3833474159

Wycena a wiarygodność i porównywalność sprawozdania finansowego

Tocząca się od lat 30-tych XX w. dyskusja na temat reguł i zasad^{1 2 3 4 5} rachunkowości, a także pożądanego kształtu rachunkowości i jej regulacji nasiliła się po wielkich skandalach księgowych w USA z początku XXI wiekuó. Skandale te ujawniły słabe strony systemu regulacji rachunkowości opartego na regułach. Twierdzono, że zakres i szczegółowość regulacji rachunkowości są za duże, a sposobem na „poprawę” tej sytuacji jest oparcie standardów na zasadach, które mają charakter bardziej ogólny, nie zaś zwiększanie liczby szczegółowych reguł, które są rozwiązaniem doraźnym i stanowią bodziec do manipulacji [Masztalerz 2011, s. 88]. R. T. Shortridge, P. A. Smith [2009] stwierdzają, że nowa rzeczywistość gospodarcza wymusza nowe spojrzenie na tworzenie standardów. Według tych autorów standardy oparte na regułach były przydatne w erze przemysłowej (kiedy dominowała rzetelność, wiarygodność, sprawdzalność i skupienie na transakcjach), natomiast w erze informacji podstawą standardów powinny być zasady (użyteczność wskazana jako priorytet w założeniach koncepcyjnych, skupienie na treści ekonomicznej zdarzeń).

Z punktu widzenia szczegółowości regulacji rachunkowości w rozważaniach teoretycznych rozróżnia się zasadniczo dwa podejścia [Drever, Stanton, McGowan 2007, s. 66]:

•    standardy oparte na regułach (rules-based standards),

•    standardy oparte na zasadach (principle-based standards).

Istotą standardów opartych na regułach jest to, że zawierają one szczegółowe zapisy i definicje oraz próbują opisać i rozwiązać wszelkie możliwe przypadki i sytuacje. Standardy oparte na regułach cechują się tym, że zawierają jasne i precyzyjne zapisy, obfitują w wyjątki, mają wysoki poziom szczegółowości i często są wewnętrznie niespójne [Bratton 2004, s. 14], Usiłują dostarczać prostych i klarownych odpowiedzi na każdą możliwą sytuację, przez co ograniczają potrzebę stosowania przez menedżerów subiektywnego osądu do zarządzania zyskami, a przez audytorów - do akceptowania tych praktyk. Uznaje się także, że korzyścią ze zwiększonej szczegółowości reguł jest wzrost weryfikowalności i porównywalności sprawozdań różnych spółek [Schipper 2003], Z drugiej jednak strony w prowadzonej debacie zwraca się uwagę na to, że standardy oparte na regułach starając się uchwycić wszelkie możliwe przypadki i sytuacje, mogą być bardzo złożone, co ułatwia popełnianie błędów, a nawet manipulację. Może to także skłaniać do strukturyzowania transakcji, żeby coś ukryć. Standardy takie utrudniają rzetelny audyt, gdyż menedżerowie mogą uzasadnić swoje manipulacje jako

1

   Próby sformułowania definicji pojęć ..reguła"' i ..zasada " są niezwykle trudne, a przez niektórych uznawane za niemożliwe. W literaturze przedmiotu przywoływane są różne koncepcje traktowania reguł i zasad, próby ich definiowania, propozycje rozróżnienia między tymi pojęciami czy też ich klasyfikacji. Jednak patrząc na światową dyskusję o regułach i zasadach w standardach rachunkowości można uzyskać przeświadczenie, że ważniejsze od definicji jest zrozumienie różnic pomiędzy jednym i drugim typem norm.

2

   Współczesny wymiar międzynarodowej debaty o regułach i zasadach rachunkowości przybliżono, na

3

podstawie gruntownego omówienia, którego dokonuje M. Masztalerz w artykule Reguły czy zasady? O standar

4

dach rachunkowości w świetle filozofii prcnva Ronalda Dworkina [2011, s. 88-98].

5

I S t r o n a