ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
Wykład 1
17.02.2011 r.
Antropologia filozoficzna
Zajmuje się człowiekiem. W filozofii można mówić o człowieku dwojako:
�� antropologia odgórna  od góry zakładając coś czego nie dowodzimy (np. posiadanie duszy i
ciała)
�� antropologia oddolna  wywodząca się z faktów naukowych, wiedzy wykopaliskowej,
doświadczalnej. czasem nazywa się ją antropologią przyrodniczą (zajmiemy się nią w pierwszej
kolejności)
Z obu można wyciągnąć wnioski filozoficzne
W encyklice Caritatis Splendor papież stwierdza ze katolicy maja troszczyć się o pogłębianie własnej
relacji z Bogiem, ale mają także wejść w dialog z niewierzącymi, bo świat staje się coraz bardziej religijne
obojętny. Ta misja implikuje posługiwanie się wspólnym językiem.
Literatura:
1. ks. B. Hałaczek, J. Tamczyk, Podręcznik przyrodniczej antropogenezy, t. I, U progu ludzkości,
UKSW, W-wa 2008
2. M. Heller, J. Życiński, Dylematy ewolucji, PTT, Kraków 1991
3. E. Mc Mullin, Ewolucja i stworzenie,
4. Wojciechowski, Wybrane zagadnienia z filozoficznej antropologii, PTT, Kraków
5. G. Dogiel, Antropologia filozoficzna, Instytut Misjonarzy, Karków 1992
Wykład 2
24.02.2011 r.
Osiągnięcia na płaszczyz
nie poznania człowieka jako samego siebie (antropologii) wychodzą słabo 
człowiek ciągle pozostaje tajemnicą dla samego siebie.
Starożytność
Szczególnie myśl greków, filozofów jońskich krążyła wokół kosmosu,arche  zasady pierwszych bytów. W
tym okresie nie było szczególnego zainteresowania się człowiekiem jako takim, był on elementem świata.
Odejście od tego modelu starożytnego było powodem wielu kryzysów (włącznie z ekologicznym), ponieważ
przestano rozpatrywać człowieka jako części przyrody. Wtedy jasne było ze wszelka  krzywda wyrzadaona
1/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
przyrodzie będzie krzywdą dla nich samych. Ta holistyczna wizja wszechświata znalazła odzwierciedlenie w
teologii św. Pawła, który mówi o Kościele jako ciele. Tych Jońskich filozofów nazywano fizjologami w
związku z ich wizją świata.
Jednak już w tym okresie rozpoczął się zwrot ku człowiekowi  Heraklit VI/V BC, oraz u Sofistów:
 człowiek jest miarą wszystkich rzeczy . Może mówili w sensie takim, że wyniki poznania są względne,
posiadają znaczenie dla konkretnego człowieka. Ten subiektywizm, relatywizm chciał przezwyciężyć Sokrates
szukając powszechnych zasad, które przyczynia się do powszechnego dobra człowieka. Z czasem piszą
filozofowie o człowieku coraz więcej.
Platon podkreślał absolutny prymat duszy nad ciałem, i to jej poświęcał większość swej uwagi. Dusza ta
była niematerialna, nieśmiertelna, była zasada działania i poznania człowieka, a ciało utrudniało jej swobodę
działania,stąd śmierć była wyzwoleniem duszy.
Arystoteles zaś (uczeń Platona) głosi tezę ścisłego związania, nierozerwalnej jedności duszy i ciała.
Człowiek to zwierzę rozumne, bo rozum to wyraz duszy w człowieku. W średniowieczu ta wizja ich
nierozerwalności, jedności została ochrzczona przez św. Tomasza z Akwinu1.
Św. Augustyn mówił o człowieku podkreślając wartość osobistych wewnętrznych przeżyć człowieka. On
rozpoczął ewolucyjne podejście do człowieka.
Średniowiecze
Także ten okres nie zajmował się człowiekiem jako całością. Kładzie on nacisk na problematykę Boga.
Człowieka traktowano jako element Bożego porządku w świecie. U św. Tomasza z Akwinu dusza ludzka
stanowi o miejscu człowieka w skali bytów i o jego działalności. Jest ona z
ródłem rozumu oraz innych władz
specyficznie ludzkich.
Tu następuje absolutny zwrot filozofii ku człowiekowi. Okres ten charakteryzuje się buntem wobec
dotychczasowemu traktowaniu człowieka, jak i w ogóle dotychczasowej filozofii. Tu zaczyna się kształtować
antropologia. Otto Kasman wydaje dzieło  Psychologia Antropologiczna - tu pojawia się pojęcie
antropologia. Ten zwrot ku człowiekowi polegał na podkreśleniu wartości człowieka jako jednostki, jego
podmiotowości w świecie (poprzednie okresy były zwrócone ku przedmiotowi poznania), podkreślano rozum i
jego autonomię (co powodowało także skrajności  np. idealizm).
Kartezjusz  traktował człowieka mechanicystycznie  człowiek był złożony z duszy i ciała na zasadzie
skomplikowanych maszyn (siedziba duszy jest szyszynka)
I. Kant  dokonał przewrotu  Kopernikańskiego - przypisał ludzkiemu rozumowi przymioty twórcze 
człowiek tworzy rzeczywistość w sensie takim, że widzi wszystko w przestrzeni i czasie, a to jest wytworem
naszego umysłu, natomiast rzeczy w swej istocie nie są takie. W póz
niejszym okresie mówi, że dusze ma także
świat.
W XX wieku (� połowa) problematykę antropologiczną próbowano wetknąć w psychologie (psychologia
1 Ta linia filozofii i teologii jest aktualną myślą teologii katolickiej
2/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
filozoficzna). O człowieku jako całości próbował już mówić S. Kierkegaard, zaś za ojca nowoczesnej
antropologii uważa się M. Scheler'a ( Stanowisko człowieka w kosmosie ,  O idei człowieka ). Od tego
momentu rozpoczynają się liczne badania dotyczące problematyki człowieka.
Podsumowując można by powiedzieć, że:
�� Starożytność  kosmocentryzm
�� Średniowiecze  teocentryzm
�� Nowożytność  antropocentryzm
Oczywiście to nie jedyne zagadnienia tych okresów, ale pewien nacisk który był kładziony.
Wykład 3
3.03.2011 r.
Filozofia współczesna
Okres niezwykle dynamicznego rozwoju nauk, przyrodniczych, humanistycznych, filozoficznych,
powstawania nowych nauk, kierunków, ich odcieni  stąd ten okres jest trudny do ogarnięcia. Dlatego
zajmiemy się tymi tylko najbardziej znaczącymi kierunkami. Filozofia dążąc do przedstawienia możliwie
pełnego obrazu rzeczywistości, stąd różne kierunki filozoficzne opracowują własną wizję człowieka.
W Polsce obok filozofii chrześcijańskiej obecne są także neopozytywizm, filozofia analityczna,
fenomenologia, filozofia dialogu, materializm dialektyczny (marksizm), a w europie egzystencjalizm.
Fenomenologia, marksizm, filozofia dialogu  mówią wprost o człowieku, pozostałe wywarły znaczący
wpływ na myślenie człowieka, stąd o nich wspominamy
Neopozytywizm
Pozytywizm  XIX wiek  zapoczątkował A. Comte,kierunek rozwinął się w okresie między wojennym w
kręgach koła Wiedeńskiego. Jego członkowie swym myśleniem wywarli wielki wpływ na ówczesną filozofię
(R. Karlaf, O , Rainherbach, Wingenstein ???).
Neopozytywiści  twierdzili, że tylko z doświadczenia można czerpać prawdziwa wiedzę o świecie, i nauka
powinna się kierować wynikami doświadczeń, stąd fizyce przyznawali prym. Sensownym uznawali to co
można sprawdzić, powtórzyć, przy pomocy doświadczenia. Zaś wszelkie stwierdzenia ogólne dotyczące
wszystkich bytów są niemożliwe do stwierdzenia, więc nie mają sensu. Element empiryczny stosowali także do
życia moralnego człowieka, odczucia człowieka uznawali za subiektywne, a moralność przypisywali kazdemu
indywidualną.
Takie podejście do człowieka wyklucza jakąkolwiek filozofie człowieka, bo niczego się o człowieku
ogólnie powiedzieć nie da. Dlatego wyznawali oni materialistyczny pogląd na człowieka. Efektem w
psychologi było powstanie behawioryzmu (zajmuje się dostrzegalnym zachowaniem człowieka).
3/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
W Polsce rozwijał się w tzw. szkole Lwowsko-warszawskiej.
Filozofia analityczna
Zapoczątkowali ją G. Moor'e i B. Russel (matematyk). Korzysta ona sporo z matematyki i logiki. Od 1940
rozwija się burzliwie w Stanach Zjednoczonych (W. Quina)
W Polsce przedstawicielem był dominikanin o. J. M. Bocheński (m.in.  Logika Wiary ,  Zarysy historii
filozofii )
Cztery cechy filozofii analitycznej wg Bocheńskiego:
�� analiza  odrzucanie syntez, niechęć do uogólnień, tworzenia syntezy
�� analiza języka, czyli mowy - poprzez słowa dochodzenie do pojęć
�� logika  rozumiana jako stosowanie wyłącznie metod racjonalnych
�� oparcie się na konkrecie  odrzucenie wszelkiego subiektywizmu
Mówił, że są cztery rzeczy, które analitycy zawsze odrzucają :wielkie syntezy, pojęcia same w sobie,
irracjonalizm, subiektywizm).
Fenomenologia
Twórcą był E. Husserl (problem prawdy), a także M. Scheller (problem wartości). Fenomenologia  z
gr. fainomenon  to co się jawi, zjawisko, logov  słowo => to co się jawi w języku(?). Fenomen jest tym co
jest dane bezpośrednio i naocznie, a Fenomenologia (w ich ujęciu) to nauka filozoficzna dostarczająca podstaw
dla wszelkiej wiedzy.
Metoda fenomenologiczna  to metoda uzyskiwania bezspornych, fundamentalnych danych o świecie.
Fenomenologia ma w filozofii duże zasługi w ogóle. Stosuje subtelne analizy obejmującej nas
rzeczywistości, ale unika tworzenia obrazu całej rzeczywistości, także antropologii. Jednak zawiera wiele
elementów filozofii człowieka, które można zebrać w jedna całość. M. Scheller stosując ta metodę stworzył
swoją teorie wartości.
W Polsce przedstawicielami stosującymi metodę fenomenologiczną byli K. Wojtyła ( Osoba i czyn );
R. Ingarden ( Spór o istnienie wszechświata ), który zajmował się wprost osoba człowieka ( Książeczka o
człowieku ); J. Tischner.
Filozofia dialogu
Przedstawiciele  M. Buber, F. Rosenzweig, G. Marcel, E. Lewinas.
Wychodzi ona od prawdy, że człowiek to jest istota zwrócona do drugiego  jest osoba prowadząca dialog.
Cechy wspólne dla tego nurtu to:
�� doświadczenie innego  drugiego człowieka, które jest istotnie rożne od doświadczenia innej
rzeczy. To podstawa doświadczenia czegokolwiek. Przez nie rozumiemy wszelkiego rodzaju
kontakty, jakie jeden człowieka nawiązuje z drugim.
4/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
�� Dialog  Szczególną role posiada tu mowa  dialog
�� Twarz objawia osobe drugiemu cżłowiekowi (wg Lewinas'a)
�� Podstawowym fenomenem w dziedzinie doświadczenia drugiego jest miłość
�� Poznanie i doświadczenie to dwie rożne rzeczy. Doświadczenie to jest coś więcej niż poznanie, jest
ono o wiele głębsze  stąd filozofia powinna być nie tylko poznaniem rzeczywistości, ale i
doświadczeniem jej
�� człowiek potrzebuje dialogu do wzrastania w swoim człowieczeństwie
Marksizm
Twórcy  K. Marks, F. Engels. W. I. Lenin.
Podstawa jest teza materialistyczna  cała rzeczywistość i człowiek są materialni. Ludzka świadomość to
tez forma materii. Człowiek powstał na drodze ewolucji (teoria ewolucji) z niższych gatunków, a od innych
stworzeń rożni się jakościowo. Dzięki świadomości może poprzez celową prace panować nad rzeczywistością,
przekształcać, ją oraz siebie. Jest on jednak społecznie uporządkowany  współpraca jest mu konieczna do
życia i rozwoju. Osobowość człowieka jest funkcją stosunków społecznych. Cechy:
�� Nie ma życia pozagrobowego (efekt materialności człowieka), a cel człowieka mieści się w
wymiarach ziemskich2.
�� Celem człowieka jest poznanie  zmiana i udoskonalenie środowiska przez pracę.
�� Wolność rozumie się jako uświadomioną konieczność. Poznane prawa przyrody i społeczeństwa
warunkują ludzka wolność
�� Absolutny prymat dobra społecznego nad dobrem jednostki
Wykład 4
10.03.2011 r.
Filozofia chrześcijańska
Można ją rozumieć dwojako:
�� filozofia człowieka zgodna z nauka Kościoła  tą będziemy się tu zajmować  w pewnym sensie
nie ma powodu nazywać ją  chrześcijańską
�� nauka filozoficzna oparta na podstawie objawienia  w pewien sposób przestaje być filozofią
Jeśli religia podsuwa filozofii pewne problemy do rozstrzygnięcia, a ta rozwiązuje je w sposób sobie
właściwy, to pozostaje ona w swoim zakresie. Nie jest ważne z
ródło, z których czerpie filozofia swoje
zagadnienie, ale to jak je rozpatruje. W tym kontekście będziemy mówić o chrześcijańskiej antropologii
filozoficznej inspirowanej chrześcijańską nauką. Twierdzenie chrześcijańska może budzić domniemanie, że i w
2 Ideologiczne wstąpienie do partii komunistycznej, czy tez wyznawanie marksizmu równa się ekskomunice
5/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
dowodzeniu wykorzystuje się argumenty chrześcijańskie. Dlatego niektórzy nazywają ja filozofia uprawianą
prze chrześcijan.
Wspólne cechy filozofii chrześcijańskich:
�� pewne myśli chrześcijańskie są autentycznie filozoficzne, bo wyjaśniają istnienie człowieka
�� inspiracja stanowi pogłębienie zakresu rozważanego przez filozofię
�� ich twierdzenia bywają zgodne, bądz
przynajmniej niesprzeczne z objawieniem chrześcijańskim
Stąd czasem teologię nazywano normą negatywną filozofii  bowiem teologia nie wskazywała
rozwiązania pewnego zagadnienia, ale nakazywała wstrzymywania się rozwiązań, które były by niewłaściwe
(nie mówi jak ma być, ale jak powinno być)
E. Stein była wielka obrończynią terminu  filozofia chrześcijańska , twierdziła, że teologia  jest to idealne
zebranie w jedno całości prawd dostępnych rozumowi i prawd objawionych przez Boga .
Główne nurty zaliczane do filozofii chrześcijańskiej to:
�� augustynizm św. Augustyn
�� tomizm (z neotomizmem) św. Tomasz z Akwinu i jego kontynuatorzy
�� szkotyzm Dunes Szkot
�� egzystencjalizm chrześcijański G. Marcel,
�� personalizm J. Maritain, K. Wojtyła
�� ewolucjonizm Theiard de Chardę SI
�� fenomenologia chrześcijańska
�� ogólnie wszystkie nurty które czerpią inspiracje z Pisma Świętego, z chrześcijaństwa
Prym przynależy się tu filozofii arystotelesowsko-tomistycznej  Tomasz z Akwinu stworzył opierając
się na Arystotelesie cały system filozoficzny zwany Tomizmem. Przeszedł on próbę czasu, panował
niepodzielnie przez 7 wieków, w których tylko ta myśl była rozwijana.
Przedłużeniem tej filozofii jest neotomizm  współczesna wersja tomizmu. Przedstawiciele: E. Gilson,
J. Maritain, K. Rahner. W Polsce rozwija go wydział filozoficzny KUL (o. M. Krąpiec, s. Z. Zdybicka).
Szczególną jego cechą jest orientacja personalistyczna podkreślająca osobowy charakter człowieka, jego
otwarcie na innych ludzi. Osoba jest celem rzeczywistości, a inne byty maja mu służyć.
Postmodernizm (ponowoczesność)
Nie ma ambicji stworzenia jakiegoś systemu, ale zastanie istniejącej rzeczywistości  próbują opisać
współczesność i współczesnego człowieka filozoficznym językiem. Pierwszy raz twierdz użył F. Lyotard (fr.).
Dostrzegają oni następujące symptomy współczesnej rzeczywistości.
�� dzisiejszy człowiek stracił wiarę w sile swojego rozumu (że może nam przynieść odpowiedzi na
wszystkie pytania
�� stracił wiarę w możliwość odkrywania prawda, obiektywnej prawdy
6/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
�� odtrąceni dążenie do jedności, spójności świata
�� dążenie do realizacji 3 idei:
ć% pluralizmu
ć% tolerancja
ć% solidarność
Koniec wstępu do antropologii i przypomnienie
W filozofii można mówić o człowieku dwojako:
�� antropologia odgórna  od góry zakładając coś czego nie dowodzimy (np. posiadanie duszy i ciała)
�� antropologia oddolna  wywodząca się z faktów naukowych, wiedzy wykopaliskowej, doświadczalnej. czasem
nazywa się ją antropologią przyrodniczą (zajmiemy się nią w pierwszej kolejności)
Z obu można wyciągnąć wnioski filozoficzne
Zajmiemy się teraz antropologią oddolną, czyli przyrodniczą
Antropogeneza przyrodnicza
 Człowiek pochodzi od małpy -to powiedzenie budzi albo śmiech, albo sprzeciw, albo aprobatę. jest ono
absolutnie błędne z punktu widzenia biologii. Poprawnie można powiedzieć, że ludzie i przedstawiciele małp
człekokształtnych mają wspólnego przodka  owo rozejście się gatunku nastąpiło dużo wcześniej.
Szkielet człowieka składa się z tych samych kości co szkielety wszystkich naczelnych,mamy te same
narządy co ciała wielkich małp, mamy te same geny co w komórkach małp. Stąd teza, że nasze pokrewieństwo
z małpami jest pewne. Biologowie twierdzą, że anatomicznie, biologicznie i genetycznie jesteśmy niemal tym
samym. A więc i my i wielkie małpy (goryl, szympans, orangutan) musieliśmy mieć wspólnego przodka od
którego pochodzimy.
Małpy człekokształtne i inne naczelne także wywodzą się od wspólnego przodka zwanego tupajem. I tak
idąc w przeszłość znajdujemy kolejno wspólnych przodków prowadzących do ryb (i wody) ich wspólnego
przodka.
Sens ma przyjrzenie się powstaniu pierwszego gatunku człowiekowatych (hominidów)  pierwszych
naziemnych wyprostowanych istot  od nich zaczęła się linia, która doprowadziła do człowieka. Nasi najbliżsi
kuzyni to (rodzina człowiekowatych  hominidów):
�� małpy afrykańskie  człekokształtne (szympansy i goryle)  rodzina pongidów(?)
�� dalej spokrewnione małpy azjatyckie (orangutany i gibbony)
Dlatego jeden z tych kontynentów był miejscem rozdziału. Wszystkie one żyją w lasach, a człowiek
zasadniczo nie, stąd hipoteza, ze owo rozejście dokonało się w okresie kurczenia się lasów i ekspansji sawann
(afryka) i stepów (azja). Było to w okresie trzeciorzędu  powstanie lądolodów antarktycznych i obniżenia
temperatury. Wtedy część z tych zwierzą zeszło z drzew na ziemię. Miało to zasadnicze znaczenie  nasze ręce
7/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
nie były już potrzebne do lokomocji nadrzewnej,a można je było wykorzystać do manipulacji narzędziami, ich
manipulacji, itd. Nasza dwunożność i dwuręczność uczyniła nas ludz
mi (oczywiście nie od razu).
Kolebka ludzkości
Wszystkie Pongidy (małpy człekokształtne) wydają się być bliżej spokrewnione ze sobą bardziej niż z
człowiekiem. Sąd myśl,że człowiek oderwał się od pongidów była zrozumiała. Ich wspólny przodek miał żyć
15 mln lat temu. Afryka wydawała się zbyt lesista, upalna, wilgotna by tam dokonało się zejście z drzew  stąd
patrzono na Azję. Historycznie dylemat miejsca rozdziału od pongidów prezentuje się następująco.
�� Tymczasem R. Dart na S afryki znalazł szkielety  nazwane australopitekami. Myśl, że są to nasi
przodkowie, ale nie chciano temu wierzyć (nie był znany, Azja była bardzie klimato-zgodna,
kwestie rasizmu)
�� W latach 30 XIX znaleziono w Azji szczątki ramapiteka. Wskazywały one na ludzkie cechy, a
znaleziono go w osadach przypominające trawiaste środowisko, Zęby wskazywały na twarde
roślinne pożywienie. Kły sugerowały, że do grożenia/walki nie używał już zębów, ale prymitywne
narzędzia. Żył w okresie 14-8 mln lat temu (zgodność z teorią). Uznano go za najstarszego
hominida jaki pojawił się na świecie. Zdementowały to badania genetyczne.
Wykład 5
17.03.2011 r.
�� Wykazały one o wiele bliższe pokrewieństwo z szympansem i gorylem  Afryka. A wspólny
przodek miał żyć maksymalnie 5 mln lat temu  tu odrzucono pokrewieństwo ramapiteka.
Wzmocniła się zaś pozycja australopiteka w Afryce
�� znajdowano coraz to więcej szczątków australopiteka i to różnych jego gatunków, m. in.
australopithecus africanus (bardziej zwinny) i australopithecus rogustus (masywna budowa,
płaskie zęby trzonowe = roślinożerność). Domniemano, że a. africanus prowadził do człowieka, a
a. rogustus z czasem wymarł.
�� Także Europie i Azji dostarczały także różnych szczątek, zaś Australia i Ameryki nie)
�� W Belgi, Niemczech znaleziono homo nenderthalensis (neandertalczyk)  poruszał się w pozycji
w pełni wyprostowanej. Z czasem genetyka wykazała, że gatunek ten wymarł.
�� Lata 20te  na wyspie Jawa paleontolog Dubois odkrył gatunek pitecanthropus rectus (małpolud
wyprostowany)  tylko głowa pasowała do pośredniości ogniwa, poruszał się wyprostowany 
wśród szczątek małpoluda z Czukutjen znajdowano węgliki  wskazywało to na świadome
wykorzystanie ognia
�� w 1960 roku państwo Leake w Afryce znalez
li czaszkę australopiteka rogustusa wraz z
prymitywnymi narzędziami świadomej obróbki. Okazało się, że naszym przodkiem był a. rogustus,
a nie a. africanus.
8/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
�� Znalez
li póz
niej także wyjątkowo zaawansowanego hominida  uznano go za twórcę narzędzi i
nazwano  homo habilis (człowiek zręczny)
�� droga ta zaczęła się komplikować w świetle odkryć z lat ostatnich
ć% znaleziono liczne starsze szczątki niż a. africanus'a potencjalnie bardziej od niego
zaawansowane
ć% cofnięto moment rozejść do małp i szympansów  ok 4,5 mln lat
�� obecnie twierdzi się, że:
ć% nigdy nie było jednej linii, zawsze istniały co najmniej 2 linie hominidów
ć% teza/zasada antropiczna  człowiek jest przyczyna i celem scenariusza rozwoju wszechświata
ć% większość z gałęzi naszego drzewa genealogicznego powadzi donikąd
ć% kluczowa rolę w naszej linii rodowodowej odegrały australopitek i africanus roustus
Etapy uczłowieczenia
Etap I - Dwunożność i wyprostowana postawa ciała
�� zwisowy styl lokomocji małp przyczynił się do przyjęcia wyprostowanej postawy ciała
�� chwytność rąk, jaką zachowały wszystkie małpy pozwoliła nam użyć rąk do innej pracy po
opuszczeniu leśnego środowiska
�� opuszczenie lasów i wędrówka na inne tereny  powodem były ok 10mln temu trzęsienia ziemi,
łańcuchy wulkaniczne, pęknięcia ziemi  aż wschód Afryki oddzielony został pasmami
wulkanicznymi od jej reszty. Była to bariera dla zachodnich wiatrów i zaczęły zanikać deszcze
równikowy i lasy zaczęły zanikać. Nasi potomkowie
ć% hominidy  ( east side story ) mogły albo wymrzeć lub się przystosować w części wschodniej
afryki
ć% pongidy  nadrzewni przodkowie zostali po zachodniej stronie afryki
�� Korzyści  minimalna ekspozycja na promienie słoneczne
ć% wykorzystanie kończyn do nowych celów
ć% łatwiej zobaczyć drapieżnika
�� wydaje się, że wszystkie hominidy były wyprostowane
�� niemal wszystkie hominidy zachowały pewne przystosowania do nadrzewnego trybu życia (przez
około 2 mln. Lat)
Etap II  Wytwarzanie narzędzi
�� kopalny zapis człowieka to wytwarzane przez niego przedmioty  najstarsze to ok. 2,5 mln. lat
wywodzące się z kultury Olduwjskiej
9/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ć% początkowo kamienne, lecz w lasach tropikalnych nie ma odpowiednich kamieni, a także na
sawannie trudno o odpowiednie kamienie
ć% jednak pierwsze hominidy były roślinożerne, więc ich nie potrzebowały tak szybko
�� przyczyniła się tu głównie zmiana diety wzbogaconej o pożywienie mięsne (podejrzewano potrzebę
polowania)
ć% odkrycia Leake'ów dostarczyły wielu szczątek kości z charakterystycznymi śladami narzędzi
(m.in. całymi  cmentarzyskami kości )
ć% jednak hominidy były zbyt słabo przystosowane do sawanny by konkurować z drapieżnikami 
stąd teoria, że nasi przodkowie byli padlinożercami (narzędziami m.in. łamano kości by wyssać
szpik  który bogaty w fosfor wpłynął w szybki rozwój mózgu)
�� dopiero człowiek z Kromanion wkroczył na drogę przyspieszonej wytwórczości, przy
jednoczesnym zastoju ewolucji biologicznej
Wykład 6
24.03.2011 r.
(Od MuMiN'a)
Kolejnym etapem jest życie społeczne i narodziny monogamii. Z biologicznego punktu widzenia życie
rodzinne i społeczne człowieka definiuje się przez monogamię.
Biologowie (zoologowie) potrafią to określić w stosunku do innych gatunków ssaków.
W stosunku do człowieka jest to jednak nie bardzo stwierdzalne.
Przyczyną tych trudności jest ogromna różnorodność i plastyczność zachowań człowieka  w tym także
tych zachowań seksualnych i rodzinnych. Powszechne dziś w świecie prawodawstwo zakazuje poligamii. Ale
to wcale nie świadczy że jest to zgodne z naturą człowieka. Może fakt istnienia takiego prawa właśnie świadczy
o atrakcyjności wielożeństwa. Prawo nie zajmuje się zwykle wykroczeniami, których ludzie nie popełniają.
Opieka nad potomstwem jest wymogiem biologicznym ze względu na dostarczanie młodym osobnikom
pożywienia i ciepła. Młode jednak szybko się usamodzielniają i nie potrzebują już opieki. Okres zależności dzieci od
rodziców trwa u ludzi jednak kilkanaście lat  każdy zagląda przynajmniej do portfela rodziców J�
W warunkach intensywnej opieki nad dziećmi matka musi liczyć na pomoc ze strony innych dorosłych
osobników. Najbardziej zainteresowany tą pomocą winien być ojciec. Jest on bowiem najodpowiedniejszym
kandydatem. Na tym polega siła ludzkiej rodziny (z biologicznego punktu widzenia).
Monogamia jest pochodną tego stanu rzeczy. Wydaje się być czymś wtórnym  czymś zakładanym,
pomocnym, sprzyjającym zapewnieniu przez ojca pomocy matce wychowującej swoje potomstwo.
U podstaw naszego człowieczeństwo leży poniekąd niedołęstwo i bezbronność z jaką przychodzimy na
10/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
świat.
W naszej linii rodowodowej  głowa, mózg powiększył się około trzykrotnie. Natomiast drogi, którymi
przychodzimy na świat  przez ten okres zmieniły się minimalnie. To jest cena jaką płacimy za naszą
dwunożność.
Antropologowie mówią, że jeszcze u Australopiteków poród odbywał się jak u innych zwierząt  bez bólu i o
czasie  noworodek był już w miarę dostosowany do życia.
Aby mózg człowieka powiększył się do tych rozmiarów musiał rodzić się wcześniej niż powinien  taki
powód zaczął odbywać się z narażeniem życia i zdrowia matki. Z biologicznego punktu widzenia pierwsze
miesiące naszego życia to jeszcze okres płodowy, który z konieczności spędzamy już poza organizmem matki.
Nieporadność noworodków i długi okres dzieciństwa związały na długo matkę z dzieckiem  uzależniając tą
parę od pomocy ze strony osób trzecich, a w naturalny sposób od ojca.
Tak długi okres współprzeżywania o różnych biologicznie możliwościach w powiązaniu z szybkim wzrostem
nadrabiającego stracony czas mózgu zaowocował rozwojem modelu  w którym transfer informacji począł
odgrywać coraz większą rolę.
Trudne i niebezpieczne warunki w świecie biologii zazwyczaj faworyzują szybkie dojrzewanie i
usamodzielniania się potomstwa. Jeżeli doszło do odwrócenia tej tendencji to znak że zasadniczą rolę od tej
chwili zaczęła odgrywać kultura, rodzina (złożona z matki, niesamodzielnych dzieci i kręcącego się w pobliżu
ojca). Tak - jak się twierdzi - narodziła się monogamia.
Wtedy też pewnie powstały silne i intensywne więzy uczuciowe wiążące ze sobą parę małżeńską. Więzy,
których spoiwem stały się charakteryzujące jedynie nasz gatunek specjalne intensywne doznania seksualne.
Był to długotrwały proces. Wydaje się, że największa zmiana zaszła przed ok. 2 mln lat kiedy to mamy
wykopaliska (dowody kopalne) takich osobników z rodziny homo zaopatrzonych w duże głowy, pojemne
mózgi i wytwarzający znacznie doskonalsze narzędzia.
Ten sam homo (errectus) także zaczyna wykazywać po raz pierwszy skłonności łowieckie. To skutkuje
kolejnymi konsekwencjami  ekspansją tego gatunku na nowe - nie zajęte jak dotąd przez inne hominidy
obszary świata. To mogło stanowić bodziec do ekspansji poza Afrykę.
Na kolejny etap uczłowieczenia składa się kilka ważnych zdobyczy pierwotnego jeszcze nadal człowieka:
język, sztuka, kultura i cywilizacja.
Powstanie tego mięsożernego ściśle naziemnego ekspansywnego i monogamicznego gatunku nie oznaczało
końca procesu uczłowieczenia (hominizacji). Człowiek współczesny szczyci się samoświadomością,
uprawianiem nauki i sztuki, postępem, wynalazczością  wszystko to wiąże się z poziomym transferem
kulturowym  czyli przekazem informacji między dowolnymi, niekoniecznie spokrewnionymi ze sobą
11/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
osobnikami  i to przekazem natychmiastowym  a nie jak to ma zwykle miejsce w ewolucji z pokolenia na
pokolenie.
Przekaz kulturowy jest nieporównywalnie szybszy i skuteczniejszy niż przekaz genetyczny  umożliwia
dlatego kumulowanie doświadczeń jednostkowych. Ten przekaz kulturowy  tak szybki  dokonuje się przede
wszystkim dzięki mowie (językowi). Język jest dość trudnym materiałem do badania, dlatego że język nie
zachowuje się w stanie kopalnym (nie można wykopać języka jakim się porozumiewali nasi przodkowie).
Można próbować się domyślać jego istnienia lub nie na podstawie ewolucji wytworów ludzkiego ducha.
Obecność ewolucji kulturalnej może być mocną przesłanką na rzecz obecności lub braku języka. Od kiedy więc
można mówić o ewolucji kulturowej w naszych dziejach?
Samo wytwarzanie narzędzi nie przesądza o obecności artykułowanej mowy  jeżeli narzędzia te nie
podlegają szybkiej ewolucji  można je traktować jako cechy gatunkowe.
Wszystko w przypadku człowieka zmienia się z nastaniem wymienianego już kilkakrotnie człowieka z
Cromagnione. Wytwarza on narzędzia ale dostrzegamy zmiany jakie dokonują się za życia jednego pokolenia.
Narzędzia, które znajdujemy w obrębie wykopalisk ludzi z Cromagnion  są nie tylko odzwierciedleniem różnych
zmieniających się potrzeb produkujących je ludzi, ale od tego momentu narzędzia te stają się znakiem
rozpoznawczym upodobań lokalnych (indywidualnych) wrażliwości. Spotykamy się w tym środowisku człowieka z
Cromagnion z czymś co dziś nazwalibyśmy wrażliwością estetyczną. Walory estetyczne biorą w niektórych
wyrobach góry nad ich pożytecznością. Można mówić więc o dziełach sztuki.
Pod koniec XIX w. zaczęto odkrywać we Francji i północnej Hiszpanii jaskinie, w których mamy do czynienia z
przepięknymi malowidłami. Są to malowidła przejawiające kunszt, artyzm ich autorów  odkrywcy nie wierzyli, że
są to malowidła z tak odległych lat. Dopiero analiza towarzyszących znalezisk archeologicznych przekonała
sceptyków, że tylko ludzie żyjący w czasach pierwotnych byli autorami tych arcydzieł.
Ten okres człowieka z Cromagnion (czasy sprzed ok. 40 tys. lat temu) zaczęło nazywać się albo wielkim
skokiem na przód albo okresem wielkiego przełomu w dziejach człowieka. Od tego momentu rozwój ludzkości
nabrał wielkiego przyspieszenia. A wszystkiemu winny jest ludzki język. Z tym przyspieszeniem mamy ciągle do
czynienia.
CZA
OWIEK A ŚWIAT ZWIERZ
T
Z jednej strony jest bardzo duże podobieństwo, z drugiej zaś zachodzą bardzo duże różnice.
12/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
Mimo iż człowiek wykazuje duże podobieństwo do niektórych zwierząt to jednak jest w świecie istotą
wyjątkową, której podstawową cechą jest tzw. otwarcie poznawcze i otwarcie wolitywne na wszelki byt.
Podobieństwo człowieka do zwierząt jest czymś jasnym. Świadczy o nim proces naszego rozwoju
embrionalnego, rodzenie, procesy życiowe, nasze zmysły, poznanie zmysłowe, przemijanie
i śmierć. Te podobieństwa, niektórych skłaniają do myślenia o ewolucyjnym pochodzeniu człowieka  przynajmniej
co do ciała.
Według arystotelesowsko-tomistycznej koncepcji zarówno człowiek jak i zwierzęta, ale i rośliny posiadają tzw.
pierwiastek życia (zwany także duszą). U człowieka ta dusza jest najwyższego stopnia  mówi Arystoteles  bywa
nazywana duszą rozumną Zwierzęta mają duszę niższego stopnia nazywaną  duszą zmysłową, sensytywną. U
najniższych stworzeń mamy zaś do czynienia
z najniższym stopniem duszy  wegetatywną (roślinną). Człowiek zwierze i roślina różnią się wiec stopniem życia. U
człowieka życie jest najdoskonalsze u roślin najmniej doskonałe.
Człowiek w tradycji Arystotelesa i Tomasza bywa nazywany animal rationale (zwierze myślące). Jako zwierze
posiada swoiste cechy właściwe swojemu biologicznemu gatunkowi  uzębienie, system lokomocyjny, ale także i
bezbronność biologiczna. Człowiek ma słabszy wzrok, słuch, nie lata  potrzebuje ubrania  z trudem pływa&
Jako całość  jako istota rozumna  jest człowiek bytem wyjątkowym nie mającym w świecie
podobieństwa, posiadającym cechy, które u zwierząt nie występują  jest więc na świecie istotą zdecydowanie
najwyższą.
Wyjątkowość człowieka polega przede wszystkim na tym, że człowiek posiada świadomość. Ta świadomość
przejawia się  mówią filozofowie w podwójnym otwarciu się  poznawczym
i wolitywnym.
Dzięki otwarciu poznawczemu  człowiek może poznać wszystko co istnieje  także to co nie podpada pod
zmysły  byty duchowe, niezależne od materii  np. Bóg. Ta zdolność człowieka przejawia się w mowie, ale w
pewnych specyficznych cechach ludzkiej mowy  mianowicie w umiejętności tworzenia pojęć ogólnych.
Człowiek potrafi myśleć ogólnikami.
Podstawą naszej ludzkiej mowy są pojęcia ogólne  oderwane od materii.
Otwarcie wolitywne (pożądawcze)  polega na tym, że celem ludzkich pragnień i dążeń może być dowolny,
wszelki byt. Człowiek jest silny duchowo - posiada inteligencję i wolność. y
ródło tych cech człowieka filozofia
widzi w duszy człowieka. Najdoskonalszą forma otwarcia poznawczego jest rozumowanie, wnioskowanie i na tej
drodze możliwe jest także poznanie istnienia Boga  Absolutu.
Zaś najdoskonalszymi obiektami pożądania człowieka jest dobro, prawda, piękno, miłość, szczęście. Nie
tylko je posiada w sobie, ale faktycznie je urzeczywistnia.
Mówiąc o człowieku możemy wyróżnić dwie takie jego sfery : cielesność i duchowość.
13/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
Cielesność  stanowi bardzo ważny element w człowieku, ponieważ to ta cecha, ku której kierujemy przede
wszystkim naszą uwagę. Cielesność jest konstytutywnym elementem człowieka. To nie jest tylko więzienie duszy jak
chciał Platon, ale w ujęciu chrześcijańskim to jest konstytutywny składnik3 człowieka. Materia i dusza to
Wykład 7
31.03.2011 r.
Ambiwalencja - podwójność  coś powoduje w nas zarówno pozytywne jak i negatywne uczucia
Podsumowując
1. Pierwiastek materialny stanowi istotny składnik człowieka, wraz z duchem stanowi o istnieniu
samego człowieka,bez ciała i bez ducha człowiek nie mógłby się rozwijać
2. Cielesność stanowi stały element człowieczeństwa, wraz z niewidzialna dusza stanowi
człowieka
3. Ożywiona duchem materia stanowi tzw pierwsza cechę człowieka, a wszystko inne co możemy
o człowieku powiedzieć jest póz
niejsze i wtórne w stosunku do tej tezy
4. dzięki widzialnemu ciału możemy odróżniać jednego człowieka od drugiego
5. ciało stanowi narzędzie i przedmiot działalności duszy. Dusza wyraża się w ciele i poprzez
ciało, poprzez ciało dusza kontaktuje się ze światem zewnętrznym, poprzez ciało człowiek staje
się immanentny światu
6. ciało ludzki jest od początku naznaczone cechą płciowości,seksualności
7. Ciało nie istnieje samodzielnie, nie istnieje wcześniej niż dusza, śmierć rozpoczyna nowy
sposób istnienia,nowy sposób zjednoczenia ducha i elementu materialnego
Pierwiastek duchowy człowieka
Jest on podstawą istotnej odrębności człowieka od innych bytów na ziemi
TEZA: Analiza czynności rozumu i woli świadczy o substancjalnej niematerialności duszy ludzkiej
Czy jest coś co potwierdza przekonanie człowieka, że istnieje w nas pierwiastek duchowy człowieka.
Filozofia powie, że są fakty w dziedzinie woli (pożądania) i poznania o tym nas przekonywujące. W procesie
poznawczym stwierdzamy pewne fakty poznawcze, i wyniki tego poznania (opinie, sądy). Filozofia na
przestrzeni wieków starała się je opisać. Wyróżnimy trzy teorie:
�� sensualizm  twierdzi, że nie ma zasadniczej różnicy pomiędzy poznaniem zmysłowym, a
umysłowym, a z
ródłem z poznania umysłowego są zmysły
�� empiryzm  mówi, że jest tylko poznanie zmysłowe, a rola rozumu jest tu pomijalna
�� intelektualizm  przyjmuje istotną różnice pomiędzy sadem pojęciem, rozumowaniem, a
poznaniem zmysłowym. Twierdzi, że są one (sąd, pojęcie, rozumowanie) doskonalsze niż same
3 bez niego nie ma człowieka
14/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
poznanie zmysłowe. Samo rozumowanie bowiem nie jest sumą spostrzeżeń zmysłowych, ale
zrozumienie jest czymś więcej.
 Dowody na istnienie duszy
Różnicę pomiędzy poznaniem zmysłowym i rozumowym
Refleksja psychologiczna stwierdza znacząca różnicę pomiędzy poznaniem zmysłowym i rozumowym:
�� Poznanie rozumowe cechuje ogólność, która nie przysługuje postrzeganiu zmysłowemu
�� np. jeśli mam pojęcie Kota, to nie dotyczy ono tylko kotów, które widziałem w życiu  mam pojęcie
pewnej kotowatości nie będące sumom moich doświadczeń, spostrzeżeń.
�� Podobnie ma się z pojęciami Dobro, zło, miłości
�� występuje zaskakująca zgodność u różnych ludzi
�� pojęcie o bytach nie jest materialne, jest wiec zatem duchowe.
Jeśli pojęcia ogólne są duchowe  to i władza je pojmująca musi być duchowa4!!!
Umiejętność tworzenia sądów i ich wyrazów  zdań
�� w każdym sadzie występuje porównanie min. dwóch zdań, części pewnej całości  nie jest to
działanie materialne (materialne porównanie)
�� a więc musi ono być duchowe
Istnienie Wolnej woli
�� Dążenie człowieka jest zawsze poprzedzone poznaniem  człowiek nie pragnie tego, czego nie
poznał
�� istnieją w nas zarówno pragnienia zmysłowe do zarówno dóbr materialnych, ale także mamy
pragnienia odnoszące się do bytów niematerialnych (dobra, piękna, miłości, sprawiedliwości,
doskonałości)
�� jeśli mogę pragnąć rzeczy niematerialnych  to co jest poznało  musi to być niematerialna dusza
Czym charakteryzuje się to co duchowe
Różnica między tym, co materialne, tym co duchowe
MATERIALNE DUCHOWE
Rozciągłość  zajmowanie miejsca w przestrzeni nie-przestrzenność
Podlega czasowi  zmienia się w czasie Ponadczasowość  duch się nie zmienia
Zależność od wpływów zewnętrznych  względna niezależność od wpływów zewnętrznych
zwłaszcza uleganie ruchowi pochodzącemu z
zewnątrz
4 & ??? musi mieć racje swego istnienia
15/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
Do XXX należą:
�� Materializm marksistowski
�� skrajny spirytualizm
Podsumowując
O obecności duchowego elementu w człowieku przekonują nas:
�� poznanie rozumowe  niektóre czynności poznawcze są duchowe  muszą posiadać odpowiednią
duchowa podstawę  ludzka duszę niematerialną5
�� Analiza naturalnych dążeń ludzkich  cele takie jak prawda, dobro, itp. są czysto duchowe  jeśli
takie mamy cele  duchowe  to muszą one mieć czysto duchowy fundament
Dążenia ludzkie ponadto są wolne, a nie raz nawet sprzeciwiają się rozumowej naturze człowieka (próby
zbliżenia do ideału piękna przez zabiegi  determinacja duchowa)
�� Refleksja doskonała  ludzki rozum zdolny jest kierować się ni tylko ku przedmiotowi poznania,
ale także ku aktowi poznania (nie tylko rzeczy, która poznajemy, ale i samego faktu  że
poznajemy )
�� Fakt działalności kulturowej człowieka  człowiek kształtuje materie w różnorodne formy
wyrażające pewne idę niematerialne (piękna, dobra, miłości). Takie działania muszą mieć swoja
przyczynę w czymś o charakterze niematerialnym
�� Fakt poczucia obowiązku  głos sumienia  zwraca uwagę na niematerialny element w człowieku
Wykład 8
7.04.2011 r.
Substancja  byt istniejący samodzielnie
Przypadłość  przeciwstawia się substancji i zawsze tkwi w innym bycie
Dusza rozumna łączy się z materią i tak powstaje jeden byt substancjalny byt w pełni. Wielu
współczesnych filozofów nie uznaj pojęcia substancji.
Człowiek stwierdza w sobie istnienie 2 rzecz:
ń� ja sam  człowiek rozróżnia w sobie siebie samego
ń� ja mam  oraz rozróżnia to co ma
Dusza jest częściowo samodzielna, bowiem jest w pewnym stopniu zależna od ciała:
ń� doświadczanie bólu,
ń� działanie duszy u dziecka jest ograniczone,
ń� podobnie choroby,
5 Skutek nie może przewyższać przyczyny  jeśli skutek jest niematerialny to przyczyna także
16/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ń� pewne namiętności zakłócają poznanie i właściwe podejmowanie decyzji
ń� pewne używki
Konieczność życia i śmierci  patrzenie na to co będzie po śmierci kształtuje spojrzenie na życie:
ń� istotną cechą śmierci jest jej definitywność  nie wraca się z niej
ń� pośrednio przeżywamy śmierć 
ć% możemy stwierdzić jej konieczność i powszechność
ć% poznajemy jej przyczyny objawy i skutki
ć% uświadamiamy sobie zagrożenia które na nas mogą sprowadzić śmierć
ć% uświadamiamy sobie osobisty charakter śmierci  każdy sam musi umrzeć
ć% mamy wiele świadectw odczuwania zbliżania się śmierci
ć% towarzyszy jej zwykle i poprzedza ją cierpienie
ń� refleksja nad tymi faktami wzbudza lek a czasem spokój i pewność
Z filozoficznego punktu widzeń:
ń� oznacza ona zmianę struktury bytowej człowieka
ń� nadzieje daje tu jedynie watek teologiczny, zaś filozofia zostawia tylko drogę smutku końca
ń� nieśmiertelność można by więc zdefiniować trwaniem bez końca, jednak ma początek
ć% właściwe określenie dla ludzkiej duszy
ć% dusza ludzka jest nieśmiertelna bo jest duchowa
ń� zaś wieczność  bez początku i końca
ć% właściwe określenie dla Boga
/// Ladislaus Boaros, Istnienie wyzwolone, Mysterium mortis, PAX W-wa, 1989
Argumenty za istnieniem duszy
ń� z faktu duchowości - człowiek może pomyśleć o takim bycie duchowym,wiec musi mieć do tego
wzorzec
ń� z nieograniczonych możliwości umysłu i woli  człowiek posiada nieograniczone uzdolnienia do
poznania prawdy, może poznać wszelki byt (por. niezaspokojona ciekawość ludzka)
�% człowiek pragnie także dobra  więcej dobra,
�% człowiek pragnie poznania  prawdy więcej prawdy/wiedzy
ć% wniosek stąd że wynika to z natury człowieka
ć% pragnienia te na ziemi nie zostają zaspokojone,dlatego przyjmujemy, że zostaną zaspokojone po
ziemskim życiu6
6 św. Augustyn  niespokojne jest serce moje dopóki nie spocznie w Tobie
17/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ć% inaczej trzeba zakwestionować racjonalność bytu ludzkiego, bylibyśmy bowiem bytem sprzecznym,
a taki byt nie ma racji bytu
ń� teleologiczny  (celowościowy) człowiek pragnie szczęścia pełnego i doskonałego ze swej natury.
ć% kończące się szczęście jest niedoskonałe, a więc by człowiek mógł być doskonale szczęśliwy, musi
żyć nieskończenie
ć% powinien więc istnieć byt zdolny zapewnić nam to szczęście
�% musi on być osobowy, bo tylko taki to szczęście nam zapewni
�% w jego szczęściu będziemy uczestniczyć
ń� z porządku moralnego
ć% wymaga założenia istnienia prawa naturalnego
ć% ono to wymaga istnienie doskonałej sankcji
ć% gdyby dusza była śmiertelna nie było by jej (brak dostatecznej kary/nagrody)
ć% prawo którego nie można usankcjonować było by nieracjonalne
ć% ustawodawca tego prawa jest absolut, a jego praw jest doskonale
ć% stad sankcje ziemskie są niewystarczające, więc i sankcja musi sięgać wieczności
ń� z poczucia sprawiedliwości  tu na ziemi nie może ona być osiągnięta
ć% filozoficznie  sprawiedliwość pełna jest doskonała, zaś ten świat jest niedoskonały
ć% więc by doskonałość mogła się wypełnić trzeba byśmy byli nieśmiertelni
ń� dowód z przeświadczenia ludzkości  istnieje przeświadczenie ludzkości o nieśmiertelności
ć% stąd wywodzi się kult zmarłych
Wykład 9
14.04.2011 r.
Struktura umysłu ludzkiego
Poznanie
ń� można określić jako rodzaj wejścia poznawanego przedmiotu do umysłu poznającego przedmiotu.
Polega to na odtwarzaniu w umyśle rzeczy istniejącej
ń� Mówimy tu o tzw. Istnieniu intencjonalnym przedmiotów poznawanych w podmiocie.
ć% Intencjonalność  to istnienie przedmiotu w moim umyśle jest informacją o tym przedmiocie.
ć% Poznanie to podstawowa forma kontaktu ze światem zewnętrznym, z bytami, które są poza nami.
Poznanie więc polega na intencjonalnym przyjęciu przedmiotu przez umysł w procesie w którym można
18/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
wyróżnić dwie fazy: czynną i bierną
ć% ludzki umysł ogrywa tu główna role. Otrzymuje on pewne dane z rzeczy materialnych pod
wpływem działania ich na ludzkie zmysły
ć% z tych danych umysł ludzki wydobywa istotę rzeczy7 (docieranie do istoty rzeczy jest pierwszym
przedmiotem ludzkiego intelektu)
ń� dokonuje się tu przejście
od pierwiastka materialnego do pierwiastka duchowego
zmysłowego obrazu przedmiotu pojęcia danej rzeczy.
Arystoteles mówi tu o dwóch rodzajach umysłu/władzy:
ć% władzy/umyśle czynnym8 - w procesie abstrakcji podnosi on obraz materialny  istniejący w
wyobraz
ni do poziomu niematerialności  pojęcia. W tym abstrahowaniu zachodzi dematerializacja
rzeczy  uwolnienie rzeczy od cech jednostkowych, i wydobycie z nich tego co w nich jest stałe,
niezmienne  wydobycie istotnej treści
ć% władzy/umyśle biernym9  otrzymując ten obraz od umysłu czynnego zapisuje w sobie go na stałe,
jest odpowiedzialny za ludzkie doświadczenie  magazynuje je
Dlaczego warto się zajmować poznaniem?
Poznanie łączy w człowieku element duchowy  umysł z tym, co materialne
antropologia uczy, że pierwiastek duchowy
Stosunek duszy i ciała - Arystotelesowsko-tomistyczna
Rodzi zwykle gdy uświadamiamy sobie, że niektóre czynności duchowe są czysto duchowe (np. dążenie do
niematerialnych celów), oraz że osiąganie pełnych celów duchowych wymaga ciała (więc i ducha jest zależna
od ciała)
Teoria materii i formy Arystotelesa
ć% ciało  tzw. materia,
ć% dusza, tzw. forma  a razem tworzą jedna substancję
ń� dusza stanowi formę substancjalną ciała
Rozumienie pojęcia ciała:
ń� materia z którejś dopiero można coś ukształtować
ń� materia już ukształtowana (skała, woda, gaz)
7 Istota rzeczy  to to, co przesądza o tym, że dana rzecz jest tym, czy jest (tak rodzą się np. pojęcie ogólne psa, krzesła itp.)
8 Rodzaj pamięci operacyjnej RAM
9 Rodzaj pamięci stałej  twardy dysk
19/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ń� rozumiane biologicznie
Jedność substancjalna człowieka - człowiek to związek materii fizyczno-chemicznej z rozumna duszą
ć% rodzice dają dziecku materię fizyczno-chemiczną
ć% jako przyczółek dla niematerialnej duszy
ń� wg nauki Kościoła dokonuje się to jednocześnie
Inne stanowiska
(dyskutujące z wizją arystotelesowsko-tomistyczną)
Monizm psychofizyczny  próbuje wyjaśnić wszystko za pomocą jednego czynnika
ń� człowiek jest bytem jednorodnym. Formy Monizmu
ć% monizm spirytualistyczny  istnieje wyłącznie duch
ć% monizm materialistyczny  istnieje wyłącznie materia  umysł jako bardziej skomplikowana
materia (np. Marksizm, )
ć% monizm panteistyczny  ciało i dusza to przejaw substancji boskiej  świat wraz z człowiekiem jest
utożsamiany z Bogiem (np. Baruch Spinoza)
Monizm psychologiczny  określany mianem teorii identyczności
ń� zachodzi tożsamość zjawisk psychicznych i fizycznych u człowieka
Dualizm psychofizyczny
ń� głosi, ze w naturze ludzkiej jest pewne rozdwojenie  dwoistość występująca zupełnie niezależnie
ć% Platon  człowiekiem jest przede wszystkim dusza, ciało i dusza są jak koń i jez
dziec, ciało jest
więzieniem duszy, a śmierć jest wyzwoleniem ciała
ć% Kartezjusz  uważał człowieka za dwie substancje
�% substancja materialna  jej istotę stanowi rozciągłość  przestrzenność i czasowość
�% substancja duchowa  jej istotę stanowi myślenie
Okazjonalizm
Dusza i ciało to dwie odrębne substancje, a zmiany w sferze cielesnej bywają okazja, ale nie przyczyną
zmian w sferze duchowej ( i odwrotnie).
Teoria arystotelesowsko-tomistyczna  teoria hylemorfizmu
ń� Istotą człowieka są dwa współczynniki  materia i dusza, które razem tworzą jedna substancję.
ń� Osobno ciało i dusza to substancje niekompletne, które dopiero łącząc się razem tworzą jeden byt
substancjalny, tworzą osobę. O samym ciele i samej duszy nie można powiedzieć, że jest to człowiek
ń� relacja między nimi to nie relacja między bytami, ale między współczynnikami bytu
ń� człowiek jest więc całością nierozerwalną
20/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ń� człowiek jest więc jednością złożoną z duszy i ciała
Teologia powie, że dusza do istnienia niekoniecznie potrzebuje ciała10
Ani systemy monistyczne, ani dualistyczne nie wyczerpują istoty człowieka, dopiero teoria
arystotelesowsko-tomistyczna czynią zadość temu co intuicyjnie czujemy.
Z obecności duszy w bycie człowieka łączy się wolność
Wolność
ń� Zrozumienie pojęcia wolności zbliża nas do zrozumienia godności człowieka.
ń� Wolność stanowi fundament struktur międzyludzkich, kontaktów międzyosobowych.
Na czym polega wolność? Co przemawia za tym, że jesteśmy obdarzeni wolnością?
TEZA: analiza woli ludzkiej wskazuje na to, że człowiek jest w wyborze wolny. Jest to
wolność treści naszych działań, oraz ich podjęcia i zaniechania
Wykład 10
28.04.2011
Wolność  Jest władza racjonalnego pożądania w odróżnieniu od pożądania zmysłowego
ń� Należy odróżnić wolność zewnętrzną, społeczną, obywatelską, polityczną od wolności indywidualnej
ń� Jan Paweł II podkreślał 2 aspekty wolności :
ć% wolność od czegoś  element negatywny (coś nas nie obowiązuje) np. od nałogów,
�% nazywana bywa wolnością wyboru, rozumiana jako brak konieczności fizycznej, konieczności
naturalnej, przymusu
�% jest to pewna zdolność, dzięki której wola ludzka może sama się określić, sama zdecydować,
�% wybór działać lub nie działać, ale też wybór formy działania, środków, celów
�% to zdolność wybierania dobra
�% najpowszechniej tak właśnie rozumie się wolność
ć% wolność ku czemuś  element pozytywny (np. do wyboru chrześcijaństwa, dawania świadectwa,
�% ta ma większe znaczenie niż wolność  od czegoś
�% jako zadanie, jako wyzywanie, spożytkowanie szansy danej człowiekowi
�% wybór zawsze zakłada uprzednie poznanie  więc wolność to możliwość umotywowania
swojego wyboru  jestem wolny by poznać coś w potem dopiero dokonać wyboru
3 cechy wolności:
ń� dotyczy ludzi normalnych, zdrowych
10 Jest to rozumienie w kontekście dawnego rozumienia ciała (tylko jako materii), obecnie pod wpływem badań, które pokazują, że
można materie rozumieć jako formę energii (por. korpuskularno-falowa natura materii i światła) można by wykazać, że ciało może
istnieć po śmierci w formie energii razem z duszą
21/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ń� wolność może ograniczać wiele czynników zewnętrznych (nauka, przyzwyczajenie, używki,
ń� odnosi się ona do dóbr skończonych  w stosunku do Boga wola ludzka nie jest już wolna  jeżeli Go
poznamy, nie można go już nie pragnąć
Mimo wolności jestesmy podatni na różne wpływy, które wpływają na nasz wybór
Odpowiedzialność
Jesteśmy odpowiedzialni za to:
ć% co zrobimy
ć% to czego nie zrobimy
Wolność nie oznacza, że możemy robić co chcemy (swawola, samowola)
Stanowiska filozoficzne na temat wolności
ń� Indeterminizm  stanowisko mówiące, że człowiek jest istotą wolną
ń� deterministyczne  wola nie jest wolna, lub jest istotnie ograniczona
ć% Marksizm  wolność to uświadomiona konieczność, świadome przyjęcie pewnych ograniczeń
 Dowody wolności ludzkiej
Dowód z refleksji nad naturą woli
ń� przedmiotem, do którego naturalnie dąży wola człowieka jest absolutne dobro, absolutne szczęście
ń� codzienne dobra są cząstkowe, z domieszką zła- ie mogą w pełni zaspokoić dążeń naszej woli
ń� skoro nie są doskonałe, to nie mogą człowieka zniewolić- wola więc może je wybrać, ale nie musi =
wolność
Dowód psychologiczny (z doświadczenia wewnętrznego)
ń� świadomość wolność jest w człowieku zakodowana i poprzedza każdy wybór,towarzyszy mu i trwa po
nim
ć% przed dokonaniem racjonalnego wyboru człowiek jest świadomy wolności wyboru
ć% w trakcie wyboru człowiek jest świadom że go dokonuje, ze może go przerwać
ć% po dokonaniu wyboru człowiek ma świadomość że go dokonał iże jest za ten wybór odpowiedzialny
Dowód moralny
ń� powszechnie mamy do czynienia z kategoriami takimi jak: dobro, zło, nakaz, zakaz
ń� bez możliwości wyboru nie miały by sensu
ń� nikomu do głowy nie przychodzi by odrzucać te kategorie
Dowód z intelektualnej natury człowieka
ń� rozum ludzki wydaje sądy czy coś jest dobre czy nie, czy warto pragnąć czegoś czy nie
22/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ń� rozum i wola są ze sobą ściśle związane, maja tę samą naturę
Dowód z przekonania ludzkości
ń� istnieje powszechne przekonanie ludzkości o powszechności wolności zakorzenionej w ludzkiej naturze
Osobowość ludzka  człowiek jako osoba
To pojęcie jest związane z dwoma pojęciami:
ń� substancja  jest to byt istniejący w sobie (nie w innym bycie), jest ona podłożem przypadłości
ń� natura  jest zasadą, wewnętrznym prawem i z
ródłem powstawania nowych bytów żywych. Dzięki
naturze jakaś rzecz jest zdolna do działania i reagowania
Pierwiastek duchowy i materialny tworzą w człowieku jedną substancję, jedną naturę i jedną osobę, która
jest podmiotem wszystkich działań. Osoba stanowi też z podstawę godności człowieka i przysługujących mu
praw.
Osoba  (wg Boecjusza)  to jednostkowa substancja posiadająca rozumną naturę.
Osobowość  to pewien charakter, cechy osoby (każdy człowiek jest osobą i każdy posiada osobowość)
Osoba  (współcześnie mówiąc) jest to duchowo materialny podmiot zdolny działać w sposób rozumny i
wolny
ń� Można by powiedzieć, że to taki byt, który może o o sobie decydować.
ń� Osobą jest tym co jest indywidualne, jednostkowe, co jest ostatecznym podmiotem duchowej natury
ń� W świecie widzialnym tylko człowiek jest osobą
ń� jest ona podmiotem wartości i godność, oraz przedmiotem praw i obowiązków
ń� wartość i godność osoby  polega na tym, że dzięki decydowaniu człowiek osiąga szczyt swojej
egzystencji (obdarza nas boskością przez osiąganie szczytu naszej egzystencji)
ń� z
ródłem ludzkiej godności jest posiadanie wolności, nieśmiertelnej natury i osobowości
Prawa i obowiązki
Człowiekowi przysługują Prawa i ciążą na nim obowiązki  płyną one z wolności
ń� odnoszą się one do jednostki jak i społeczeństwa, powinny więc zapewniać rozwój osobie i
społeczeństwu
ń� przybrały one pewnych formę kodeksów
ń� powinny ukazywać sposoby uzyskiwania dobra
Z pojęciem prawa wiąże się pojęcie wartości
Wartości
Człowiek a świat wartości
TEZA: człowiek urzeczywistnia swoją własną egzystencje, poprzez harmonijny rozwój wszystkich
23/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
swoich możliwości, co dokonuje się poprzez realizację różnorodnych wartości. Wybór wartości nadaje życiu
sens.
Sens  to to, dzięki czemu coś jest zrozumiałe
ń� najbardziej urzeczywistnia się on przy opowiadaniu się za pewnymi wartościami
Wartość - jest to przysługiwanie jakiemuś bytowi cechy dobra lub zła
ń� wywodzi się z ekonomii, ale to nie to samo co cena
ń� pojęcie przyjęło się w połowie XIX wieku
Aksjologia (filozofia wartości)  dział filozofii dotyczący wartości. (Max Scheller   filozof wartości )
Definicje wartości zależą od kierunku filozoficznego i wersji filozoficznej:
ń� subiektywistycznej (ja tak uważam)
ń� obiektywistycznej (wszyscy powinni tak uważać)
Wartość jest to coś co co przyczynia się do tego by człowiek stawał się człowiekiem
ń� to coś, co jest cenne, co jest godne pożądanie
ń� to coś dzięki czemu jakaś rzecz jest godna pożądania
ń� to byt który w swojej treści posiada pewną doskonałość, która w człowiek wzbudza pragnienie jej
ń� to coś co pozwala nabrać sens ludzkiemu istnieniu
ń� to to co przyczynia się do tego by człowiek stawał się był w pełni człowiekiem
ń� stanowią świat bytów relacyjnych
ń� wartości ujawniają się w rzeczach, ale nie są tylko ich właściwościami  istnieją niezależnie od
człowieka
Człowiek nie ustala wartości arbitralnie
ć% podstawa wartości jest wewnętrzne cechy samych bytów (osoby) i wolności człowieka
ć% niektóre dobra istnieją zanim człowiek zaczyna z nich korzystać i same w sobie stanowią pewną
wartościami zaś cnoty istnieją wraz z człowiekiem, w nim się rozwijają
ń� dobra materialne istnieją zanim z nich zaczniemy korzystać
ń� cnoty, opanowanie, delikatność  one rozwijają się dzięki człowiekowi
Klasyfikacja wartości
ń� życiowe (materialne)
ć% pierwszorzędne - jedzenie, życie - konieczne do życia biologicznego
ć% drugorzędne  np. kosmetyki
ń� duchowe  należą do wyższej sfery  wiążą jednostkę z innymi ludz
mi
ć% kultura (sztuka, nauka)
ć% wartości duchowe osobowe  np. życie, troska o zdrowie, wiedza, prawda o rzeczywistości
ć% religijne - modlitwa, kult, posłuszeństwo, ubóstwo  relacja człowiek  Bóg
24/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
�% wartości chrześcijańskie (miłosierdzie, przebaczenie, różność ludzi, nierozerwalność
małżeństwa)
�% wartości judaistyczne
ć% kulturowe  związane z kręgiem kulturowym
ć% moralne  ideały postępowania, pewna doskonałość (sprawiedliwość, miłość, wolność,
obowiązkowość, prawdomówność)
Wykład 10
28.04.2011
Aksjologia  nauka zajmująca się wartościami (m. Scheller, N. Bartmann)
W człowieku jest zakodowania chęć rozwijania swoich możliwości,realizowania siebie
Dylemat aksjologiczny
To psychiczny perfekcjonizm w sferze wartości  a tymczasem trzeba mierzyć siły na zamiar (to jak nie
mając słuchu chcieć być muzykiem)
Kultura
Cenne dopełnienie, udoskonalenie człowieka
ń� człowiek jest jej twórcą i odbiorcą
ń� jest właściwa tylko człowiekowi
ń� stanowi podstawową dziedzinę aktywności ludzkiej
Kultura  cultu-ere  pielęgnować
ń� pierwotnie stanowiła pielęgnowanie zwłaszcza ludzkiego umysłu
ń� od XVII wieku przez kulturę rozumiano to co człowiek w swej działalności dodaje do natury  dobra
kulturowej
ń� współcześnie w antropologi uważa się, że
ć% natura stanowi druga, przeciwna część względem człowieka, i jest tym, co stanowi o jego istocie (to
co jest mu dane z góry)
ć% kultura więc obejmuje to co powstaje dzięki świadomemu i wolnemu działaniu człowieka
Zakres działania kulturowego człowieka jest wyznaczany przez kulturę
ń� kultura jest tworzona przez wyeksponowanie natury człowieka (jego  wnętrza )
ń� pochodzi ona więc od człowieka, jest wytworem jego osobowości
ń� jest wynikiem współpracy wielu jednostek (społeczeństw, grup, narodów  kultura ludzkości)
ń� język (jako mowa) umożliwił rozwój kultury
Dziedziny
25/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
ń� kultura & .............  działalność poznawcza i wytwórcza człowieka
ń� kultura materialna (zwana cywilizacją)  w tym technika, postęp,
ń� kultura osobowa  dotycząca bezpośrednio osoby ludzkiej, (język, mowa, nauka, moralność, religia)
ń� kultura rzeczowa  przedmioty raz wytworzone, które istnieją bez człowieka (wytwory, obrazy, itp.)
Zazwyczaj występują one jednocześnie
Podział także na:
ń� elitarną  odpowiednio wybranych i przygotowanych ludzi
ń� masową  o dużym zasięgu (przekonanie o jej niższym poziomie)
Cechy kultury
ń� humanistyczna  jest dla człowieka i jemu służy
ń� społeczna  dziełem jednostek i całych pokoleń
ń� otwarta  na rożne wartości i formy
ń� twórcza (dynamiczna)
Jest możliwa tylko u istot cielesno-duchowych
Dziedzictwo kultury
ń� powstaje na przestrzeni wieków, jest to pewien zasób wielu pokoleń
ń� dotyczy tylko dóbr zewnętrznych, rzeczowych
ć% dobra osobowe są nieprzekazywalne  ew. pośrednio przekazuje je się poprzez wychowanie
Czy można mówić o pewnym postępie kultury? Zasadniczo tak, ale bywają i zastoje oraz regresy
Filozofia Kultury - zajmuje się badaniem kultury. Jej zadaniem jest przybliżanie istoty kultury (kierunki,
zakres ludzkiej aktywności kulturotwórczej). Wyłoniła się w XVIII wieku. Jej dziedziny posiadają cząstkowe,
własne definicje kultury.
Z zagadnieniem kultury wiąże się problem Pracy Ludzkiej.
Praca ludzka
Wyraża człowieka - człowiek przez nią się wyraża (swoją twórczość, osobowość)  funkcja
antropologiczna.
ń� praca rozwija i doskonali  pierwszorzędny motyw pracy (a nie zarobek)
ń� owoce pracy zaspokajają też jego i innych potrzeby
ń� z natury więc człowiek ma obowiązek pracować
ń� powinienem więc wybierać prace, która rozwinie moje umiejętności
ń� tak ujęta praca ubogaca jego istnienie, nadaje życiu sens
Kultura pracy  powinna ona uwzględniać całościową wizję człowiek  istoty wykraczającej poza
doczesna rzeczywistość
26/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
Umiejętność prowadzenia dialogu
Filozofia dialogu  wypływa z filozofii personalistycznej (Karol Wojtyła)
Człowiek jest istotą dialogiczną ( nikt nie jest samotną wyspą T. Merton)
ń� wśród ludzkich kontaktów szczególne miejsce zajmuje drugi człowiek
ń� człowiek ze swej natury jest ukierunkowany na innych
ń� dopiero w dialogu może siebie urzeczywistnić
Nazywa się ja tez filozofią spotkania, dramatu lub teatru (ks. J. Tischner).
Przedstawiciele: M. Buber, E. Levinas, G. Marcel.
Wychodzą oni z założenia, że człowiek jest istotą zwróconą ku drugiemu  musi być w dialogu z kimś
innym. Doświadczenie innego człowieka jest pierwotne w porównaniu do doświadczenia rzeczy. Przez
doświadczenie innego rozumie się wszelkiego rodzaju kontakty z innymi. A najbardziej wartościowym
spotkaniem jest spotkanie z Bogiem.
Dialog z drugim  czynnik rozwijający, pozwalający człowiekowi zyskać obiektywizm względem siebie11
(ocena swego postępowania)
Dialog ze społeczeństwem  człowiek rozwija swoje człowieczeństwo gdy wchodzi w dialog z innymi,
gdy wie że ich potrzebuje i z nimi tworzy różne formy społeczności. Tylko w niej może osiągnąć pewien
rozwój, bez nich nie możliwy. Płynie to z faktu, że samo już przyjście na świat jaki jego początek jest
uzależniony od innych.
Do najważniejszych społeczności należą społeczność:
ń� naturalna
ć% rodzina, małżeństwo
ć% naród, państwo
ć% społeczność międzynarodowa
ń� nadprzyrodzona  Kościół
Indywidualizm, kolektywizm, personalizm
Skrajne stanowiska:
ń� Indywidualizm  prymat jednostki nad grupą
ń� Kolektywizm  prymat interesów społecznych na jednostkowymi
Pośrednie stanowiska:
ń� Personalizm  bierze poza jednostką także wymiar społeczny (podkreśla np. sprawiedliwość)
Obranie stanowiska pociąga za sobą odpowiedzialność człowieka za społeczeństwo
11 stąd m. in. Kościół jest za katolickim sakramentem pokuty
27/28
ks. dr. A. Abdank-Kozubski  Antropologia Filozoficzna  2011 Michał G.
Człowiek jest istotą religijną
Do pełnego zrozumienia go, potrzeba jest uwzględniać religię (filozofia religijna)
Teza zasadnicza: Człowiek jako byt wiadomy i wolny wobec faktu własnej niewystarczalności i a
jednocześnie świadom transcendencji poszukuje bytu absolutnego i może wejść w nim w dialog, który
bywa nazywany religią
Wynika to z faktu powszechności religii (istnieje powszechne przekonanie) w prawie każdej kulturze (od
prymitywnej po zaawansowaną), których zasadniczym elementem są pewne akty religijne.
28/28