Systematyczny rachunek kosztów może być prowadzony przy przyjęciu różnych modeli kosztów, które wyznaczają specyficzne zasady i reguły przetwarzania informacji o kosztach. Za najważniejsze kryteria klasyfikacyjne modeli systematycznego rachunku kosztów uważa się:
1. zakres przedmiotowy kosztów objętych rachunkiem,
2. zakres czasowy przedstawiania informacji o kosztach.
Ponoszenie kosztów jest procesem odbywającym się w czasie, w miarę zużywania się zasobów przedsiębiorstwa. W związku z tym, ponoszone koszty należy ujmować na bieżąco. Ponadto, z punktu widzenia ustalania rezultatów działalności gospodarczej firmy, koszty należy prezentować w kolejnych okresach.
Powyższe zadania są realizowane dzięki prowadzonemu w przedsiębiorstwie systematycznemu rachunkowi kosztów.
Systematyczny rachunek kosztów jest systemem rachunku o charakterze kontynuacyjnym, prowadzonym w sposób ciągły. Stanowi podsystem systemu ewidencyjno-sprawozdawczego rachunkowości podmiotu gospodarczego i ujmuje na bieżąco ponoszone przez niego koszty. Ponadto, dostarcza on informacji koniecznych do sporządzania sprawozdań obligatoryjnych i fakultatywnych.
Dane, które pochodzą z systematycznego rachunku kosztów dają podstawę do wykonania dwóch bardzo ważnych, z punktu widzenia sporządzanych sprawozdań, czynności rachunkowych:
a/ wyceny zapasów produktów gotowych oraz produkcji niezakończonej, w bilansie, b/ ustalenia wyniku finansowego w rachunku zysków i strat.
Systematyczny rachunek kosztów dostarcza informacji niezbędnych do kontroli rezultatów działalności gospodarczej i wyceny działalności przedsiębiorstwa i jego wewnętrznych jednostek.
Systematyczny rachunek kosztów, jako podsystem systemu informacyjnego rachunkowości, jest procesem przetwarzania informacji o kosztach działalności podmiotu gospodarczego. Obejmuje on ciąg uporządkowanych i logicznie ze sobą powiązanych czynności rachunkowych, które są wykonywane w związku z przetwarzaniem tych informacji.
W procesie przetwarzania są wykorzystywane ogólne procedury rachunkowości:
a/ dokumentowanie operacji gospodarczych,
b/ wycenianie operacji gospodarczych,
c/ rejestrowanie operacji gospodarczych,
d/ ewidencjonowanie operacji gospodarczych,
e/ inwentaryzowanie składników zasobów majątkowych.
Ponadto, systematyczny rachunek kosztów, prowadzony obowiązkowo na potrzeby rachunkowości finansowej musi uwzględniać nadrzędne zasady rachunkowości, co pozwala przedstawić w sprawozdaniu finansowym wierny obraz jednostki gospodarczej, w tym osiągnięty wynik finansowy.
Systematyczny rachunek kosztów, z punktu widzenia procesu informacyjnego można podzielić na trzy fazy: a/ faza gromadzenia danych, b/ faza przetwarzania danych, c/ faza prezentowania informacji.
W poszczególnych fazach wykonywane są określone czynności rachunkowe, co pokazuje rysunek: Proces informacyjny w systematycznym rachunku kosztów.
19