawnej.

Oba określenia ustawowe zawarte w art. 33 i 33¹ k.c. wykazują dwie wspólne cechy:

1)    osoba prawna i ułomna osoba prawna mają podmiotowość prawną w obrocie cywilnoprawnym nadaną na mocy decyzji ustawodawcy, a nie ich cech typologicznych;

2)    ustawodawca tworzy numerus clausus osób prawnych i ułomnych osób prawnych.

Jeżeli zatem zgodzić się, że dwie podstawowe różnice, na jakie wskazuje się w doktrynie między' osobami prawnymi i ułomnymi osobami prawnymi w zakresie teorii organów' i wyłączenia odpowiedzialności członków' jednostki organizacyjnej za zobow iązania jednostki organizacyjnej nie stanow ią o istocie osobowości prawnej, to upada w ten sposób jakakolwiek podstawa do wyróżniania osób prawnych i ułomnych osób prawnych w kategorii opozycji ich cech typologicznych.

Konstrukcja organu, która załamuje się także w przypadku osób prawnych (zob. np. problem prokury łącznej niewłaściwej), występuje w przypadku ułomnych osób prawnych (spółka partnerska, spółka komandytowo-akcyjna, wspólnota mieszkaniowa, a można uznać, że wspólnicy spółki jawnej czy komplementariusze spółki komandytowej pełnią także funkcje organu, gdyż mamy tu w istocie do czynienia, podobnie jak w przypadku organu osoby prawnej, z przedstawicielstwem organizacyjnym). Koncepcja organu nie musi być i nie jest wcale cechą determinującą kwalifikację określonej osoby prawa cywilnego jako osoby prawnej. Przecież ustawodaw ca może przewidzieć, że osoba prawna działa w inny sposób niż przez organy.

Podobnie nie jest przekonująca teza, że o istocie osobowości prawnej decyduje kwestia wyłącznej odpowiedzialności jednostki organizacyjnej za swoje zobowiązania. De lege lata nie ma w Kodeksie cywilny m przepisu, który ustanawiałby taką ogólną zasadę. Po noweli k.c. wprowadzającej art. 33 § 2 k.c. (odpowiedzialność solidarna i subsydiama członków jednostki organizacyjnej z odpowiedzialnością jednostki organizacyjnej za jej zobowiązania) można by starać się wywodzić taką zasadę na podstawie wnioskowania a contrario z art. 33¹ § 2 k.c. Wyprowadzanie w ten sposób konstytutywnej cechy osoby prawnej jest jednak zupełnie nieprzekonujące. Braku znaczenia odpowiedzialności jako cechy określającej istotę osobowości prawnej dowodzą także ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności wspólników w niektórych spółkach osobowych (np. spółka partnerska, komandytariusz w spółce komandytowej czy akcjonariusz w spółce komandytowo-akcyjnej), czy wreszcie założenie spółki osobowej przez osoby prawne lub wykorzystanie osoby prawnej jako komplementariusza w spółce komandytowej, co powoduje wyłączenie odpowiedzialności osób fizycznych. Argumentem przemawiającym za uznaniem, że ukształtowanie zasad odpowiedzialności nie decyduje o osobowości prawnej, są także badania prawnoporównawcze dotyczące statusu spółki cywilnej lub spółek handlowych, gdzie przyznanie osobowości prawnej jest niezależne od ukształtowania zasad odpowiedzialności (np. Francja, Belgia, Portugalia, Grecja, Turcja, Czechy, Słow acja, Szkocja, Estonia, Anglia, USA).

Trudno jest dokonywać oceny istoty osobowości prawnej, jeżeli ustawodawca przyznaje osobowość prawną Rzecznikowi Praw Ubezpieczonych będącemu osobą fizyczną powołaną do pełnienia określonej funkcji, a więc niemającemu nawet cechy jednostki organizacyjnej, czy funduszom inwestycyjnym i emerytalnym, które są osobami prawnymi niezdolnymi do samodzielnego działania (działają za nie zarządzające tymi funduszami jak masą majątkową inne osoby prawne, którymi są towarzystwa funduszy inwestycyjnych czy emerytalnych). Dowodzi to, że na plan pierwszy wysuwa się pojęcie zdolności, a w konsekwencji podmiotowości prawnej.

5. CZY ZDOLNOŚĆ PRAWNA PROWADZI DO OSOBOWOŚCI PRAWNEJ, CZY ODWROTNIE?

Niezależnie od różnych koncepcji osobowości prawnej reprezentow anych z jednej strony przez A. Kleina poszukującego oparcia dla osobowości prawnej w konstrukcji poszczególnych jednostek organizacyjnych ³, a z drugiej strony przez zwolenników normatywnej koncepcji osoby prawnej (osobą prawną jest osoba, której osobowość prawną przyznaje wprost przepis prawa), należy podzielić pogląd A. Stelmachowskiego, że zdolność prawna prowadzi zawsze do osobowości prawnej .

Nie podzielam poglądu, że zdolność prawna jednostki jest konsekwencją uzy skania przez tę jednostkę osobowości prawnej¹⁵. Pogląd ten ty lko prima fecie wy daje się oczywisty. Cechą każdej osoby prawa cywilnego jest bow iem zdolność prawna, a więc zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków. Nie sposób zatem wyobrazić sobie osoby prawnej bez zdolności prawnej. Jednak takie postawienie problemu stanowi swoiste odwrócenie porządku wartości. Może to bowiem prowadzić do wniosku, że osobowość prawna prowadzi do zdolności prawnej. Koncepcja jednostek organizacyjnych, o

¹³    A. Klein, Ewolucja instytucji osobowości prawnej, w: Tendencje rozwoju prawa cywilnego. Wroclaw-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1983, s. 54 i n.

¹⁴    A. Stelmachowski, Zarys teorii prawa cywilnego. Warszawa 1998, s. 155.

¹⁵    B. Ziemianin, Prawo cywilne. Część ogólna. Poznań 2002, s. 106.