5987092898

□ JACOBS

Efekty zewnętrzne wraz z efektami prywatnymi (wewnętrznymi) składają się na efekty społeczne. Efekty zewnętrzne występują, jeśli na dobrobyt jednostki ma wpływ działalność innej osoby (firmy, rządu), a sprawca działania nie bierze pod uwagę skutków swego postępowania odnośnie innych. Jeśli efekty te mają charakter pozytywny to są to korzyści zewnętrzne, jeśli negatywny - to mamy do czynienia z kosztami zewnętrznymi. Efekty zewnętrzne często związane są z dobrami nierynkowymi tzn. z takimi dobrami, na które rynek sam nie ustala ceny. Przykładami takich dóbr są: zdrowie i życie ludzkie, czas, jakość środowiska przyrodniczego. Projekty mające na celu ochronę środowiska z reguły charakteryzują się dodatnimi efektami zewnętrznymi. Przykładowo - na wybudowaniu i podłączeniu do systemu kanalizacyjnego korzystają nie tylko te osoby, które uczestniczyły w inwestycji, ale także ich sąsiedzi, którzy skorzystają z tego, że poprawie uległa jakości wód powierzchniowych w okolicy. Efekty zewnętrzne powinny być włączone do CBA.

Transfery pieniężne - są to płatności, które nie mają wpływu na wielkość dochodu społecznego, a stanowią jedynie narzędzie jego dystrybucji między różnymi grupami. Do transferów pieniężnych zalicza się: większość podatków, zasiłki dla bezrobotnych, koszty obsługi kredytów, dotacje. Transfery pieniężne należy wyłączyć z CBA.

Ceny ukryte - ceny ukryte występują, jeśli mamy do czynienia z zakłóceniami na danym rynku, które powodują, iż koszt czynnika produkcji/cena produktu różni się od kosztu ponoszonego przez społeczeństwo. Zakłócenia rynkowe mogą być powodowane występowaniem monopoli, ograniczeniami ilościowymi, regulacjami cenowymi. Ceny ukryte należy włączyć do CBA.

18.1.2. Metody wyceny efektów zewnętrznych

Właściwe ujęcie efektów zewnętrznych jest kluczowym elementem CBA. Efekty zewnętrzne najczęściej nie są przedmiotem obrotu na istniejących rynkach, a więc muszą być wyceniane w sposób przybliżony. Nauki ekonomiczne wypracowały szereg metod, które pozwalają w sposób wiarygodny wyceniać strumienie zewnętrznych kosztów i korzyści (zwykle uzyskiwane jest dolne oszacowanie korzyści, bądź górne oszacowanie kosztów).

Do najczęściej stosowanych metod wyceny efektów zewnętrznych należą: metoda wyceny warunkowej, metoda cen hedonicznych, metoda kosztu podróży, metoda wydatków prewencyjnych. Poniżej, w skrócie, zostały omówione dwie metody użyte w niniejszej analizie: metoda wyceny warunkowej, z której skorzystano przy szacowaniu korzyści zewnętrznych z poprawy jakości wód powierzchniowych oraz metoda transferu korzyści, która posłużono się do wyliczenia korzyści ze wzrostu cen gruntów w pobliżu infrastruktury wod-kan.

Metoda wyceny warunkowej (contingent valuation method, CVM) opiera się na zasadach hipotetycznego bądź warunkowego rynku stworzonego dla dobra nierynkowego. Badanie przeprowadzane jest w formie ankiety. Respondenci odpowiadają ile gotowi są zapłacić (willingness to pay, WTP), aby uniknąć niekorzystnego dla nich efektu (odpowiednio, w przypadku korzyści zewnętrznych -ile gotowi byliby zapłacić, aby taki efekt osiągnąć). Ze względu na fakt, że wycenę danego efektu otrzymuje się wprost od respondenta metoda to zaliczana jest do metod wyceny bezpośredniej.

Metoda transferu korzyści (benefit transfer method, BTM) - polega na wykorzystaniu wyników z wcześniej przeprowadzonych badań i dopasowaniu ich do

18-2