3833474484

komunistycznej, niszczącej ze szczególna zaciętością świadectwa kultury duchowej. Nie będziemy - z uwagi na szczupłość miejsca - przypominać rozmiaru tych zniszczeń. Świadczą o tym zachowane w arcluwach dawne inwentarze oraz materialne świadectwa w postaci stojących do dziś ruin świątyń różnych obrządków i wyznań oraz opuszczone, zrujnowane pałace i dwory .

W ochronie i dokumentowaniu dziedzictwa kulturowego muzealnictwo odegrało kluczową rolę. Nie będzie przesadą postawienie tezy, że ogromną większość ocalałych zabytków i pamiątek narodowych zawdzięczamy działaniom instytucji muzealnych, które pełniły swoją rolę nawet wówczas, gdy oficjalne ideologiczne doktryny państwowe nakazywały niszczenie świadectw przeszłości sprzecznych z obowiązującymi wówczas systemami wartości.

Dobrym przykładem może być tu działalność chełmskiego Muzeum Cerkiew no-Archeologicznego przy prawosławnym Bractwie Świętej Bogurodzicy, utworzonego w 1882 r. z inicjatywy biskupa Modesta. którego celem było zbieranie i ochrona zabytków dawnego prawosławia i po zlikwidowanej w r. 1875 unii.¹⁴ Trzeba podkreślić, że w kolekcji tego muzeum znalazły się także obrazy i rzeźby wycofane z kultu z kościołów rzymskokatolickich. Podobną rolę pełniły i pełnią nadal rzymskokatolickie [str.9] muzea diecezjalne, zabezpieczające i konserwnjące także dzieła sztuki cerkiewnej.¹⁵

Ważną rolę w gromadzeniu regionalnych pamiątek kultury duchowej i materialnej odegrały muzea regionalne, tworzone na obszarach dzisiejszego polsko-ukraińskiego pogranicza w latach 20. ubiegłego wieku, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Ich rolę w zachowaniu istniejących jeszcze w opuszczonych kościołach i cerkwiach zabytków' trudno przecenić. Na bazie zbiorów tych placówek muzealnych działa nadal, twórczo kontynuując ich dokonania, wiele muzeów na obszarze Polski i Ukrainy, by wymienić muzea lwowskie, czy te najbliższe - z racji odbywającej się konferencji - w Zamościu i wołyńskim Łucku.

Omawiając rolę muzeów w zachowaniu dziedzictwa kulturowego pogranicza należy też wskazać na działalność tworzonych w czasach władzy sowieckiej na Ukrainie muzeów ateizmu. Powołane z myślą o programowym niszczeniu i ośmieszaniu wszelkich przejawów życia religijnego,¹⁶ dzięki ogromnemu zaangażowaniu i determinacji pracujących tam osób zachowały od zniszczenia znaczną ilość zabytków sztuki sakralnej, które wracają teraz do kultu, na swoje pierwotne miejsca przeznaczenia, czy to w formie ory ginałów, czy zastępowane kopiami.

Działalność muzeów to nie tylko gromadzenie i ochrona zbiorów, ale także badania naukowe i dokumentacyjne przy zabytkach nieruchomych w terenie. Zasługi muzealnictwa na ty m polu są również godne przypomnienia. Szczegółowe omówienia tych badań znajdują się w osobnych referatach. W tym miejscu należy tylko przypomnieć o pionierskiej roli Zamku Królewskiego na Wawelu, realizującego od 1990 r., dzięki podpisanej umowie o współpracy z ówczesną Lwowską Galerią Obrazów, projekt badawczy: „Materiały do dziejów^: sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczy pospolitej”, którego efektem są kolejne tomy opracowań p.t. „Sztuka kresów wschodnich".¹⁷

Program konferencji naukowej został tak opracowany, aby ukazać działalność muzeów w zakresie dokumentowania i ochrony wielokulturowego dziedzictwa pogranicza w jak najszerszym aspekcie. W zaprezentowanych wystąpieniach autorzy koncentrują się na działaniach podejmowanych na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego przez placówki muzealne po obu stronach obecnej granicy, odnosząc się do początków działalności tych muzeów, których źródła w wielu przypadkach upatrywać należy w XIX-wiecznych kolekcjach prywatnych, po czasy współczesne, szczególnie bogate w inicjatywy na ty m polu. czego jednym z przejawów jest również obecna konferencja i wy dawnictwo.

Zdajemy sobie sprawę, że mimo szerokiego programu obrad nie udało się do końca omówić [str. 10] wszystkich zagadnień ani wy czerpać tematu. Został on zawężony również geograficznie, do obszaru działania Euroregionu Bug i jego południowych obrzeży', stąd pominięte zostały tu cenne inicjatywy podejmowane przez muzea z Euroregionu Karpaty.¹⁸ Liczymy, że szereg nie ujętych w programie kwestii znajdzie swoje dopełnienie w kolejnych konferencjach i opracowaniach wydawniczych, [str. 11]

PRZYPISY

¹    Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 2. Warszawa 1979, s. 764.

²    Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgólkowa, t. 30, Poznań 2001, s. 68-69.

J. Adamowski, Pogranicze jako spotkanie w dialogu, w: Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie, red. S. Batruch, R. Zilinko, Lublin 2005. s. 9 (9-13).

⁴    Pogranicze polsko-ukraińskie. Środowisko. Społeczeństwo. Gospodarka, red. B. Kawalko. A. Miszczuk. WSZiA. Zamość 2005.

⁵    Por. Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie, red. S. Batruch, R. Zilinko. Lublin 2005.

⁶    Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris Mater, 1987. „Tak wielkie bogactw o chwały, zebrane z różnych form wielkiej tradycji Kościoła, mogłoby nam dopomóc do tego, aby Kościół zaczął na nowo oddychać w pełni

7